حجة الاسلام و المسلمین استاد مهدی پیشوایی روز پنجشنبه 4 اردیبهشت 1393 در رادیو معارف به سوالات تاریخی پاسخ گفت: علت شهرت ناکثین و قاسطین و مارقین به این نامها، تعداد کشته های جنگ جمل، سرگذشت قنبر، شبهه ای درباره ادعای مهدویت از سوی مختار، حضور حسن مثنی در کربلا، مقصد دیگر امام حسین(ع) در فرض عدم دعوت کوفیان، پیشینه حر بن یزید ریاحی، معرفی سیر مطالعاتی تاریخ اسلام، کتابی در معرفی یاران امام حسین(ع)، جنگ موته، حضور مادر امام سجاد(ع) در کربلا، خاندان برمکی، یک شبهه درباره دفن شهدای کربلا، حنظله غسیل الملائکه.
1- چرا گروه های ناکثین و قاسطین و مارقین به این نام معروف شدند؟
این سه گروه، به ترتیب تاریخی عبارتند از ناکثین (آتش افروزان جنگ جمل) یعنی طلحه زبیر و عایشه و همراهان آن ها، قاسطین یعنی معاویه و همراهان و هواداران او و مارقین یعنی خوارج.
علت نامگذاری بدین شرح است:
طلحه و زبیر و عایشه و همراهان آن ها با امام علی (ع) بیعت کرده بودند و خلافت ایشان را به رسمیت شناخته بودند و حق تمرد نداشتند ولی آن ها بیعت خود را نقض کردند و در بصره غائله آفریدند؛ بنابراین ناکثین یعنی عهد شکنان.
قاسطین نیز به معنای ستمگران است و بدین جهت به معاویه و شامی ها قاسطین گفته می شود که با امام علی (ع) دشمنی کردند و نهایتا فاجعه جنگ صفین پیش آمد. آن ها ستمگری کردند و در برابر حکومت مشروع امام جبهه گرفتند.
به خوارج نهروان که نهایتا با آن ها نیز جنگی پیش آمد مارقین گفته می شود یعنی از دین خارج شدگان؛ این برگرفته از پیش گویی پیامبر اسلام است که به بعضی از سران این ها که در بعضی از صحنه ها تمرد کردند فرمودند که مثلا این شخص پیروانی خواهد داشت که ادعای دینداری خواهند کرد و دین از گلوی این ها پایین نخواهد رفت و از دین خارج می شود؛ همانگونه که تیر از کمان خارج می شود.
مجموع این سه گروه در پیش گویی های رسول خدا (ص) آمده است که به امام علی (ع) فرمود: یا علی! با سه گروه، خواهی جنگید؛ ناکثین و قاسطین و مارقین. در بیانات امام علی (ع) نیز به همین پیشگویی رسول خدا اشاره شده است.
2– تعداد کشته های جنگ جمل از هر دو طرف چه تعداد بوده است؟
در این مساله اختلاف است؛ مثلا ابن واضح یعقوبی از مورخان قرن سوم در جلد دوم کتابش می نویسد که مجموع تلفات بیش از سی هزار نفر بوده است. ولی مسعودی مورخ قرن چهارم در کتاب «التنبیه و الاشراف» آن ها را سیزده هزار نفر می داند.
به هر حال همین سیزده هزار نفر نیز فاجعه بوده است. یکی از مهم ترین مظلومیت های امام علی (ع) این است که ایشان می خواست اوضاع و احوال آشفته خلفای قبلی را اصلاح کند و سروسامان بدهد، بیت المال را با عدالت تقسیم کند و رفاه و آزادی را گسترش دهد. اما این سه گروه، نگذاشتند حضرت به آن برنامه های ایده آل و آرمانی اش برسد و با تحمیل جنگ های داخلی، سیمای سیاهی از حکومت علی (ع) ترسیم کردند؛ به این صورت که مردم از این حکومت کوتاه مدت، تنها جنگ، بیوه شدن زنها و یتیم شدن بچه ها را دیدند.
3- درباره سرگذشت قنبر، غلام امام علی (ع) نکاتی را بفرمایید.
این افراد رییس قبیله نبودند که زندگی نامه آن ها در تاریخ نوشته شود؛ بلکه غلام و برده بوده و معمولا برده های آن زمان غیر عرب بوده اند. ایرانی بودن او مشخص نیست ولی بهرحال معلوم است که عجم بوده است. گاهی سوال می کنند که حدیثی از او نقل شده است؟ که من به چنین چیزی نرسیدم. مجموعا باید گفت که از زندگی او چیزی در دست نیست.
