عبدالله بن لطف الله بن عبدالرشید معروف به حافظ ابرو، از مشاهیر مورخان و جفرافی دانان قرن نهم هجری است که در مورد لفب و محل تولدش اختلاف است، فصیح خوافی که معاصر حافظ ابرو بوده لقب وی را شهاب الدین و مولدش راخواف می داند[1] و عبدالرزاق سمرقندی لقب وی را نورالدین و محل تولدش را هرات می داند[2].
از تاریخ تولد حافظ ابرو اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی برخی محققان معاصر حدس زده اند که وی در سال 763 هجری به دنیا آمده است[3]. به هرحال وی چون قران را از حفظ بود به حافظ و جون ابروانی به هم پیوسته داشت به ابرو معروف گردید و به حافظ ابرو شهرت یافت[4]. در باره ی زندگی و احوال حافظ ابرو اطلاع جندانی در دست نیست و آنچه از نام خاستگاه واحوال او می دانیم و همواره در منابع تکرار شده از خلط و اشتباه خالی نیست ولی آنچه مورد اتفاق مورخان است این که وی در همدان به مسند فضل و کمال قدم نهاد و بر اثر دانش فراوان موردتشویق امیرتیمور گورکانی و اقع شد[5]. مهارت و شهرت حافظ ابرو در شطرنج بازی نیز موجب گردید که او در یورش ها و مسافرت ها همراه امیر تیمور باشد[6].
حافظ ابرو پس از تیمور به شاهرخ پیوست و چند اثر خود را به خواست ونام او نوشت[7].هم چنین مورد توجه بایسنقر میرزا فرزند هنرمند شاهرخ قرار داشت و کتاب زبده التواریخ بایسنقری را برای این امیر زاده نوشت[8]. حاظ ابرو دارای تالیفات متعددی است که عبارتند از ذیل کتا ب ظفرنامه نظام الدین شامی، ذیل جامع التواریخ رشیدی، تاریخ ال مظفر تاریخ ملوک کرت، تاریخ شاهرخ میرزا، تاریخ حضرت صاحبقرانی، تاریخ امرای سربداریه، و جغرافیای حافظ ابرو.
کتاب جغرافیای او که به ویژه در فصول مربوط به ایران وماوراءالنهر آکنده از اطلاعات مهم تاریخی است، از مهم‌ترین آثار او به شمار می‌رود . سرانجام حافظ ابرو در روز یک شنبه سوم شوال 833 هجری هنگام بازگشت شاهرخ تیمور از آذربایجان در جایی به نام سرچم ( حدود هشتاد کیلومتری زنجان) در گذشت و در زنجان به خاک سپرده شد[9].
پی نوشت:
[1]- خوافی فصیح، مجمل فصیحی، تصحیح سید محسن ناجی نصرآبادی، تهران ، اساطیر، 1386، ج 1 ، ص1119.
[2]- دانشنامه جهان اسلام ، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران ، بنیاد دائره المعارف اسلامی ، 1375ش، ج 12، ص 397.
[3]- تهرانی آقا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم ، اسماعلیلیان، 1408 ق، ج 10، ص 49.
[4]- اعتمادالسلطنه محمد حسن خان، تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران، تصحیح میرهاشم محدث، تهران امیرکبیر، چ دوم، ج 1، ص 164.
[5]- الحسینی غیاث الدین بن همام، معروف به خواندمیر، تاریخ حبیب السیر؛ تهران، خیام، 1362، ج 4، ص 8.
[6]- سمرقندی کمال الدین عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع البحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران کتابخانه طهوری، 1353، ج 1، ص 118.
[7]- الذریعه پیشین.
[8]- حاجی خلیفه مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، تصحیح محمد شرف الدین یالتقا یاور رفعت بیلگه انگلیسی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا، ج 2، ص 951.
[9]- مجمل پیشین.
