فروغ قرآن در نگاه امام چهارم

خرداد 23, 1392

قرآن نمونه کامل آمیختگی اعجاز تکوین و تشریع است . کتابی است که بشریت توان آوردن همانندی برای آن نداشته و دستورات و جامعیت آن، هر اندیشمند حکیم را به خضوع و ستایش وامی دارد . هر قدر انسانها از صفای روحی و طهارت معنوی بهره مند باشند، می توانند جلوه هایی از جمال دلربایش را شهود کنند همان سان که قرآن می فرماید: «لایمسه الا المطهرون » (1)

از آنجا که خاندان عصمت و وحی برگزیدگانی هستند که طبق آیه «تطهیر» در اوج پاکی و قداست قرار گرفته و از هر گونه پلیدی بدورند، تمام جانشان مستغرق در قرآن مجید شده و شایسته ترین انسانهایی می باشند که تفسیر روشن آیات الهی را فرا راه تشنگان حقیقت قرار می دهند . یکی از این منظومه نورانی، سجاد آل محمد زین العابدین علیه السلام است . در این مقال، با نگاهی گذرا سخنان نورانی اش را درباره قرآن می نگریم . بدان امید که جرعه نوش معارف قرآنی با جام عترت باشیم .

1 – عظمت قرآن

امام زین العابدین علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود:

من اعطاه الله القرآن فرای ان احدا اعطی افضل مما اعطی فقد صغر عظیما و عظم صغیرا; شخصی را که خداوند به او دانش قرآنی عطا نموده اگر تصورش این باشد که کسی را بهتر از این عطای الهی داده اند، در حقیقت بزرگی را کوچک شمرده و کوچکی را بزرگ دانسته است . (2)

2 – ویژگی های قرآن

در دعای امام زین العابدین علیه السلام به هنگام ختم قرآن برخی از ویژگی های آن این چنین بیان شده است .

الف – نور هدایت

قرآن کریم از خود با صفت «نور» یاد می کند و می فرماید: «و انزلنا الیکم نورا مبینا» (3) اما این نورانیت برای چه فردی است؟ امام علیه السلام می فرماید: «و جعلته نورا نهتدی من ظلم الضلالة والجهالة باتباعه; بار خدایا! قرآن را نور و روشنایی گردانیدی که با پیروی از تعالیم آن از تاریکی های گمراهی و نادانی رهایی یابیم .» (4)

در رابطه با جاودانگی نور قرآن می فرماید: «ونور هدی لایطفا عن الشاهدین برهانه; و آن را نور هدایتی قرار دادی که برهان و دلیل آن از شاهدان و گواهان خاموش نمی شود .» (5)

ب – درمان دردها

قرآن می فرماید: «وننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین » ; «ما فروفرستادیم از قرآن آنچه را که برای مؤمنان شفا و رحمت است .» (6) اما اینکه در چه زمان و برای چه فرد؟ امام زین العابدین علیه السلام در دعای خویش این گونه بیان می دارد:

«و شفاء لمن انصت بفهم التصدیق الی استماعه; قرآن شفا و درمان است برای کسی که فهمیدن آن را از روی تصدیق و باور خواسته و برای شنیدنش خاموش گشته است .» (7)

ج – ترازوی عدالت

قرآن مجید می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! برای خدا قیام کنید، و از روی عدالت گواهی دهید . دشمنی با جمعیتی، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند . عدالت ورزید که به پرهیزکاری نزدیک تر است و از «معصیت » خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام می دهید، با خبر است .» (8) و خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «بگو به هر کتابی که خدا نازل کرده، ایمان آورده ام و مامورم در میان شما عدالت کنم .» (9) و عدالت را مبنای تشکیل خانواده دانسته و می فرماید: «فان خفتم الا تعدلوا فواحدة » (10) و نیز مبنای روابط اقتصادی قلمداد شده و می فرماید: «و اوفوا الکیل و المیزان بالقسط » ; «و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید .» (11) و همچنین حل منازعات را بر اساس عدالت خواستار شده است و می فرماید: «فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا ان الله یحب المقسطین » ; «در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد .» (12) اما اینکه چه معیار و ملاک و قانونی می توان برای به دست آوردن عدالت معین نمود؟ امام زین العابدین علیه السلام می فرماید: «و میزان عدل لایحیف عن الحق لسانه; قرآن ترازوی عدالت است که زبانه اش از حق و درستی برنمی گردد .» (13)

3 – تلاوت زیبا

در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: «لکل شی ء حلیة و حیلة القرآن الصوت الحسن; برای هرچیز زینت و زیوری است و زینت قرآن، صدای نیکو است .» (14) امام صادق علیه السلام در تفسیری از «ترتیل » می فرماید: «آن است که در آن درنگ کنی و صدای خویش را زیبا سازی .» (15) در این جهت امام زین العابدین علیه السلام نیز اسوه است . نوفلی می گوید:

نزد امام موسی بن جعفر علیه السلام از صدا و صوت یاد نمودم; حضرت فرمود: به هنگام قرائت قرآن توسط علی بن الحسین علیه السلام چه بسا فردی از آن جا عبور می کرد و از صدای خوش او مدهوش می گشت و اگر امام از حسن واقعی آن چیزی را آشکار می نمود، مردم تحمل و تاب زیبایی آن را نداشتند .

