پژوهشكده تاريخ و سيره اهل بيت(ع) جهت بررسی روشمند حوزه‌های مرتبط با تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) و بسترهای تأثیر‌گذار در آنها، در سال 1364 تأسیس و فعالیت‌های پژوهشی خود را آغاز کرد. تمرکز بر جوانب گوناگون تاریخ و سیره امامان و ساز و کارهای منطقی و اصولی دست‌یابی به حقایق تاریخی و هم‌چنین مطالعه و تحقیق درباره هویت تاریخی تشیع و نقش آن در فرهنگ و تمدن اسلامی به عنوان اساسی‌ترین رویکردهای پژوهشکده مد نظر قرار گرفت.
در کنار انجام مطالعات موردی، اجرای پروژه‌های بزرگی هم‌چون «فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی» از جمله فعالیت‌های این مجموعه بوده است. تدوین «دانشنامه اهل‌بیت(ع)» و تحقیق در زوایای تاریک فرهنگ و تمدن اسلامی از جمله برنامه‌های کلان مجموعه است که زمینه‌های انجام آن در سال‌های اخیر فراهم آمده است.
این پژوهشکده تاکنون26 عنوان کتاب منتشر کرده و6 عنوان آماده نشر و 21 عنوان در حال تحقیق دارد و 45 نشت علمی درباره مسائل تاریخی و سیره اهل‌بیت:برگزار کرده است.
اهداف
1. تبيين و تنقيح مبانى و چارچوبهاى نظرى دانش تاريخ اسلام و سيره معصومان(ع) به منظور توانمندسازى و توسعه آنها جهت پاسخگويى به نيازهاى گوناگون فردى و اجتماعى؛
2. معرفى علمى الگوهاى شخصيتى و رفتارى معصومان در ابعاد گوناگون حيات فردى و اجتماعى و متناسب با سطوح مخاطبان؛
3. هويتشناسى شيعه و تشيع و بررسى سير تحول و تطور مؤلفههاى آن از آغاز تاكنون؛
4. پاسخگويى روشمند به پرسشها و شبهات انسان و جامعه معاصر در زمينه تاريخ تشيع، سيره معصومان(ع) و فرهنگ و تمدن اسلامى.
گروههاى پژوهشى
1. گروه تاريخ تشيع
این گروه، گذشته فراز و فرود شیعیان را در ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و دینی، مورد پژوهش روشمند قرار می‌دهد. بنابر این، اهداف و وظایف آن در موارد زیر خلاصه می‌شود:
الف) اهداف
1. شناسایی شیعیان در تاریخ و معرفی ابعاد گوناگون و ویژگی‌های فرهنگی، علمی، آموزشی، سیاسی و اجتماعی آنان؛
2. بازکاوی نقاط قوت و ضعف شیعیان و نمایاندن عوامل پیشرفت و انحطاط پیروان اهل‌بیت(ع)؛
3. معرفی زوایای ناشناخته تاریخ تشیع و تطورات فکری و عملی اهل تشیع در طول تاریخ؛
4. نمایاندن نقاط مشترک بین حوادث گذشته و حال شیعیان و بهره‌گیری از گذشته جهت برنامه‌ریزی برای آینده.
ب) وظایف
1. پژوهشی روشمند و علمی درباره تاریخ شیعیان با استفاده از منابع نخستین و معتبر؛
2. بررسی، ارزیابی و نقد منابع تاریخی مربوط به شیعیان و تاریخ تشیع؛
3. مطالعه منابع غیر شیعی و غیر تاریخی، چون رجال، تفسیر و ادبیات جهت بازیافت ابعاد جدید و ناشناخته گذشته شیعیان.
2. گروه سيره اهل‌بيت(ع)
شناخت سیره به معنای تحقیق قاعده‌مند در شیوه‌های زیستی یک فرد با توجه به زمان و مکان و اوضاع جانبی است.