4- در کتاب یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (عج) نوشته آقای علیرضا رجالی تهرانی از مختار به عنوان یکی از مدعیان دروغین مهدویت یاد شده است؟ آیا مستندات تاریخی دارد؟
این مطلب مستندات تاریخی ندارد. تا آن جا که من اطلاع دارم احدی مختار را از مدعیان مهدویت نشناخته است. البته جزء تهمت هایی که به او زدند این است که گفته اند مختار از کیسانیه بوده و به امامت محمد بن حنفیه معتقد بوده و معتقدین به امامت محمد بن حنفیه او را مهدی غایب می پنداشتند و می گفتند که در کوه رضوی مخفی شده است و روزی ظهور خواهد کرد. ولی در مورد خود مختار، احدی چنین مطلبی نگفته است؛ البته کیسانی بودن مختار نیز محل بحث است. مختار کسی بوده که هم در زمان حیاتش و هم بعد از مرگش او را مورد ترور شخصیت قرار دادند.
5- حر بن یزید ریاحی چه پیشینه ای داشته است؟
متاسفانه از سابقه زندگی او هیچ اطلاعی نداریم و در هیچیک از کتاب های تاریخی و مقتل، ردپایی از گذشته ایشان وجود ندارد و فقط نام ایشان و نقش ایشان همراه با حادثه کربلا وارد تاریخ شده است. از آن جایی که با آن سپاه هزار نفری ماموریت یافت تا از پیشروی اردوی امام حسین (ع) به سمت کوفه جلوگیری کند نامش وارد تاریخ کربلا شد.
6- برای تسلط به تاریخ اسلام و شروع مطالعه آگاهانه و استمرار آن باید چه کنیم؟
چون چنین تقاضاهایی بوده است یکی دو سال پیش به پیشنهاد معاونت تهذیب حوزه علمیه قم سیر مطالعاتی مبتنی بر فهرستی از کتاب ها در سه چهار گرایش تنظیم شد. علاقمندان می توانند با این شماره تلفن تماس بگیرند و راهنمایی بخواهند: 02537733467- 02537744267 – داخلی 111
7- حسن بن حسن بن علی که از نسل او محمد نفس زکیه قیام کرد در ماجرای کربلا کجا بود؟
او در کربلا جزو سپاه امام حسین (ع) بود و در جنگ نیز شرکت داشت ولی در بین جنگ شهید شد و به زمین افتاد و دشمن خیال کرد کشته شده و بعد از جنگ فهمیدند هنوز رمقی دارد و کشته نشده است. او را اسیر کردند و نزد عمر سعد آوردند. یکی از افراد قبیله مادر او از بنی فزاره در سپاه عمر سعد بود وقتی حسن مثنی را آوردند او را شناخت و وساطت کرد و به عمر سعد گفت: این را به من ببخش. عمر سعد قبول کرد و از کشتن او صرف نظر کرد. آن شخص نیز حسن بن حسن را به کوفه برد و معالجه کرد و حسن بن حسن نیز بعد از بهبودی به مدینه بازگشت.
8- اگر مردم کوفه، امام حسین (ع) را دعوت نمی کردند مقصد بعدی امام بعد از مکه کجا بود و بعد از خروج از مکه چه اقدامی انجام می دادند؟
اگر دعوت نمی کردند که دعوتشان نیز خیلی تعیین کننده نبود، مسلم است که امام حسین (ع) به هر کجا تشریف می برد با یزید بیعت نمی کرد ولو آن که کشته می شد. البته حضرت نیز جای خاصی غیر از کوفه مطرح نمی فرمود؛ هرچند بعضی از اطرافیان، در مدتی که امام در مکه تشریف داشت با این استدلال که پدر امام در یمن شیعیانی دارد به ایشان پیشنهاد کردند که به آن جا تشریف ببرند.
9- کتابی را درباره افرادی که همراه امام حسین (ع) بودند معرفی کنید.
کتاب هایی در این مورد نوشته شده است که به نظر ما خالی از نقص نیستند. ولی ما در جلد دوم مقتل جامع حضرت سید الشهدا (ع) زندگی نامه همه یاران امام حسین اعم از کسانی که قبل از حادثه کربلا شهید شدند مانند مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و کسانی که در کربلا به شهادت رسیدند را همراه با مستند علمی و تحقیقی ذکر کرده ایم.
