عنوان کتاب: «خورشید شب»(تبیین، تحلیل و جریان شناسی سیاسی جامعه اسلامی معاصر امام رضا علیه السلام)
نوشته دکتر نعمت الله صفری فروشانی
نشر آستان قدس رضوی
چاپ دوم، 1390ه.ش.
مقدمه
اهل بيت(عليهم السلام) گنجوران دانش اند. رودها و جويبـارهاي دانـش كـه مزرعه ي جان انسان را در چهارده قرن اخير سيراب و شاداب ساخته است، از بلنداي قامت آسماني اين كوه نور، سرچشمه مي گيرد. امام عالمان و عارفان علي (ع) فرمود:«ينحدر عنّي السيل و لا يرقي الي الطير» آباداني و شادابي ديار علم و آگاهي؛ از تلالوء فروزنده ي دانش اين خاندان است كه پيامبر اعظم(ص)فرمود: «انا مدينه العلم و علي بابها.».
دانش اهل بيت(عليهم السلام) از جنس دريافتني است نه آموختني، علم حضوري است نه حصولي و اين از آن جهت است كه آنان حقيقت علم را با جان آسماني خويش دريافته اند. حضرت علي(ع) در وصف عارفان (كه خود آن حضرت مولاي آنان است) فرمود:«هجم بهم العلم علي حقيقه البصيره و باشروا روح اليقين.».
پيامبر اعظم(ص) سرسلسله ي اين خاندان نور و روشنايي، هر چند كه خود درس ناخوانده و مكتب نرفته بود، اما پيام و رسالت او، تلاوت و خواندن، آموختن و فرا گرفتن و علم و آگاهي بود. رسالت او با «اقراء» آغازشد و با دانش وبينش كه جان هاي شيفته را سرشار مي كرد، تداوم يافت. «هوالذي بعث في الاميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمه.».
او با رسالت خويش، جان هاي مرده را از مرداب روزمرگي و ضلالت ها تا باغستان بهشتي حيات و زندگي، رهنمون شد و انسان اسير در كژراهه ها و پرت گاه هاي تباهي را به شاهراه هدايت و صراط مستقيم فرا خواند و در تن مرده ي آدميت روحي دوباره دميد:«اذا دعاكم لما يحييكم» و بار گران جهل و ناداني را از دوش آنان فرو نهاد«يضع عنهم اصرهم و الاغلال التي كانت عليهم.».
و خاندان آن حضرت نيز كه از چشمه ي حيات او سيراب بودند؛ همانند آن بزرگ، خورشيد دانش و آگاهي را در گذرگاه اعصار فرا راه جويندگان دانش و بصيرت، تابان و فروزان نگه داشتند و با بهره مندي از انوار الهي او، مسير پويندگان را روشن و جان جويندگان را تابناك و سرشار ساختند.
و امروز در عصر جاهليت مدرن نيز، آنچه غبار راه انسان كمال جوي را فرو مي نشاند و راه او را مي تواند روشن كند بهره گيري و بازگشت به سرچشمه ي همان دانش و بصيرتي است كه پيامبر اعظم و خاندان پاك و مطهر او (عليهم السلام )به انسان هديه كردند و شايد امروز بيش از هر روز و روزگاري، انسان به آنچه پيامبر رحمت و آگاهي براي بشريت به ارمغان آورده نيازمند و محتاج باشد. بي ترديد كاوش در سرچشمه هاي نور اهل بيت(عليهم السلام) و بازخواني سيره و آموزه هاي آن بزرگواران در روزگار ما، مانند همه ي روزگاران خدمتي بزرگ به انسانيت است خدمتي كه فراتر از آن، خدمتي متصور نيست و از اين روي بر تمامي كساني كه دل آنان براي انسان مي تپد فرض است كه با ژرف انديشي و ژرف كاوي در معارف اهل بيت(عليهم السلام) گوهرهاي ناب و آموزه هاي رهايي بخش اين گنجينه ي عظيم و الهي را استخراج كنند و به بشر تشنه و جگر سوخته ي عصر حاضر ارائه نمايند.