بر همین اساس، گروه سیره به منظور تبیین ابعاد مختلف زندگی معصومان(ع)، اهداف و وظایف خود را چنین می‌بیند:
الف) اهداف
1. تهیه مجموعه‌ای تاریخی، علمی و مستند از زندگی ائمه(ع)
2. ارائه الگوی مناسب به جامعه؛
3. خرافه‌زدایی از باورهای مردم درباره معصومان(ع)
ب) وظایف
1. پژوهش علمی و روشمند در ابعاد مختلف سیره معصومان(ع)
2. نقد و بررسی روایات ناهمگون درباره معصومان(ع)
3. گروه فرهنگ و تمدن اسلامى
مطالعه دقیق تاریخ اسلام در ابعاد گوناگون، به‌ویژه فرهنگ و تمدن اسلامی، ما را به شناخت بیشتر و معرفی بهتر دین اسلام و پیشوایان آن کمک می‌کند. با توجه به این امر، گروه فرهنگ و تمدن اسلامی اهداف و وظایف زیر را دنبال می‌کند:
الف) اهداف
1. شناسایی ابعاد گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی؛
2. تبیین جایگاه، سهم و نقش فرهنگ و تمدن اسلامی در تمدن جهانی و تولید علم؛
3. تبیین علل پیشرفت تمدن اسلامی و عوامل انحطاط آن؛
4. معرفی تحولات سیاسی و اجتماعی جهان اسلامی به منظور بستر سازی برای دیگر مطالعات و پژوهش‌ها.
ب) وظایف
1. مطالعه و تحقیق در تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام در ادوار مختلف؛
2. بازنگری و اصلاح دیدگاه‌ها و نظرات مطرح شده درباره فرهنگ و تمدن اسلامی، به ویژه آرای مستشرقان؛
3. تبیین روش‌های علمی مطالعه در تاریخ و تمدن اسلامی با ارائه نشریاتی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی و علم تاریخ و فلسفه نظری آن؛
4. کشف نکات مبهم در تاریخ و تمدن اسلامی؛
5. پاسخ‌گویی به سؤال‌های مطرح در حوزه‌های مربوطه.
کارنامه پژوهشی
الفـ آثار منتشر شده
1- تصحيح كتاب اضبط المقال فى شرح اسماء الرجال، حسن حسنزاده آملى (1376)
2- تاريخ تحول دولت و خلافت از برآمدن اسلام تا بر افتادن سفيانيان، رسول جعفريان (1380)
3- درآمدى بر تاريخ نگرى و تاريخ نگارى مسلمانان، ابوالفضل شكورى (1380)
4- راويان مشترك جلد 1 و 2، گروهى از پژوهشگران (1380)
5- پيامبر و يهود حجاز، مصطفى صادقى (1382)
6- نگاهى نو به جريان عاشورا، گروهى از محققان زير نظر دكتر سيد عليرضا واسعى (1383)
7- تحليل تاريخى نشانههاى ظهور، مصطفى صادقى (1385)
8- خاستگاه تشيع و پيدايش فرقههاى شيعى در عصر امامان، على آقانورى (1385)
9- رويدادهاى تاريخ اسلام ج1، گروهى از مترجمان (1385)
10- اوضاع سياسى – اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرا، غلامحسن حسينزاده شانهچى (1386)
11- جانشينان پيامبر در پرتو شرح نهج‌البلاغه ابن ابىالحديد، دكتر سيد عليرضا واسعى (1386)
12- درآمدى بر روش تبليغى ائمهعليهم السلام، دكتر سيد عليرضا واسعى و محمدشمسالدين ديانى (1386)
13- معرفى و نقد منابع عاشورا، سيد عبدالله حسينى (1386)
14- نقد و بررسى گزارشهاى زندگى پيش از بعثت پيامبرصلى الله عليه وآله، رمضان محمدى (1387)
15- مشورت و مشاوران در سنت و سيره پيشوايان، سيد محمود سامانى (1387)
16- ديوان نقابت، محمدهادى خالقى (1387)
17- زندقه در سدههاى نخستين اسلامى، حميدرضا مطهرى (1387)
18- سيرى در تاريخ تشيع مازندان، يوسف اسماعيلى (1387)
19- فرهنگ و تمدن اسلامى در ماوراءالنهر، على غفرانى (1387)
20- رويدادهاى تاريخ اسلام ج 2، گروهى از مترجمان (1387)
21- اخبار الملاحم و الفتن، عمار عبودى نصار (1387)
