جُحا (یا جُحی ‘/ جُوحی ) ، شهرت مردی ساده لوح در سده دوم که حکایتها و لطایف بسیاری به او منسوب است . در باره واژه جحا اختلاف نظر می باشد. ظاهراً نخستین کسی که در عربی از جحا نام برده ، ابن ابی ربیعه (م93ق)، شاعر عصر اموی (حک: 41ـ132)، بوده است. ابوالعتاهیه (م 211؛ ص 488) نیز در بیتی سُست جحا را نماد و مظهر شهرت دانسته است . جاحظ (م 255) نیز حکایتی را از جحا آورده است که نخستین حکایت منقول و مکتوب از جحاست .
جاحظ در الرسائل السیاسیّة (ص 351) نیز از جحا نام برده و ابوموسی اشعری (م44) را پراشتباه تر از جحا معرفی کرده است . ابوسعد آبی (همانجا)، از قول جاحظ ، نقل می کند که نام جُحا، نوح بوده و او بیش از صد سال زیسته است ، سپس می افزاید که جحا، زمان خلفای عباسی ابوجعفر منصور (حک : 136ـ 158) و مهدی (حک : 158ـ169) را دریافته و در کوفه ساکن گشته است . به روایتی ، پدر جحا از بازرگانان بنامِ کوفه بوده است.
ابومسلم خراسانی (متوفی 137) وقتی وارد کوفه شد درخواست دیدار با جحا را کرد، که دلیلی بر ناموری جحاست . ابن ندیم (ص 375) در زمرة «مُغَفَّلین » (افراد گول و ساده لوح ) ــ که در باره نوادر و حکایتهای آنان کتاب تألیف شده است ــ از کتابی مجهول المؤلف به نام نوادر جحا نام برده که نشان می دهد حکایتها و لطایف جحا، در سدة چهارم گردآوری شده بوده است .
ابن جوزی (متوفی 597) و دیگران در مقام دفاع از جحا بر آمده و او را مردی هوشمند دانسته اند که گاهی گولی و غفلت بر وی چیره می گشت و این حکایتها و لطایف ، بر ساخته دشمنان اوست. مکّی بن ابراهیم (متوفی 214 یا 215) گفته است که جحا مردی زیرک بود و آنچه درباره اش می گویند دروغ است ، چون او با همسایگان خود مزاح می کرده ، آنان نیز این حکایتها را برایش ساخته اند.
بررسی ادبیات عامیانه نشان می دهد که مردم عرب ، جحا را نماد خود ساخته و در سختیها و دگرگونیهای روزگار و در مسائل روان شناسی و جامعه شناسی و نقد مسائل اجتماعی ، دیدگاههای خود را از زبان جحا مطرح کرده اند، همان گونه که در ترکیه ، خوجه نصرالدین و در ایران ، ملانصرالدین چنین حالتی یافته است.
بخشی از مدخل جحی از باقر قربانی زرّین در دانشنامه جهان اسلام؛ لینک:
http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4512