10- موضوع جنگ موته چه بود؟
این جنگ در سال هشتم هجرت در سرزمینی بنام موته که امروز جزو کشور اردن است رخ داد و قبور مطهر شهدای این جنگ در این کشور واقع شده است. در آن زمان به این منطقه، شام بزرگ یا شامات گفته می شد که شامل اردن و سوریه و لبنان امروزی است.
رسول خدا (ص) نامه دعوتی برای حاکم آن منطقه که مسیحی و تحت الحمایه امپراطوری روم شرقی بود فرستاد ولی برخلاف عرفی که در کل تاریخ، محترم و رایج بوده که هیچ وقت قاصد را نمی کشند این حاکم، قاصد رسول خدا (ص) را کشت. این اقدام یک دهن کجی بسیار بزرگ و ضعف برای مسلمانان حساب می شد؛ لذا رسول خدا (ص) سپاهی ترتیب دادند و به آن جا فرستادند.
در این جنگ حضرت، سه نفر را به عنوان فرمانده علی البدل قرار دادند: جعفر بن ابیطالب، زید بن حارثه و عبد الله بن رواحه. سپس فرمودند که ابتدا جعفر فرمانده باشد و اگر وضعی برای او پیش امد زید بن حارثه فرمانده شود و همینطور بعد از او عبدالله بن رواحه.
تعداد سپاهیان اسلام را بیست هزار نفر نقل می کنند که با سپاه صد هزار نفری روبرو شدند. آن ها در این جنگ، جانانه جنگیدند و هر سه فرمانده شهید شدند. بعد از شهادت فرمانده سوم، خود سربازان توافق کردند که خالد بن ولید با این که تازه مسلمان بود فرمانده آنان شود. شب شد و بدلیل تاریکی، جنگ متوقف شد. خالد سپاهیان را ماموریت داد به چند دسته تقسیم شوند و به مناطق اطراف پراکنده شوند و با سر دادن شعار برگردند و به سپاه ملحق شوند تا دشمن فکر کند نیروهای کمکی رسیده است.
ظاهرا موثر شد و دشمن به اشتباه افتاد. صبح که شد دشمن تحرک جدیدی از خود نشان نداد و خالد از فرصت استفاده کرد و سپاه اسلام را بازگرداند.
11- آیا همسر ایرانی امام حسین (ع) در کربلا حضور داشتند؟
این که یکی از همسران امام حسین ایرانی و دختر یزدگرد بود اول بحث است و از نظر تاریخی مسلم نیست و اگر هم بوده است کسانی که ایشان را ایرانی و شاه زنان نام می دانند معتقدند آن خانم در زایمان امام سجاد (ع) از دنیا رفت. بنابراین ایشان در کربلا حضور نداشت.
12- آیا برمکیان ایرانی بودند؟ و اگر بودند کجای ایران می زیستند و چه مذهبی داشتند؟
آن ها ایرانی بودند و ابتدا در بلخ زندگی می کردند که در آن جا متولی معبد و پرستشگاهی بودند و در زمان خلفای بنی عباس مسلمان و جذب این دستگاه شدند. مذهب برمکیان، شیعه نبوده و حتی بعضی از آن ها با اهل بیت (ع) دشمن نیز بوده اند.
13- چرا بدن غلام ابوذر که در خدمت امام حسین (ع) بوده است ده روز بعد از واقعه کربلا به خاک سپرده شد؟
این مطلب برای من تازگی دارد و آن را نه جایی خوانده و نه شنیده ام. این موضوع، حتی در کتاب های ضعیف نیز وجود ندارد. آن چه همه مورخان نوشته اند این است که بنی اسد آمدند همه شهدا را در همان روز به خاک سپردند.
14- در مورد حنظله و داستان شهادتش توضیح دهید.
حنظله غسیل الملائکه یکی از اصحاب رسول خدا بود که فردای روزی عروسی اش، به جبهه جنگ احد رفت و در آن جنگ شهید شد و به حنظله غسیل الملائکه معروف شد؛ به این معنا که بخاطر ضرورت رفتن به جنگ، فرصت غسل پیدا نکرد و فرستگان او را غسل داده اند.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