22- كتابشناسى تاريخ تشيع، مصطفى صادقى و حامد قرائتى(1388)
23- فرهنگ نامه مؤلفان اسلامى، گروهى از محققان (1389)
24- دولتمردان شيعى در دستگاه خلافت، مصطفى صادقى (1390)
25- نهاد ولايتعهدى در دوره اموى و عصر اول عباسى، عباس احمدوند (1390)
26- سیاست‌های مالى امام علىعليه السلام محمدحسين علىاكبرى 1390
27- تقابل سنتهاى جاهلى با ارزشهاى دينى در واقعه حرّه، سيدعليرضا واسعى 1391
28- بازپژوهى تاريخ ولادت و شهادت معصومانعليهم السلام، يداللَّه مقدسى 1391
29- محيط زيست و بهداشت در سنت و سيره نبوى صلى الله عليه وآله، عبدالمجيد ناصرى 1391
30- ارزیابی اخبار قضاوت‌های امیرالمؤمنین علی(ع)، مصطفی صادقی 1392
31- حیات، حکمت و حکومت پیامبر(ع)، جمعی از نویسندگان به کوشش حمیدرضا مطهری 1392
بـ آثار آماده نشر
1. شيعه در هند جلد دوم، ترجمه عبدالحسين بينش
2. سیمای دوازده امام(ع)،در میراث مکتوب اهل‌سنت منصور داداشنژاد
3. پوشش و تغذیه در سیره معصومان(ع)، امیرعلی حسنلو
جـ تحقيقات در دست انجام
1. ارمنستان در جبهه بيزانسى فتوحات اسلامى بر اساس منابع سريانى، ترجمه سيدعلى خيرخواه علوى
2. تاريخ تحول انديشه اعتقادى اماميه، مهدى فرمانيان ـ مصطفی صادقی
3. تاريخ فرهنگ و تمدن شيعى در مغرب و اندلس، محمدرضا پاك
4. مناسبات اهلبيتعليهم السلام و ايرانيان، سيدمحمود سامانى
5. اماميه در دوره سلجوقيان، سيدمحمدحسين منظورالاجداد
6. ارزيابى روايات و منابع مكتوب اماميه درباره زندگانى امامان عليهم السلام، نعمتاللَّه صفرى
7. نقد و بررسى روايات شيعى زندگانى ائمه عليهم السلام از اربلى تا مجلسى، غلامحسن حسينزاده شانهچى
8. تاريخ و تفكر شيخيه، ترجمه سيدخليل طاووسى
9. تعامل شيعيان اماميه با ديگر مسلمانان در عصر ائمه عليهم السلام، سيدعبداللَّه حسينى
10. سير تطور صحابه نگارى، محمدرضا هدايت‌پناه
11. اهل‌بيت عليهم السلام در آثار دانشمندان مسلمان اندلس، حميدرضا مطهرى
12. تعامل كلام و دانش تاريخ گفتگو با جمعى از اساتيد حوزه و دانشگاه، مهران اسماعيلى
13. رويدادهاى تاريخ اسلام جلد 3 و 4 ، گروهى از مترجمان
14.مذهب شيعه جلد اول و دوم، دوايت م. دونالدسن، ترجمه عباس احمدوند و محمد قزوينى
15. شيعه در هند جلد اول، گروهى از مترجمان – ويرايش دوم: حسين معتمدى
16. شيعهشناسى؛ بررسى انتقادى – تطبيقى پژوهشهاى شرق‌شناسان، ترجمه عبدالحسين بينش
17.امامان شیعه در مطالعات خاورشناسان انگلیسی زبان، عباس احمدوند
18.فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی جلد 2 گروهی از محققان
19.تاریخ‌نگاری سیدبن‌طاووس و نقش آن بر تاریخ تشیع، مصطفی صادقی
20.سیره معیشتی معصومان(ع)، یداله مقدسی
21.فقرزدایی در سیره معصومان(ع)، محمدحسین علی‌اکبری
22.سیره معصومان(ع) در کتب اربعه، علی‌اکبر ذاکرخمی
23.نقد و بررسی روایات سیره نبوی(ص)، رمضان محمدی
24.تشیع در دوره امام باقر(ع)، سیدقاسم رزاقی‌موسوی
25.جغرافیای تشیع در منابع رجالی، علی‌اکبر امامی‌حجتی
آثار برگزیده
1. پيامبر و يهود حجاز/كسب رتبه تشويقى كنگره دين پژوهان كشور (1380)
2. نگاهىنو به جريان عاشورا / کنگره دين پژوهان (1382)
3. تحليل تاريخى نشانههاى ظهور/ برگزیده کنگره دین پژوهان کشور سال 1383، كتاب سال دانشجويى سال 1385، برگزیده کتاب سال ولایت 1386 و برگزیده جشنواره مسکویه 1389
