حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا جباری روز سه شنبه 30 اردیبهشت 1393 در برنامه زلال تاریخ، در ادامه تشریح رخ دادهای میان دو غزوه بدر و احد، به بررسی ولادت امام حسن (ع) و رفتارهای پیامبر اکرم (ص) که بعد از ایشان به صورت سنت در باب ولادت فرزند تبدیل شد اشاره کرد و برخی شبهات در این زمینه را پاسخ گفت.
همانطور که در برنامه های قبل اشاره شد یکی از رخدادهای ما بین غزوه بدر و احد ازدواج امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) در اول ذی الحجة سال دوم هجرت بود. بعد از این ازدواج، اولین ثمره آن ولادت امام حسن مجتبی (ع) است که بنا بر نظر مشهور و قوی تر در نیمه رمضان سال سوم به دنیا آمد.
با ولادت ایشان شادی و سرور یکپارچه مدینه و خانه اهل بیت (ع) را فرا گرفت. رسول خدا (ص) بعد از ولادت ایشان، آدابی را بروز دادند که به عنوان سنت در تاریخ ثبت شده است، مثلا فرمودند که در یک پارچه سفیدی این نوزاد را بپوشانند و به ایشان بدهند. پیامبر(ص) امام حسن (ع) را گرفت و بوسید و در گوش راست ایشان اذان و در گوش چپش اقامه گفت و سرش را تراشیدند و به وزن آن موها نقره صدقه دادند.
نقل می کنند پیامبر (ص) سر او را با خلوق خوشبو کردند. پیامبر (ص) از طرفی سنت های صحیح را القاء می کنند و سنت های باطل را نفی می کنند. زمانی که ایشان سر طفل را با خلوق خوشبو کردند به اسماء فرمودند: «الدم فعل الجاهلیة». در جاهلیت سر نوزاد را با خون (قربانی) آغشته می کردند؛ چه بسا برای این که با خون این قربانی از بلایا مصون بماند. حتی برای کعبه حیوان سر می بریدند و خون آن را به خانه کعبه می زدند و از گوشت آن استفاده نمی کردند. امروزه نیز گوشه هایی از آن در رفتار مردم دیده می شود، مانند زمانی که فردی ماشینی می خرد حیوانی را سر می برد و خون آن را به ماشین خود می زند. اصل قربانی مانعی ندارد ولی این که با خون آن چنین کنند نوعی رفتار جاهلی است.
از دیگر آدابی که از ولادت امام حسن (ع) بر می آید نامگذاری فرزند است. از این روایات، احترام نسبت به بزرگترها بر می آید. پیامبر (ص) جایگاه خاص خود را دارد ولی می توان استفاده عام تری از این جریان کرد. پیامبر (ص) از امام علی (ع) پرسیدند: آیا نام برای این نوزاد انتخاب کرده ای؟ امام فرمود: من کسی نیستم که در نامگذاری فرزندم از شما سبقت بگیرم.
پیامبر (ص) نیز فرمود: من در این امر از خدا سبقت نمی گیرم. وحی آمد که منزلت علی (ع) نسبت به تو مانند منزلت هارون به موسی است. پس نام این فرزند را همچون نام فرزند هارون قرار بده. پیامبر می پرسد: نام فرزند او چه بوده است؟ پاسخ می آید: شُبَّر. پیامبر (ص) می فرماید: به زبان عربی چیست؟ جواب آمد: نام او را حسن بگذار.
این روایات در منابع ما و اهل سنت آمده است؛ همچون کتاب علل الشرایع ج1 ص 137، معانی الاخبار مرحوم صدوق و مناقب ابن شهر آشوب و همینطور در منابع اهل سنت مانند مسند احمد حنبل، تاریخ بلاذری و تاریخ الخمیس. بر اساس این روایت، نمی توان پذیرفت که امام علی (ع) در نامگذاری فرزندش بر پیامبر (ص) مقدم شده است. برخی می گویند ابتدا نام امام حسن (ع) را حرب یا حمزه گذاشتند و بعد به دستور الهی حسن گذاشته شد. این روایت، هم به لحاظ سند و هم اشتهار و هم به لحاظ ادب امام علی (ع) مردود است.
