گزارش کمیسیون دوم کنگره بین المللی سبط النبی(ع)

نام کمیسیون: بررسی و نقد شبهات و دیدگاه مستشرقان

رییس: آیت الله سیدمحمدرضا حسینی جلالی

نایب رییس: خانم زینب محمد عیسی (لبنان)

دبیر: حجت الاسلام جعفر فکری

کمیسیون در ساعت 16:30 یکشنبه اول تیرماه کار خود را با قرائت قرآن آغاز کرد. سپس رییس کمیسیون در سخنانی به دو زبان فارسی و عربی به حاضران خوش آمد گفت و در سخنانی به مظلومیت امام حسن ع و ضرورت دفاع از ایشان در برابر شبهات اشاره نمود. پس از ایشان دبیر کمیسیون نیز در سخنانی به حاضران خوش آمد گفت.

اولین مقاله با عنوان سیره اخلاقی و اجتماعی امام حسن ع از نگاه مستشرقان به آقای احمدی ندوشن تعلق داشت. ایشان مقاله خویش را چنین ارایه نمود: درباره ائمه ع از سوی مستشرقان کار یکدست و منسجمی صورت نگرفته است. عدم رجوع یا عدم رجوع کامل به منابع شیعی از دیگر معایب کار مستشرقان است. اما همین کارهای پراکنده که برخی به صورت مدخل دایره المعارفها و برخی به صورت مقاله است، دو نگاه از سوی مستشرقان به ائمه ع وجود دارد. یک نگاه همسو و مثبت و یک نگاه غیر همسو و منفی. در بررسی نگاه غیر همسو در حوزه اخلاقی و اجتماعی، سه شبهه را می توان یافت. اول شبهه مطلاق بودن امام حسن ع است. منشاء این شبهه به دو جا برمی گردد. یکی راویان مخدوشی مثل ابوطالب مکی و مدائنی و دیگری بنی العباس. شبهه و اتهام دومی که متوجه امام حسن ع کرده اند، خوش گذران بودن حضرت است. آنان چنین مطرح کرده اند که امام اساسا دنبال حکومت نبوده است و دنیاطلب بوده است در حالی که گزارشها و روایات فراوانی که درباره زهد حضرت و بی اعتنایی ایشان به دنیا وجود دارد ناقض این شبهه است. از جمله این گزارشها حج های پیاده حضرت و بخشش اموالش در راه خداست. شبهه سوم آن است که برخی مستشرقان روایات فضایل و مناقب حضرت را مشکوک خوانده و آن را غلوآمیز قلمداد کرده اند که صحت این روایات و گزارشها را می توان با بررسی و پژوهش به اثبات رساند و این شبهه را نیز مردود اعلام کرد.

پس از ارایه مقاله از سوی آقای احمدی ندوشن، رییس کمیسیون در سخنان مبسوطی به ایراد توضیحاتی پرداخته و گفت: اساس استشراق بر پایه مهمی استوار است و آن این که غربیها برای استیلا بر شرقیان می خواستند بن مایه فکر شرقی ها را بشناسند. لذا از دانشمندان خود خواستند تا با سفر به شرق ضمن تبلیغ مسیحیت، به شناخت فکر شرقیان و به خصوص مسلمانان دست پیدا کنند. آنان علاوه بر این به جمع آوری نسخ اصلی کتب نیز پرداختند که متاسفانه مسلمانان از این مهم غافل بودند. آنان در این راه به دلیل ضعف در زبان عربی برخی مطالب را اشتباه متوجه شدند. آنان یا به نتایج غلط دست می یافتند و یا به نتایج درست در هر دو صورت نتیجه پژوهش آنان دست مایه دولتمردانشان برای استیلا بر مسلمانان می شد. مثلا با استخراج اختلافات فرقه ای مسلمانان به احیای آن اختلافات در زمان حاضر می پرداختند. پس مستشرقان چه با نیت خوب و چه با نیت بد نتیجه کارشان به ضرر مسلمانان بود و بررسی و رد آثار آنان برای ما اثر عملی ندارد.