4. جانشينان پيامبر در پرتو شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید/ جشنواره نهج البلاغه،نهاد نمايندگي رهبري در دانشگاه (1385)
5. معرفی و نقد منابع عاشورا، سیدعبدالله حسینی/ کنگره دین پژوهان 1385
|
جدول جلسات نقد کتاب و نشت‌های علمی و پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت: |
||||
|
رديف |
موضوع جلسه |
سخنران و طرف گفت و گو |
نوع جلسه |
تاريخ |
|
1 |
شيوه‌هاي پژوهش در تاريخ و سيره |
دكتر صادق سجادي |
نشست علمي |
1380 |
|
2 |
نقد و بررسي كتاب «درآمدي بر تاريخ نگري وتاريخ نگاري مسلمانان» |
نويسنده: حجت الاسلام و ا لمسلمين شكوري ناقدان: دكتر صفري و حجت‌الاسلام و المسلمين سلطاني |
نقد كتاب |
1380 |
|
3 |
روش تحقيق در سيره معصومان : |
حجت‌الاسلام و المسلمين يوسفي غروي |
نشست علمي |
1381 |
|
4 |
روش تحقيق در سيره معصومان : |
حجت‌الاسلام و المسلمين يوسفي‌غروي |
نشست علمي |
1381 |
|
5 |
روش تحقيق در سيره اهل بيت : |
حجت‌الاسلام و المسلمين صالحي نجف‌آبادي |
نشست علمي |
1382 |
|
6 |
روش تحقيق در تاريخ و سيره اهل بيت:با نگرش بر بحارالانوار |
آيت‌الله محسني قندهاري |
نشست علمي |
1382 |
|
7 |
كاستي‌ها و بايسته‌هاي پژوهش در تاريخ |
حجت‌الاسلام و المسلمين مهدي پيشوايي |
نشست علمي |
1382 |
|
8 |
تاثير روش‌هاي پژوهشي شرق شناسان بر ديدگاه‌هاي انديشمندان مسلمان |
حجت‌الاسلام و المسلمين دكتر محسن الويري |
نشست علمي |
1382 |
|
9 |
ضرورت همگرايي تاريخ با علوم اجتماعي و انساني |
دكتر حسينعلي نوذري |
نشست علمي |
1383 |
|
10 |
نقش جغرافيا در مطالعات تاريخي |
دكتر منصور بدري‌فر |
نشست علمي |
1383 |
|
11 |
انديشه ميشل فوكو در باب تاريخ |
دكتر داود فيرحي |
نشست علمي |
1383 |
|
12 |
انديشه ميشل فوكو در باب تاريخ |
دكتر داود فيرحي |
نشست علمي |
1383 |
|
13 |
انديشه ميشل فوكو در باب تاريخ |
دكتر داود فيرحي |
نشست علمي |
1384 |
|
14 |
تاريخ و جامعه شناسي |
دكتر محمود تقي‌زاده |
نشست علمي |
1384 |
|
15 |
كاربردهاي زبان شناسي تاريخي |
دكتر احمد پاكتچي |
كارگاه آموزشي |
1385 |
|
16 |
آموزش‌هاي ديني در عصر ناصري |
دكترسيد محمد حسين منظورالاجداد |
نشست علمي |
1386 |
|
17 |
چشم اندازهاي نوين تاريخ نگاري در تحقيقات تاريخي |
دكتر مرتضي نورايي |
نشست علمي |
|
|
18 |
روش مواجه با پژوهش‌هاي خاورشناسان |
دكتر عباس احمدوند |
نشست علمي |
1386 |
|
19 |
تشيع و نگارش تاريخ اهل‌بيت: |
جمعي از اساتيد حوزه و دانشگاه |
نشست علمي |
1386 |
|
20 |
سهم شيعه در علوم |
حجت‌الاسلام و المسلمين رسول جعفريان حجت‌الاسلام و المسلمين مهدي مهريزي |
نشست‌علمي |
1386 |
|
21 |
نقد كتاب «خاستگاه تشيع و پيدايش فرقه‌هاي شيعي در عصر امامان» |
نويسنده: علي‌آقانوري ناقد: قاسم جوادي |
نقد كتاب |
1386 |
|
22 |
كارگاه آموزشي «كاربرد نرم‌افزارهاي نور در مطالعات تاريخي» |
منصور داداشنژاد |
كارگاه‌آموزشي |
1386 |
|
23 |
كارگاه آموزشي «تاريخ‌پژوهي و پژوهش تاريخي» |
دكتر لطف‌الله نبوي |
كارگاه‌آموزشي |
1386 |
|
24 |
بايد و نبايدها در پژوهش‌هاي تاريخي |
دكتر هادي عالم‌زاده |
نشست‌علمي |
1386 |
|
25 |