بر حسب وظيفه در جوار بارگاه عالم آل محمد(ص) براي تمامي رهروان اين راه و تمامي كساني كه در مسير احياي امر اهل بيت(عليهم السلام) و تعليم و تعلم معارف و علوم اين خاندان مطهر تلاش و كوشش مي كنند به ويژه اساتيد بزرگوار و گرانمايه اي كه در تاليف و تنظيم اين مجموعه ي ارزشمند نقش داشته اند طلب سلامتي و بهروزي مي كنيم و توفيق آنان را از درگاه حیّ عليم خواستاريم.
از زايـران عزيز نيز مي خـواهيم نعـمت بي نظـير زيـارت پاره ي تـن رسول الله (ص) را با بهره گيري از انديشه، كلام و سيره ي آن امام همام به فرصتي براي تامين نيازهاي معنوي و فكري خود تبديل نمايند و با مطالعه ي آثار ارزشمندي مانند اين مجموعه، توشه هاي سعادت و كمال را براي دنيا و آخرت خود برگيرند و خدمتگزاران خود، در اين آستان مقدس را نيز از دعا فراموش نكنند.
معاونت تبليغات وارتباطات اسلامي
آستان قدس رضوي
پیشگفتار
بسترشناسي و شناخت وضعيت دوره ي هر يك از ائمه مي تواند ياري گر محقق در شناخت و تحليل سيره ي آنها باشد. همچنان كه اين آگاهي به خوبي قادر خواهد بود تا تفاوت سيره هاي ائمه با يكديگر به ويژه در مسائل سياسي، اقتصادي و اجتماعي و نيز حتي چگونگي تفاوت برخوردهاي يك امام (ع) در مقابل جريانات مختلف را توجيه كند.
البته بايد توجه داشت كه بسترشناسي مخصوص به شناخت دوره ي زماني نبوده و هر آنچه را كه مي تواند به عنوان ظرف يك پديده و يا مقارنات آن تلقي گردد، شامل مي شود كه از آن جمله مي توان شناخت وضعيت اجتماعي، مردمشناسي، روانشناسي فردي شخصيت هاي تأثيرگذار در آن پديده، روانشناسي اجتماعي، اوضاع سياسي، فرهنگ حاكم بر جامعه و نيز حتي آداب و رسوم رايج در ميان مردم را در اين محدوده گنجاند. همچنان كه شناخت وضعيت علمي و تمدني و نيز آگاهي از جريانات و فرقه هاي كلامي، فقهي، و همچنين شناخت وضعيت اقتصادي از مهمترين مؤلفه هاي بسترشناسي مي باشند.
و در اين هنگام است كه مي توان گفت: بسترشناسي نه تنها در فهم بهتر سيره ي عملي ائمه مؤثر است، بلكه باعث فهم بهتر و صحيح تر از گفتار و احاديث آن بزرگواران نيز مي شود. نكته اي كه در اينجا بايد به آن اشاره كرد آن است كه نه تنها مواد خام لازم براي اين آگاهي در ميان منابع اوليه به ويژه منابع تاريخي و حديثي شيعه و اهل سنت يافت مي شود، بلكه با كنكاش بيشتر حتي مي توان به مواردي دست يافت كه بن مايه هاي قابل توجهي از تحليل را در خود ذخيره كرده است.
اما بايد اعتراف كرد كه در اين راستا حلقات مفقوده فراواني وجود دارد كه جز با تحليل هاي عميق و دقت در لايه هاي زيرين مؤلفه هاي مختلف بسترشناسي نمي توان به آنها دست يافت. اثر حاضر سعي دارد تا در حد توان خود به بررسي اجمالي گوشه هايي از مؤلفه ي سياسي جامعه ي معاصر امام (ع) بپردازد تا مقدمه اي بر تحقيقات عميق تر در اين راستا باشد. البته سعي بر آن است كه حتي الامكان به جرياناتي بپردازد كه به نوعي در شناخت سيره ي امام رضا (ع) مؤثر مي باشد.
متن کامل کتاب «خورشید شب» را در اینجا مطالعه کنید.