پیامبر (ص) برای امام حسن (ع) دو گوسفند نر (کبش) عقیقه کردند؛ هرچند قولی همان یک گوسفند را ذکر می کند. این کار از سنن است و بسیار بر آن تاکید شده است و چه بسا در تاریخ فقه، فتوای وجوب نیز داشته باشیم اما فقهای کنونی به استحباب آن فتوا می دهند.
نکته دیگر این که نام اسماء در این روایت آمده است. این نکته در بحث ازدواج امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) نام اسماء بنت عمیس آمده است که در هر دو مورد این اشکال وجود دارد که اسماء بنت عمیس در مدینه نبوده است. توجیهی که می توان کرد این است که اسماء زنی انصاری بود بنام اسماء بنت یزید بن سکن انصاری. او زنی دست به خیر و قابله بود و در خواستگاری ها شرکت می کرد. مورخان چون اسماء بنت عمیس نام مشهوری است به اشتباه از روی سهو قلم، بنت عمیس نیز به دنبال آن اضافه کرده اند.
بعضی از مولفان و محققان مدعی شده اند که پیش تر از ولادت امام حسن (ع) چنین نامی شناخته شده نبوده است. مرحوم علامه مجلسی در جلد 43 بحارالانوار صفحه 252 و در برخی کتب معتبر اهل سنت مانند اسد الغابه و تاریخ الخمیس گفته شده است که دو اسم حسن و حسین تا زمان ولادت این دو نوه پیامبر (ص) در میان اعراب یمن و مکه و اطراف آن سابقه نداشته است و خداوند متعال این دو اسم را برای این دو بزرگوار ذخیره کرده است.
گویا خداوند متعال برخی از بندگان خاص را امتیازی خاص داده است مانند حضرت یحیی که قرآن کریم می فرماید: «لم نجعل له من قبل سمیا». فضیلتی است که اسم خاصی برای افرادی بخاطر شرافت خاصی که دارند از ناحیه خداوند برای آن ها انتخاب می شود.
نکته دیگری که در نامگذاری می توان استفاده کرد این است که پدر و مادر باید نام خوب برای فرزند انتخاب کند. در میان اولاد معصومین نام بد نمی بینید مگر این که ناچار شده باشند؛ چنانکه برخی محققین گفته اند در میان اولاد ائمه (ع) نام هایی دیده می شود که بصورت طبیعی نباید چنین نامی گذاشته می شد. یک تحلیل این است که گاهی مادران هنگام وضع حمل در میان قوم و قبیله خود زایمان می کردند و آن ها از لحاظ اعتقادی هم مسلک با اهل بیت (ع) نبوده اند و آن نام را بر روی آن ها می گذاشته اند و ائمه (ع) نیز احتراما مخالفت نمی کردند .
جنگ های قبیله ای، اعراب را به سمتی رانده بود که نام های خشنی برای فرزندان پسر خود انتخاب کنند تا رعب را در دل دشمنانشان بیندازد؛ نام هایی مانند کلب، ذئب، اسد و ظلام که دشمن را به رعب بیاورد اما آمده است که برای کنیزان خود نام های خوبی مانند نام های گل انتخاب می کرده اند و اسلام آن را امضاء کرده است. نام برخی مادران ائمه که کنیز هستند خوب است مانند سوسن، نرجس، ریحانه و خیزران.
نقل صحیحی دال بر این که غیر فاطمه (س) امام حسن (ع) را شیر داده باشد وجود ندارد ولی نقل مشکوک و ناصحیحی وجود دارد که ام الفضل همسر عباس عموی پیامبر، ایشان را شیر داده است. در این روایت آمده است که ام الفضل به حضرت عرض کرد: در خواب دیدم که عضوی از اعضای شما در دامان من است. پیامبر (ص) در پاسخ فرمودند: فاطمه فرزند پسری را بدنیا می آورد و تو کفالت او را عهده دار می شوی. خودش می گوید: فاطمه (س) حسن (ع) را بدنیا آورد و من او را با شیر فرزندم قثم بن عباس شیر دادم
این روایت مشکوک است؛ به چند دلیل:
1- از این جهت که ام الفضل در این زمان در مدینه نبود.
2- قثم بن عباس از صحابه پیامبر نیست .
3- این عینا همان روایتی است که در مورد ام ایمن در ولادت امام حسین (ع) نقل شده است. گویا در دوران بنی العباس برای فضیلت تراشی برای آن ها این روایت برای ام الفضل ساخته شده است.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