گزارش و نقد «مطالعات شرق‌شناسان در تاريخ تشيع با تكيه بر كتاب كلبرگ» |
محمد‌كاظم رحمتي |
نشست‌علمي |
1386 |
|
26 |
نقد كتاب «درآمدي بر روش‌هاي تبليغي ائمه:» |
نويسنده: دكتر سيد عليرضا واسعي ناقدان:حجج‌الاسلام يوسفي غروي و عبدالمحمدي |
نقد كتاب |
1386 |
|
27 |
نقد كتاب «مكتب در فرايند تاريخ» |
حجت‌الاسلام و المسلمين محمد‌تقي سبحاني دكتر نعمت‌الله صفري |
نقد كتاب |
1387 |
|
28 |
نقد كتاب «مكتب در فرايند تاريخ» |
حجت‌الاسلام و المسلمين محمد‌تقي سبحاني دكتر نعمت‌الله صفري |
نقد كتاب |
1387 |
|
29 |
نقد كتاب «مكتب در فرايند تاريخ» |
حجت‌الاسلام و المسلمين حامد منتظري‌مقدم دكتر محمدعلي چلونگر |
نقد كتاب |
1387 |
|
30 |
روش‌شناسي،نو‌آوري و دستاوردهاي پژوهشي دكتر جواد‌علي |
پروفسور عبدالجبار ناجي الياسري دكتر نصير عبدالحسين |
نشست علمي |
1387 |
|
31 |
نقد كتاب «معرفي و نقد منابع عاشورا» |
نويسنده: سيدعبدالله حسيني ناقدان: دكتر علي بيات و حجت‌آلاسلام و المسلمين هدايت‌پناه |
نقد كتاب |
1387 |
|
32 |
جايگاه خبر واحد در تاريخ و كلام |
حجت‌الاسلام و المسلمين مهدي مهريزي |
نشست علمي |
1388 |
|
33 |
تشيع در اسپانيا گذشته و حال |
سيداحمد خضري |
نشست علمي |
1388 |
|
34 |
محدوديتهاي تاريخ نگاري |
گفت و گوي شركت كنندگان |
كرسي آزاد انديشي |
1388 |
|
35 |
نقد كتاب «تاريخ شيعيان اثني‌عشري در ايران» |
نويسنده: سركار خانم پروين تركمتي آذر ناقدان آقايان : دكتر حسين مفتخري دكتر منصور داداشنژاد |
نقد كتاب |
1388 |
|
36 |
كارگاه روش تحقيق |
دكتر نورايي |
كارگاه آموزشي |
1388 |
|
36 |
علويان و بكتاشيان آناطولي |
آقاي دكتر امامي خويي |
نشت علمي |
1388 |
|
37 |
نقش روشها و باورها در تاريخ |
دكتر صفري |
كرسي آزاد انديشي |
1389 |
|
38 |
نقش روشها و باورها در تاريخ |
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر الویری |
كرسي آزاد انديشي |
1389 |
|
39 |
نقش روشها و باورها در تاريخ |
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر الویری |
كرسي آزاد انديشي |
1389 |
|
40 |
نقش روشها و باورها در تاريخ |
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر الویری و آقای اسماعیلی |
كرسي آزاد انديشي |
1389 |
|
41 |
عصمت |
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر منتظری‌مقدم |
كرسي آزاد انديشي |
1389 |
|
42 |
عصمت |
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر منتظری‌مقدم |
كرسي آزاد انديشي |
1389 |
|
43 |
لقب رضا در منابع تاریخی و روایی |
آقای دکتر الله‌اکبری |
نشست‌علمی |
1390 |
|
44 |
بررسی عزاداری حسینی در دولت فاطمی و بویهی |
آقای جوادی، سیدناصر موسوی و احمد فلاح‌زاده |
نشست‌علمی |
1390 |
|
45 |
شیوه‌های عاشورا پژوهی |
حجت‌الاسلام و المسلمین پیشوایی |
نشست‌علمی |
1390 |
|
46 |
نقد کتاب «دانشنامه سیره نبوی» |
ناقدان حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسن طارمی و دکتر علی بیات |
نقد کتاب |
1390 |
|
47 |
مزارات اسلامی و مسیحی |
آقای دکتر اصغر منتظرالقائم |
نشست علمی |
1391 |
|
48 |
بازشناخت علویان ایران |
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدمهدی فقیه بحرالعلوم |
نشست علمی |
1391 |
