سید مرتضی حسینی شاهترابی، استاد مدعو گروه تاریخ اسلام جامعه المصطفی(ص) العالمیه در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در پاسخ به این سوال که علم چگونه در عصر امام صادق(ع) زمینه ساز ایجاد قدرت و تمدن اسلامی شد، اظهار کرد: یکی از مهمترین عوامل شکوفایی یک تمدن، علم و دانش است. هر تمدنی به هر نحوی که شکل بگیرد، اگر به علم و دانش اهمیت ندهد و زمینه های رشد و شکوفایی دانش را فراهم نکند، به شکوفایی نمی رسد.
وی ادامه داد: شکوفایی هر تمدنی مبتنی بر شکوفایی علم و دانش در آن تمدن است و علم و دانش هم در بستر مستعد و آماده تمدنی است که شکوفا می شود.
شاهترابی تصریح کرد: تمدن اسلامی که پایه های نظری و اندیشه ای آن را پیامبر خدا(ص) پی ریزی کرده بودند و توحید، نبوت، امامت، معاد و عدالت مهمترین محورهای اندیشه ای آن بود، در قرن نخست هجری در یک روند نامطلوب شکل گرفت.
این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: نامطلوب از این جهت که جانشینی پیامبر اکرم(ص) برخلاف مطلوب، به محل مناقشه و اختلاف مسلمانان تبدیل شد و در ادامه قدرت سیاسی در اختیار امویانی قرار گرفت که کمترین دغدغه ای در پایبندی به قرآن و سنت نبوی نداشتند.
وی با بیان این که به هر روی، تمدن اسلامی در همین دوره و در دهه های نخستین حکومت عباسی شکل گرفت، بیان کرد: از نظر علمی هم در سال 100 هجری عمر بن عبدالعزیز دستور منع کتابت حدیث را لغو کرد و بدین ترتیب، زمینه های تدوین و گردآوری حدیث فراهم شد. از این لحاظ دوره صادقین علیهمالسلام به خصوص امام صادق(ع) دوره تدوین محسوب شده و تدوین علوم اسلامی در همین برهه از زمان است که آغاز می شود.
حسینی شاهترابی در ادامه عنوان کرد: از طرفی ترجمه متون غیرعربی به عربی از دوره خالدبن یزید اموی به تدریج آغاز شده بود و آشنایی مسلمانان با تمدن های دیگر به خصوص دستاوردهای علمی تمدن ایرانی، رومی و هندی در همین دوره ها، زمینه ساز وامگیری تمدنی و شکوفایی علمی در تمدن اسلامی شد.
وی ابراز کرد: با توجه به همه مسائل یاد شده، دوران امامت امام صادق(ع) به طور کلی دورانی است که زمینه ساز شکوفایی علم در تمدن اسلامی است؛ وقتی بیان می شود علم، فقط علوم اسلامی منظور نیست، بلکه علوم اسلامی و غیراسلامی را در کنار هم می بینیم و با در نظرداشت همه آنها گفته می شود این دوره، دوره زمینه ساز است.
این کارشناس تاریخ تمدن اسلامی اذعان کرد: اگر بپذیریم شکوفایی هر تمدنی مبتنی بر شکوفایی علم و دانش در آن تمدن است و علم و دانش هم در بستر مستعد و آماده تمدنی شکوفا می شود، ناگزیر باید پذیرفت که شکوفایی تمدن اسلامی در دوره های بعد مرهون شکوفایی علم و دانش در تمدن اسلامی است و شکوفایی علمی تمدن اسلامی هم به دلیل فضای علمی ایجاد شده در دوره امام صادق(ع) و تلاش های علمی این دوره است.
وی با تاکید بر این که در دوره نخست حکومت عباسیان، بسترهای تمدنی لازم برای رشد علم فراهم بود و جامعه اسلامی زمینه فراگیری علم و دانش در حوزه های مختلف را داشت، گفت: امام صادق (ع) هم در چنین موقعیتی، فرصت ها را شناختند و به پاسخگویی نیازهای علمی جامعه اقدام کردند.
به گفته این کارشناس البته نقش امام صادق(ع) و شاگردانشان را بیشتر در علوم اسلامی مثل حدیث، فقه و کلام می توان مشاهده کرد، اما همین حضور آن حضرت(ع) و شاگردانشان در عرصه های علمی به نحوی حتی بر ورود علوم غیراسلامی به دست صاحبان قدرت و رونق این علوم تاثیرگذار بود، تا جایی که برخی معتقدند روی آوردن حاکمان عباسی به ترجمه متون علمی غیرعربی به ویژه علوم عقلی و دانش فلسفی یونان برای کمرنگ کردن مرجعیت علمی امامان علیهم السلام بوده است.
استاد مدعو گروه تاریخ اسلام جامعه المصطفی(ص) العالمیه در پایان با بیان اینکه البته، اهتمام امام صادق(ع) و شاگردانشان به علوم اسلامی هم به دلیل شدت نیاز و تقاضای جامعه آن روز به علوم اسلامی بود، یادآور شد: در واقع، آشنایی مسلمانان با علوم غیراسلامی هنوز در سطح قابل توجهی صورت نگرفته بود تا برای جامعه نیاز و تقاضای علمی ایجاد کند و اهتمام امام صادق(ع) و شاگردانشان را به ورود و پاسخگویی بطلبد.
/پایان/
