تاریخ آموزش در اسلام
حسن حسین زاده شانه چی
دکتر حسن حسین زاده شانه چی به تألیف کتاب تاریخ آموزش در اسلام پرداخته است. این کتاب در ده بخش(کلیات، جایگاه آموزش در قرآن و سنت، تاریخچه آموزش پیش از اسلام، دوره های آموزش اسلامی، مکان های آموزش در اسلام، برنامه های آموزشی، معلمان و استادن، محصلان و روش های تحصیلی، کتاب و کتابخانه و دیدگاه دانشمدنادن مسلمان در آموزش و پرورش) تنظیم شده است.
کتاب تاریخ آموزش در اسلام در سال 1388 از سوی انتشارات المصطفی در 2000 شمارگان و در 247 صفحه منتشر شد و با رده بندی 2ت5ح LC910/3/رده بندی شده است.
نوشتار حاضر که با عنوان تاریخ آموزش در اسلام برای دانش پژوهان دوره کارشنتاسی تاریخ اسلام نگارش یافته، به بررسی جوانب گوناگون نظام آموزشی در جهان اسلام می پردازد. در واقع، هویت تاریخ هر جامعه در قالب فرهنگ و تمدن آن جامعه نمایان گردیده و دستیابی به این هویت از طریق شناخت فرهنگ و تمدن مذکور میسر می گردد. دنیای اسلام با پشتوانه چهارده قرن تاریخ و تمدن از چهره ای درخشان و کارنامه ای ارزنده در تاریخ بشری برخوردار است که بی شک تبیین جنبه های مختلف این تاریخ و هویت اجتماعی شان ضروری است تا از این طریق بتوان راه نفوذ و سلطه اندیشه های بیگانه و غیر خودی را بست.
در بین جنبه های گوناگون فرهنگ و تمدن آموزش و تعلیم به عنوان مولفه ای مهم، همواره مورد توجه بوده است و امروزه به عنوان یکی از شاخصه های توسعه یافتگی جوامع به شمار می رود و هم به دلیل نقش بنیادی آن در شکل گیری و توسعه فرهنگ و تمدن در جوامع و هم به جهت آن که در شناخت جوانب دیگر فرهنگ و تمدن سودمند و کارامد است. در تمدن اسلامی نیز که خود بر پایه تعلیم و تربیت بنا گردیده این مقوله از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است که تاکیدات فراوان موجود در آموزه های اصیل اسلامی در باره فراگیری آنها در حیات اجتماعی و فرهنگی خویش توانسته اند جامعه اسلامی را به لحاظ علمی رشد و تعالی فزاینده ای برسانند که در برهه ای از زمان هم تولید کننده علم بوده هم صادر کننده آن باشند.
این پیشرفت علمی مرهون عواملی چند بود که بخشی از آن به اصول نظری آموزش در اسلام باز می گشت و برخی به نوآوری ها و ابتکارات مسلمانان. یکی از دستاوردهای فرهنگ اسلامی در این زمینه همگانی سازی آموزش بوده است در زمانی که فراگیری و علم آموزی در ممالک متمدنی مانند: پادشاهنی ساسانی و امپراطوری روم در انحصار نظام طبقاتی قرار داشت پیامبر اسلام(ص) از آموختن به عنوان وظیفه هر فرد مسلمان بدون در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی یا خانوادگی و یا هر امتیاز خاص دیگری یاد می کند. ویژگی دیگر، دیدگاه آموزشی در اسلام توجه فراوان آن به تربیت انسانی است به گونه ای که می توان گفت اسلام، تربیت و پرورش انسان ها را بر آموزش آنان مقدم داشته و حتی آن را زمینه ساز و شرط لازم برای تعلیم دانسته است. قرآن کریم آن جا که وظایف پیامبر اکرم(ص) و دیگر پیامبران را بر می شمرد، شأن انسان سازی( تزکیه) او را پیش از مقام تعلیمی اش بیان می کند. از این رو، در دیدگاه های اندیشمندان اسلامی نیز همواره بر اصل تربیت و تزکیه فراگیران تأکید شده است.
در کنار ویژگی های فوق، یکی از عوامل موثر بر رشد فراوان و فراگیر علم و دانش جامعه اسلامی ایجاد و گسترش بسیار نهاد های آموزشی و پژوهشی در سراسر جهان اسلام بود. البته مسلمانان در این زمینه، پیشگام نبودند بلکه دستاوردهای شان به نوعی اقتباسی از تمدن های پیشرفته زمان خودشان یا پیش از خودشان بود ولی آن چه که فعالیت های آنان را قابل توجه ساخته نوآوری و ابتکارات شان می باشد.کتاب حاضر که به شکل متن درسی تدوین شده و طبیعتا فاصله بسیاری با متن پژوهشی دارد، سعی گردیده که در حد مطلوب جوانب گوناگون نظام آموزشی در جهان اسلام بررسی شود.