نوفلی می گوید: به آن حضرت گفتم: مگر پیامبر صلی الله علیه و آله با مردم نماز نمی گزارد و صدای خویش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمی کرد؟ حضرت فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله به قدر توان مردم با اقتدا کنندگان خود برخورد می کرد . (16)

احمد ار بگشاید آن پر جلیل

تا ابد مدهوش ماند جبرئیل

در حدیثی دیگر امام صادق علیه السلام می فرماید: «کان علی ابن الحسین صلوات الله علیه احسن الناس صوتا بالقرآن و کان السقاؤون یمرون فیقفون ببابه یسمعون قرائته و کان ابو جعفر علیه السلام احسن الناس صوتا; علی بن الحسین علیه السلام خوش صداترین افراد در خواندن قرآن بود . افراد سقا همواره به هنگام عبور، بر در خانه اش می ایستادند و به قرائت او گوش می دادند . و ابوجعفر (امام باقر علیه السلام) نیز نیکوترین صدا را در خواندن قرآن داشت .» (17)

4 – مقدار تلاوت قرآن

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در اولین آیاتی که بر وی نازل شد، مامور قرائت آیات الهی شد و در دستور دیگری، خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و مؤمنان می فرماید: «فاقرءوا ما تیسر من القرآن » ; «آنچه برای شما میسر است، قرآن بخوانید .» زهری می گوید: از امام زین العابدین علیه السلام پرسیدم:

کدام عمل با فضیلت تر است؟ حضرت فرمود: وارد شونده ای که دوباره حرکت می کند . پرسیدم: وارد شونده حرکت کننده؟! فرمود: شروع قرآن و ختم آن، با قرائت اول آن و پایان رسیدن آن دوباره شروع کند (همانند مسافری که با رسیدن به یک محل در بین راه دوباره از آن جا حرکت می کند و به مسیر خود ادامه می دهد). (18)

5 – انس با قرآن

زهری می گوید: امام علی بن الحسین علیه السلام می فرمود: «لومات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد ان یکون القرآن معی; اگر تمام افرادی که بین مشرق و مغرب هستند، بمیرند، چون قرآن با من است; هراس و وحشتی به دل راه نخواهم داد .» (19)

6 – قرآن و مردمان آخر الزمان

از امام سجاد علیه السلام در باره توحید سؤال شد، فرمود: «خداوند می دانست که در آخرالزمان مردمانی می آیند که زیاد اندیشه می کنند; بدین جهت، خداوند سوره توحید و آیات سوره حدید تا «علیم بذات الصدور» را نازل نمود . پس هرکس خارج از این محدوده را قصد کند، هلاک خواهد گشت .» (20)

7 – تفکر در قرآن

زهری می گوید: شنیدم از امام علی بن الحسین علیه السلام که می فرمود: «آیات القرآن خزائن فکلما فتحت خزانة ینبغی لک ان تنظر ما فیها; آیات قرآن گنجینه ای نهفته است پس هر زمان که در گنجینه گشوده شود، شایسته است که به آنچه در آن است، نظر کنی .» (21)

8 – تفسیر حروف مقطعه

بیست و نه سوره از قرآن کریم با «حروف مقطعه » آغاز شده است . مفسران معانی گوناگونی برای آن ذکر کرده اند; یکی از تفسیرهای مهم آن، این است که: قرآن کریم از نمونه همین حروفی است که در اختیار همگان قرار گرفته است; اگر توانایی دارید، بسان آن را ابداع کنید! امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:

«قریش و یهود به قرآن نسبت ناروا دادند و گفتند: قرآن، سحر است . آن را خودش ساخته و به خدا نسبت داده است . خداوند به آنها اعلام فرمود: «الم …» ; یعنی ای محمد! کتابی که به تو فرو فرستادیم، از همین حروف مقطعه «الف – لام – میم » است که به لغت و همان حروف الفبای شما می باشد . [به آنها بگو:] اگر در ادعای خود راستگو هستید، همانند آن را بیاورید .» (22)

