در دهمين جلسه كارگروه علم كلام، حجت الاسلام و المسلمين بستان با اشاره به تأثیر علم کلام بر مباني و حوزه های جامعه شناسی گفت: جامعه شناسي ديني از حوزه هاي مطرح در علم جامعه شناسي است كه تلاقي با علم كلام دارد كه يكي از محورهاي اين حوزه، نبوت مي باشد. رویکرد جامعه شناسان به تببین نبوت، نگاه ديني نيست بلكه نگاهي پزیتویستی است و به حقانيت پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) كاري ندارد. در حالي كه نگاه كلامي ما نسبت به نبوت و وحي، اثر خود را در جامعه شناسي خواهد داشت.
در نگاه پزیتویسم، حقوق يكي از حوزه هاي جامعه شناسي است كه متناسب با تاثير اجتماعي و تقسيم كار شكل مي گيرد. در حوزه جامعه شناسي سياسي، مسأله امامت و نوع حكومت مطرح است. كه در نگاه کلامي خاص شيعه، الگوی امامت و ولايت مطرح است كه دست کم نوع خاصی از حکومت را در کنار سایر حکومت ها مطرح می کند.
حجت الاسلام و المسلمين بستان در ابتداي سخنان خود با اشاره به تأثیر علم کلام بر مباني و حوزه های جامعه شناسی گفت: تقسيم تأثير گذاري علم كلام بر مباني و حوزه هاي جامعه شناسي، از نوع حصر منطقي نمي باشد بلكه به صورت استقرايي مي شود مواردي را بيان كرد.
وي افزود: از حوزه هاي مطرح در علم جامعه شناسي كه نقاط تلاقي با علم كلام دارد جامعه شناسي ديني است. از محورهاي اين حوزه مي شود به بحث نبوت اشاره نمود.
ايشان ادامه داد: در رویکرد جامعه شناسان به تببین نبوت مثل ترنر که نقد و تحلیلي بر دیدگاه وبر نوشته است. نگاه ترنر به نبوت و عصر رسالت پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) نگاه ديني نبوده بلكه نگاهي پزیتویستیاست تا جايي كه به وبر هم انتقاد مي كند. در حالي كه وبر بيشتر بر اوضاع و شرايط دوران پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) پرداخته و به حقانيت پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) كاري نداشته است. بنابراين اگر دیدگاه متکلم در باب نبوت را مبنای شناخت جامعه شناسی قرار دهیم بی تردید تحلیلی متفاوت از آن چه یک غربی ارائه می دهد، قابل طرح است. در حالي كه نگاه كلامي ما نسبت به نبوت و وحي، اثر خود را در جامعه شناسي خواهد داشت. البته وي تأكيد كرد: همين مباحث نسبت به معجزه هم مطرح است و در جامعه شناسي غربي، تفكيكي در اين ميان وجود ندارد در حالي كه بحث جامعه شناسي دين با علم كلام نمو دارد. درجامعه شناسی غربی، بین ملاكات معجزه و جادو و سحر فرقی نمی گذارند در حالي كه با تحلیل کلامی از این تفاوت، می توان تبیین متفاوتی از معجزه و سحر ارائه داد.
حجت الاسلام بستان با برشمردن جامعه شناسي حقوق به عنوان ديگر حوزه هاي تأثير گذاري علم كلام گفت: در نگاه پزیتویسم، حقوق يكي از حوزه هاي جامعه شناسي است كه متناسب با تاثير اجتماعي و تقسيم كار شكل مي گيرد. نكته مهم آن است كه خواستگاه حقوق را مثل خيلي از مسائل ديگر، جامعه مي بيند و منكر وحي و معجزه مي شوند.مثل دورکیم كه حقوق را ساخته اجتماع و صرفا یک مقوله اجتماعی صرف می داند. از این رو جامعه شناس با بررسی عوامل و شرایط اجتماعی، حقوق را امری در حال تغییر و تحول می داند. علم كلام اسلامي مي تواند با تأثير گذاري بر اين مباحث، نوع نگاه را عوض نمايد البته شرايط متغيير جامعه ممكن است در نوع حقوق تأثير بگذارد ولي در اصول تغيير ايجاد نمي كند.
عدل و نابرابری اجتماعی به عنوان تقسيمات جامعه شناسی قشربندی اجتماعی از ديگر مواردي بود كه حجت الاسلام و المسلمين بستان به آن پرداخت و اظهار داشت: اين بحث در طبقات اجتماعي مطرح مي باشد. سابقه این بحث در تفکر مارکسیستی و اخیراً از سوي فمینست ها از زاویه نابرابری های جنسیتی مطرح شده است. مسائلی مثل شرور، تقاوت های اجتماعی مثل قدرت داشتن يا نداشتن، اينها نوعي از نگاه هايي است كه قهراً تأثير گذار بر جامعه شناسي نابرابري خواهد بود كه نتايج عملي آن از دل سياست هاي سوسياليستي خواهد بود در حالي كه بايد به سمت برابري و يكسان سازي باشيم.
ايشان در ادامه با مطرح كردن جامعه شناسی سیاسی به عنوان يكي ديگر از حوزه هاي تأثير گذاري علم كلام گفت: در حوزه جامعه شناسي سياسي، مسأله امامت و نوع حكومت مطرح است. در نگاه کلامي خاص شيعه، الگوی امامت و ولايت، دست کم نوع خاصی از حکومت را در کنار سایر حکومت ها مطرح می کند.
وي افزود: مسأله مهدویت يكي از مباحث مطرح در جامعه شناسي جهاني است. آينده اي كه در آن براي نظام جهاني بحث قسط و عدل تعريف مي شود. نگاه كلامي ما به مهدويت، يك تأثير خاص نسبت به جامعه شناسي مطرح مي كند. بشر در طول تاريخ، نظام هاي مختلفي را تجربه كرده است و بهتر از اين را نمي تواند تجربه نمايد.
حجت الاسلام و المسلمين بستان گفت: يكي ديگر از حوزه هاي تأثير گذاري علم کلام بر حوزه های جامعه شناسی، جامعه شناسي معرفتي است. در بحث تقسيم ادوار، نظريه هاي مختلفي مطرح مي شود که یکی از معروف ترین آنها، همان نظریه کنت است كه به سه مرحله ربانی، متافیزیکی و علمی تقسیم می شود. در اين نوع از نگاه معرفتي، انسان ها هر يك از اتفاقات را به يكي از خداياني كه متصور بودند نسبت مي دادند.
ايشان در ادامه با اشاره به جامعه شناسی خانواده به عنوان يكي ديگر از حوزه هاي تأثير گذاري علم كلام اظهار داشت: در مورد خاستگاه پیدایش خانواده، برخی بر منشا زیستی تاکید می کنند و گروه دیگر، انگیزه های جنسی را عامل اصلی تشکیل خانواده مي دانند. نگاه ديگري نيز وجود دارد كه جنبه اجتماعي را باعث به وجود آمدن خانواده مي دانند و براين ادعاي خود، يافت شدن جمجمه هايي به صورت جمعي مي دانند. طبق روايات، اعتقاد ما برا اين است كه حضرت آدم و حوا اواين نوع از بشر و از پيامبران الهي است و اين با نظريه جنسيت و خانواده اصطحكاك ايجاد مي كند و با يكديگر سازگار نيست.
دهمين جلسه كارگروه علم كلام در تاريخ 1390/12/11 در سالن كنفرانس انجمن های علمی حوزه برگزار گرديد.
منبع: پایگاه انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.