دومین مقاله ای که ارایه شد، مقاله آقای سیدقاسم رزاقی موسوی با عنوان خاورشناسان و جایگاه سیاسی اجتماعی امام حسن ع بود. ایشان ابتدا با تاکید بر مفید بودن بررسی و رد آثار مستشرقان خاطر نشان ساخت که علاوه بر وجود آثار مفیدی از مستشرقان، نقد ما بر آثار آنان به دلیل آن که آنان در دنیای علم شناخته شده هستند، بهتر دیده می شود. ایشان در مقاله خویش سه مقاله از سه مستشرق را بررسی نموده بود. مطلب اول عقیده الشیعه دونالدسون بود. مطلب دوم از دایره المعارف اسلام، مدخل امام حسن ع متعلق به آقای والیری بود. و مطلب سوم نیز مدخل امام حسن ع از آقای مونتگمری وات در دایره المعارف امریکانا بود. در این مقاله ها حتی از منابع شیعی استفاده شده اما متاسفانه به صورت عامدانه منابع گلچین شده اند. از جمله مطالب خلاف واقعی که آورده اند این است که سعی کرده اند انتخاب امام حسن ع به خلافت را خلاف خلفای قبلی و عادت عرب جلوه دهند و ایشان را شخصی معرفی کنند که حکومت خویش را واگذار کرد و این را در راستای اثبات عافیت طلبی امام حسن ع آورده اند. از دیگر نکات این مقاله ها این است که اولین اقدام امام حسن ع را قتل ابن ملجم ذکر کرده اند تا چهره ای خشن از ایشان به نمایش بگذارند. آنان بدون اینکه به فعالیت معاویه و جاسوسانش در لشکر امام حسن ع اشاره بکنند، نابسامانی لشکر امام حسن ع را ناشی از بی تدبیری ایشان در امور نظامی و سیاسی برشمرده اند. در مورد صلح نامه نیز مفادی را آورده اند که متفق علیه نیست و قابل خدشه است. آنان حتی فرماندهی قیس از سوی امام را چنین برداشت کرده اند که امام می خواست تا با نبودن افراد پرشوری چون قیس در کنار خویش با خاطری آسوده صلح را قبول کند در صورتی که این سوء برداشتها جز تحریف تاریخ و غرض ورزی چیز دیگری نیست. پس از بیانات ایشان رییس کمیسیون خلاصه مقاله را برای حاضران عرب زبان ترجمه نمود.

سومین نفر، جناب آقای یوسف کتانی برادرزاده مرحوم سلیمان کتانی نویسنده و ادیب برجسته لبنانی بود که به معرفی آثار مرحوم کتانی درباره اهل بیت ع پرداخت. مرحوم کتانی که مسیحی و محب اهل بیت ع بود درباره امام حسن ع کتابی دارد با عنوان الحسن الکوثر المهدور. دیگر آثار وی عبارتند از: محمد ص شاطی و سحاب، الامام علی ع مقیاس و مطراس، فاطمه الزهراء س وتر فی غمد، الامام الحسین ع فی حله البرفیه، الامام زین العابدین ع عنقود مرصع، الامام الباقر ع نجی الرسول ص، الامام الصادق ع ضمیر المعادلات، الامام الکاظم ع ضوء مقهور الشعاع، همچنین ایشان کتابی درباره امام راحل دارد با عنوان: الامام الخمینی ره شراره بسم الله مقترح الهشیم. 

چهارمین نفر خانم فرح جعفری بود که مقاله ای به زبان انگلیسی نوشته بود و به زبان انگلیسی ارایه داد. ایشان در مقاله خویش شرایط پذیرش صلح از سوی امام حسن ع را مورد بررسی قرار داده بود. در ضمن به برخی سجایای اخلاقی حضرت نیز اشاراتی کرده بود. 

کمیسیون در ساعت 18:10 به کار خود پایان داد.

صبح روز دوم تیرماه ساعت 9:25 کمیسیون مجددا کار خود را از گرفت. در ادامه افراد دیروز پنجمین نفری که به ارایه مقاله پرداخت آقای سید تقی واردی با مقاله پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن ع بود. شبهه مطلاق بودن امام حسن ع در شبهه ازدواج های متعدد ایشان نهفته است. آنان می گویند به دلیل اینکه نگهداری همزمان بیش از 4 همسردائم حرام است لذا امام حسن ع یکی را طلاق می داده تا با دیگری ازدواج کند. این شبهه از قدیم الایام از سوی خوارج، نواصب و بنی امیه و بنی عباس طرح شده است ولی چون در زمان حاضر اقبال به اسلام و تشیع زیاد شده است لذا به این شبهات دامن زده می شود. مقاله مذکور در دو فصل تنظیم شده است. فصل اول به بیان و توضیح اصل شبهه پرداخته است. فصل دوم نیز به شبهه پاسخ گفته شده است. منابع این شبهه در سه چیز است: منبع اول احادیث شیعه و سنی است. یک حدیث که از امام علی ع در مسجد کوفه نقل شده است که مردم را از همسردادن به امام حسن ع به دلیل اینکه وی مطلاق است باز می دارند. در بررسی این حدیث باید گفت که برخی از علما صرفا به جمع آوری احادیث می پرداختند که این حدیث در یکی از این جوامع ذکر شده است. لذا برخی از علمای دیگر متعرض این حدیث نشده اند. حدیث مذکور از حیث سند و دلالت دارد. به جهت سند برخی از واقفه در سند حدیث هستند و به لحاظ دلالت، این سخن امیرمومنان ع تنقیص امام حسن ع نیست بلکه برای در امان ماندن ایشان از نیات دنیوی مردم کوفه بیان کرده اند. ضمن اینکه حضرت علی ع امام حسن ع را نهی نکرده اند که ایشان برخلاف نهی پدر عمل کرده باشد. علاوه آن که امام علی ع هیچ گاه جانشین خود را تضعیف نمی کند. نکته آخر اینکه حدیث مذکور در هیچ یک از منابع معتبر اهل سنت نیست و در غیر منابع معتبر به صورت مرسل و ضعیف است. منبع دوم این شبهه منصور دوانیقی است. علت آن هم رویارویی بنی العباس با  بنی الحسن بوده است. منبع سوم هم کتب تاریخی است که همه مورخان آن مورخان دوره عباسی هستند. در فصل دوم 6-7 پاسخ به این شبهه داده شده است که از جمله اینکه امام حسن ع با این فضل و کمال که در منابع شیعی و سنی ذکر شده است چگونه می تواند مبغوض ترین فعل حلال در نزد خدا را این همه تکرار کند. دیگر آن که تعداد فرزندان ایشان را 12-15 نفر شمرده اند که با این تعداد ازدواج و طلاق  جور در نمی آید.

