آماده کردن شیعیان برای مواجهه با عصر غیبت یکی از مهمترین راهبردهایی است که ائمه اطهار(ع) همواره آن را دنبال می کردند؛ در عصر حضرت امام هادی(ع) این زمینه سازی برای پذیرش دوران غیبت به اوج خود رسید. دکتر محمدحسین رجبی دوانی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) و استاد تاریخ اسلام و همچنین حجت الاسلام دکترجباری، مدرس حوزه علمیه قم و پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت وگو با خراسان، تدابیر و راهبردهای امام دهم(ع) را در زمینه آماده کردن شیعیان برای عصر غیبت، تبیین کردند.
زمینه سازی ها از قبل آغاز شده بود
دکتررجبی دوانی در این گفت وگو، به تدابیر و تمهیدات ائمه اطهار (ع) به ویژه امام دهم(ع) در راستای آماده کردن مردم برای غیبت امام دوازدهم (عج)، اشاره کرد و گفت: آماده سازی مردم در این زمینه از مدت ها قبل آغاز شده و برای این امر زمینه سازی شده بود؛ به عنوان نمونه ابوبصیر روایت می کند: من در حالی که پسربچه ای حدودا ۱۰ ساله همراهم بود، خدمت امام صادق(ع) رسیدم. ایشان فرمودند: به زودی امام و پیشوای شما در این سن و سال (اشاره به آن پسر نوجوان) باشد. ابوبصیر می گوید: کسی سوال کرد آیا ممکن است فردی در این سن کم به امامت برسد، که امام صادق(ع) پاسخ دادند: بلکه در سن کمتر. یعنی سن آن پیشوا حتی کمتر از ۱۰ سال هم می تواند باشد که بعدها امام عصر(عج) در حالی که حدود ۵ سال داشتند به امامت رسیدند. امام هادی(ع) و پدر بزرگوارشان امام جواد(ع) هم حدود ۱۰ سال داشتند که به امامت رسیدند. این برخوردها و گفتارهای امامان پیشین نشان می دهد که آن حضرات هم زمینه را برای غیبت امام دوازدهم(عج) فراهم می کردند و هم این مسئله را تبیین می کردند که امام با سن کم هم می تواند به امامت برسد و این تعارضی با اصل امامت ندارد.
سازمان وکالت در عصر امام دهم (ع) به بلوغ رسید
استاد تاریخ اسلام دانشگاه امام حسین(ع) به تشکیل سازمان وکالت توسط امام هادی(ع) اشاره کرد و افزود: تشکیلات وکالت در عصر امام صادق(ع) پدید می آید؛ در زمان امام موسی کاظم(ع) گسترش می یابد و در عصر امام هادی(ع) در نقاط مختلف جهان اسلام به شکل کامل خود را نشان می دهد. نحوه فعالیت وکلای امام هادی (ع) در نقاط مختلف این گونه بود که مردم به ویژه شیعیان بدون این که امام را به طور مستقیم ببینند، از طریق این وکلا با آن حضرت ارتباط غیرمستقیم برقرار می کردند. وکلای امام هادی (ع) اختیار تام از سوی امام داشتند تا هم به لحاظ علمی و دینی، مشکلات شرعی و علمی مردم را پاسخگو باشند و هم وجوه و سهم امام را از مردم دریافت کنند و به آن حضرت برسانند. وجود این نمایندگان باعث شده بود مردم که به طور مستقیم امام را نمی دیدند، دچار دغدغه و نگرانی نباشند و از طریق واسطه های امام با آن حضرت ارتباط برقرار کنند. البته این نمایندگان مورد اعتماد امام دهم بودند. به طوری که به عنوان نمونه در تاریخ درباره حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) که نماینده امام هادی (ع) در شهرری بود، آمده است که امام(ع) در جمع برخی از بزرگان ری که به زیارت حضرت آمده بودند تا سوالات شرعی و علمی خود را بپرسند، با صراحت فرمودند: با وجود عبدالعظیم حسنی لزومی ندارد شما مستقیم به من مراجعه کنید، ایشان که نیابت تام از سوی ما دارد شما را از ارتباط مستقیم با ما بی نیاز می کند.
حصر امام هادی (ع) باعث ارتباط غیرمستقیم ایشان با مردم شده بود
رجبی دوانی با بیان این که حصر امام هادی(ع) و این که حکومت ایشان را تحت نظر مستقیم داشت، یکی دیگر از دلایلی بود که آن حضرت با مردم ارتباط غیرمستقیم داشتند، تصریح کرد: این حصر موجب شده بود که مردم و حتی یاران نزدیک حضرت نتوانند با ایشان ارتباط مستقیم برقرار کنند و برخی از وکلا و نایبان در قالب دست فروشان و دوره گردان خود را به محل اقامت امام(ع) می رساندند و گهگاه در قالب معامله ظاهری، سوالات و مسائل خود را با آن حضرت در میان می گذاشتند و پاسخ های لازم را دریافت می کردند. البته این زمینه سازی ها در عصر امام حسن عسکری (ع) که امام پیش از امام موعود بودند، با جدیت بیشتری پی گیری شد و با این که امام دوازدهم (عج) به دنیا آمده بودند، ولی پدر بزرگوارشان ایشان را از دید مردم مخفی نگه می داشتند و جز به افراد خاص به فرد دیگری نشان نمی دادند.