9 – ویژگی های اولیاء الله

قرآن کریم می فرماید: «الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون » ; «بدانید که اولیاء خدا نه هراسی دارند و نه غمگین می شوند .» (23) اینکه اولیاءالله دارای چه ویژگی هایی هستند؟ در حدیثی از امام سجاد علیه السلام بیان شده است . عیاشی می نویسد: امام باقر علیه السلام فرمود: «در کتاب علی بن الحسین علیه السلام چنین یافتیم که اولیاء الله نه ترسی دارند و نه غم و اندوهی زیرا واجب الهی را انجام داده و سنت رسول اکرم صلی الله علیه و آله را گرفته اند . از آنچه خداوند حرام نموده، پرهیز کرده و در زندگی زودگذر دنیا نسبت به زینت های آن زهد را پیشه ساخته اند و به آنچه در نزد خداست، رغبت نموده و در تلاش برای روزی پاکیزه بوده اند و قصد فخر فروشی و زیاده طلبی ندارند و پس از آن برای انجام حقوق واجب خود انفاق کرده اند . اینان اند که خداوند در درآمدهایشان برکت قرارداده و بر آنچه برای آخرت خویش پیش فرستاده اند، ثواب داده می شوند .» (24)

10 – رزمندگان واقعی

در مسیر مکه، عباد بصری با امام زین العابدین علیه السلام ملاقات می کند; به اعتراض می گوید: جهاد و سختی های آن را رها کردی و به سوی حج و راحتی آن رو آوردی؟ سپس آیه شریفه «ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنة » را قرائت کرد . حضرت فرمود: ادامه آیه را بخوان! عباد بصری آیه بعد را قرائت کرد: «التائبون العابدون السائحون الراکعون الساجدون الآمرون بالمعروف و الناهون عن المنکر و الحافظون لحدود الله و بشر المؤمنین » (25) ; «توبه کنندگان، عبادت گران، ستایش گران، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر و حافظان حدود (ومرزهای) الهی و بشارت ده به (این چنین) مؤمنان .»

آنگاه حضرت فرمود: هنگامی که افرادی با این اوصاف بیابم، جهاد با آنان با فضیلت تر از حج است . (26)

11 – معنای زهد

عده ای تصور می کنند که «زهد» دوری از اجتماع و پشت کردن به زندگی و زیبایی های آن است . قرآن کریم می فرماید: «من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق » ; «بگو چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگان خود آفریده و روزیهای پاکیزه را حرام کرده است؟!» (27) و نیز در قالب دعا به انسانها می آموزد که از خداوند خیر دنیا و آخرت را بخواهند: «ربنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة » (28) در این زمینه، امام سجاد علیه السلام می فرماید:

«الا و ان الزهد فی آیة من کتاب الله لکیلا تاسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما آتیکم; آگاه باشید که زهد در این آیه از قرآن است که می فرماید: این به خاطر آن است که برای آنچه از دست داده اید، تاسف نخورید و به آنچه به شما داده است، دلبسته و شادمان نباشید .» (29)

چنان که در نهج البلاغه نیز می خوانیم که می فرماید: زهد بین دو کلمه از قرآن است که خداوند فرموده: «لکیلا تاسوا …» ; هر کس که بر گذشته افسوس نخورد و به آینده مغرور و دلبسته نشود، زهد را به هر دو طرف خود گرفته است . (30)

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

ز هر چه رنگ تعلق پذیرد، آزاد است

مگر تعلق خاطر به ماه رخساری

که خاطر از همه غمها به مهر او شاد است

12 – عالم برزخ

امام سجاد علیه السلام پس از تلاوت آیه کریمه «و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون » ; (31) «پشت سر آنها برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند .» ، فرموده: «هو القبر و ان لهم فیها معیشة ضنکا و الله ان القبر لروضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النار; برزخ، قبر است که در آن زندگی سختی دارند . به خدا قسم که قبر، باغی از باغهای بهشت یا گودالی از گودالهای آتش است . (32)

درود و سلام و صلوات خدا بر زیباترین روح پرستنده، سجاد آل محمد صلی الله علیه و آله آن زمان که در خانه پرمهر ابی عبدالله الحسین علیه السلام متولد شد و آن هنگام که در کربلا شاهد سخت ترین مصیبتها (شهادت سید الشهداء و یاران با وفایش) گشت و آن هنگام که با دلی غمگین و قلبی محزون به سوی دیار حق شتافت و قبرستان بقیع را با وجود خویش عطری دیگر بخشید!

پی نوشت ها:

1 . واقعه/79 .

2 . اصول کافی، ج 2، ص 605، باب فضل حامل القرآن، ح 7 .

3 . نساء/174 .

4 و 5 . صحیفه سجادیه، دعای 42 .

6 . اسراء/82 .

7 . صحیفه سجادیه، دعای 42 .

8 . مائده/8 .

9 . شوری/15 .

10 . نساء/4 .

11 . انعام/152 .

12 . حجرات/9 .