سپس رییس کمیسیون در سخنان مبسوطی گفت: تعرض به روایات از جهت سند و جرح و تعدیل آنها در مواردی وارد نیست از جمله در اعتقادات و گزارش های تاریخی. در مورد جوامع روایی مثل کافی رد کردن آنها صحیح نیست. احادیث کافی همگی مقبول مولف بوده است.این حدیث در کافی دلالت بر آن داردکه در زمان و فرهنگ کلینی این حدیث پذیرفته شده بود. قبل از رد دلالی می توان حمل و تاویلی را ذکر کنیم. که شامل فایده و تصحیحی باشد. تعدد ازدواج لازمه اش تعدد فرزند نیست. ازدواج با امام حسن ع برای آنان افتخاری بوده است و کلام امام علی ع می تواند دال بر این باشد که با دامن زدن به این شبهه و شایعه مخالفت می کرده است.

ششمین نفر خانم جویده غانم از الجزایر با مقاله ردء الشبهه فیما نسب الی الامام الحسن ع بود. ایشان در مقاله به این نکته توجه داده بود که تاریخ چگونه نوشته شده است و چه کسی آن را نوشته است. مورخان معمولا از روی ترس یا حرص با حاکمان همکاری می کرده اند. حوادث تاریخی را بایستی خوب فهم کرد و تاویل آن را دانست. به مقارنات و اختلافات تاریخی هم توجه نمود. هم اکنون مستشرقان از همین اختلافات تاریخی سوء استفاده می کنند. لذا باید تاریخ به شکل علمی خوانده شود و به اصطلاح همان گونه که فقه الحدیث مهم است فقه التاریخ هم مهم است.

از ساعت 10:30- 11:30 کمیسیون برای استراحت تعطیل شد.

هفتمین نفر آقای مهدی نورمحمدی با مقاله تشیع مدنیان در عصر امام حسن ع بود. تحقیق ایشان درصدد رمزگشایی از انواع گرایش مردم مدینه به اهل بیت (ع)، زمینه ها، چگونگی  و میزان آن در مقطع زمانی دوره امامت امام حسن (ع) یعنی 41-51 هجری است. البته به این گرایش در سال های 11-41 نیز به عنوان بستر و مقدمه ورود به بحث اشاره شد. ره آورد این بررسی‌ها، پاسخ به این سوال اصلی است که کمیت و کیفیت گرایش ‌های اعتقادی، حبی و سیاسی مردم مدینه به اهل بیت (ع) چگونه بوده است؟ در این تحقیق با استفاده از متون متقدم و متقن تاریخی، گزارش های توصیفی دال بر گرایش یا عدم گرایش مردم مدینه نسبت به ائمه اهل بیت (ع) جمع آوری شده و با ایجاد پیوند زمانی میان آنها، این نتیجه محقق شده است که نمودار تحلیلی گرایش مردم مدینه به اهل بیت (ع) تا سال 41 نموداری فرازمند بوده و در دوره مورد بحث 41-51 هـ، هرچند در بُعد حبی فرازمندی خود راحفظ کرده است اما در حوزه اعتقادی دچار افول شده است. این نزول، دارای علل و عواملی است که در نگاه کلان، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و در نگاه خردتر مذهبی، قومی، نژادی، محیطی و محلی ‌اند. سیاست حکومت امویان نسبت به مدینه از مهم ترین دلیل ها مورد بررسی قرار گرفت.

هشتمین و آخرین نفر پروفسور مخلص الجده از لبنان بود که به معرفی کتاب خود درباره صلح امام حسن ع و اسباب و نتایج آن پرداخت.

/پایان/