عصر امام هادی(ع) شباهت بسیاری به دوره غیبت صغری دارد
وی ادامه داد: حصر امام هادی(ع) و فرزند بزرگوارشان امام حسن عسکری(ع) مردم را آماده پذیرش عصر غیبت و ارتباط غیرمستقیم با امام می کرد. دوره غیبت صغری امام عصر(عج) که ارتباط مردم با ایشان فقط از طریق ۴ تن از نواب خاص آن حضرت انجام می شد، شباهت زیادی به دوره در حصر قرار داشتن امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام داشت. چون در دورانی که این دو امام بزرگوار تحت حصر قرار داشتند، هر کس به سهولت نمی توانست با این دو بزرگوار ارتباط برقرار کند و این شرایط زمینه پذیرش غیبت صغری را برای امام زمان (عج) خواهد کرد و بعد هم که غیبت کبری آغاز شد، شرایط به گونه ای بود که امکان ایجاد انحراف در میان شیعیان را از بین برد، در حالی که بدون این زمینه سازی ها امکان این انحراف بسیار فراوان بود همان طور که در دوران ائمه قبلی شاهدیم که به عنوان نمونه وقتی امام صادق(ع) یا امام موسی کاظم(ع) به شهادت رسیدند، انحرافاتی در جامعه اسلامی پدید آمد و فرقه هایی به وجود آمد که مدعی بودند مهدی موعود هستند. اما با زمینه سازی ها و برنامه ریزی دقیقی که امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام انجام دادند، در عصر غیبت صغری و بعد هم در دوره آغاز غیبت کبری شیعیان با چنین معضلاتی که قبلا و در عصر شهادت بقیه امامان علیهم السلام وجود داشت، رو به رو نشدند.
زمینه سازی برای مواجهه شیعیان با عصر غیبت در زمان امام هادی(ع) به اوج رسید
حجت الاسلام دکترجباری، پژوهشگر تاریخ اسلام نیز در گفت وگو با خراسان، به تدابیر و راهکارهایی که حضرت امام هادی(ع) به منظور آمادگی مردم برای مواجهه با عصر غیبت انجام می دادند، اشاره کرد و گفت: به طور کلی هرچه زمان غیبت نزدیک تر می شد، امامان معصوم(ع) می کوشیدند شیعیان را برای این دوران آماده کنند؛ این زمینه سازی ها در عصر امام هادی(ع) به اوج خود رسید و آن حضرت با رفتار و گفتارشان مردم به ویژه شیعیان را برای مواجهه با عصر غیبت امام دوازدهم(عج) آماده می کردند.
وکلا یکی از مهم ترین راه های ارتباطی امام(ع) با مردم بودند
این مدرس تاریخ اسلام به فعالیت سازمان وکالت در عصر امام دهم(ع) اشاره کرد و افزود: وکلا یکی از مهم ترین راه های ارتباطی مردم با امام هادی(ع) بودند. با توجه به این که آن حضرت و فرزند بزرگوارشان امام حسن عسکری علیهماالسلام تحت نظارت و حصر دستگاه خلافت عباسی قرار داشتند، ارتباط مستقیم شان با مردم بسیار محدود بود. اگرچه از برخی نقل های تاریخی بر می آید که خود آن امامان(ع) هم تمایل داشتند ارتباط مستقیم خود را با مردم کاهش دهند تا آرام آرام مردم را برای پذیرش عصر غیبت آماده کنند و وکلا یکی از مهم ترین راه های ارتباط غیرمستقیم امام(ع) با مردم بودند.
فعالیت گسترده وکلا در نقاط مختلف جهان اسلام
مدرس حوزه علمیه قم با اشاره به فعالیت گسترده وکلای امام هادی(ع) در نقاط مختلف جهان اسلام، اظهار کرد: این وکلا در مناطقی که بیشتر ساکنان آن را شیعیان تشکیل می دادند، مثل جزیرةالعرب، مصر، یمن، شمال آفریقا، مدائن، بخش هایی از ایران و … حضور داشتند و مردم برای حل مسائل مختلف به آن ها مراجعه می کردند.
تلاش های امام هادی(ع) در راستای پذیرش ذهنی موضوع غیبت
حجت الاسلام جباری با بیان این که امام هادی(ع) می کوشیدند آمادگی پذیرش غیبت را برای مسلمانان به لحاظ ذهنی فراهم کنند، تصریح کرد: ارتباط آن حضرت با پیروانشان بیشتر غیرمستقیم و از طریق مکتوب انجام می شد و معمولا وکلای امام واسطه رساندن این نوشته ها و توقیعات به پیروان بودند. علاوه بر آن از امام هادی(ع) روایاتی نقل شده مبنی بر این که عصر غیبت نزدیک است. در واقع در آن روایات ایشان تاکید می کنند که غیبت نزدیک شده است و شیعیان باید وظایف خود را درباره آن بدانند.
منبع: روزنامه خراسان.
