با توجه به دوره بسیار کوتاه شش ساله امامت و حبس ایشان در پادگان نظامی، نمی توان عرضه های متعدّدی را انتظار داشت و کمی نمونه ها با وجود بررسی تقریبا تمام احادیث ایشان، نشانگر رکود جریان عرضه نیست. به عبارت دیگر، نسبت تعداد احادیث عرضه شده به احادیث نقل شده از ایشان، کمتر از همین نسبت در احادیث صادقین(ع) نیست. شکل عرضه در این دوره، تفاوتی با گذشته ندارد و در هر دو زمینه احادیث منفرد و مجموعه ای صورت گرفته است:
الف: احادیث منفرد
1-شیخ طوسی در «تهذیب» به طریقه خود از احمد بن محمّد بن مطهر نقل می کند:
کتبت إلی أبی محمّد(ع): إنّ رجلا روی عن آبائک(ع): أنّ رسول اللّه(ص) ما کان یزید من الصلاة فی شهر رمضان علی ما کان یصلّیه فی سائر الأیّام. فوقّع(ع): کذب؛ فضّ اللّه فاه! صلّ فی کلّ لیلة من شهر رمضان عشرین رکعة إلی عشرین من الشهر، وصلّ لیلة احدی وعشرین مأة رکعة، وصلّ لیلة ثلاث وعشرین مأة رکعة، وصلّ فی کلّ لیلة من العشر الأواخر ثلاثین رکعة.
احمد بن محمد مطهّر می گوید: به امام حسن عسکری(ع) نوشتم که فردی روایت کرده است از پدران شما که رسول خدا در ماه مبارک رمضان، افزون بر دیگر روزها نماز نمی خواند.
امام در پاسخ نوشت: دروغ گفته است؛ خدا دهانش را خرد کند! در هر شب از ماه رمضان، بیست رکعت نماز بگذار تا بیستم ماه و در شب بیست و یکم، صد رکعت و در شب بیست و سوم نیز صد رکعت نماز بگذار و در هر یک از ده شب آخر، سی رکعت نماز بجا آر.
2-عرضه دیگری که می توان آن را حدّ میانه احادیث منفرد و مجموعه ای دانست، عرضه ای مربوط به احادیث وقف و صدقه می باشد. مسئله چگونگی وقف و دائمی بودن یا نبودن و حالتها و صورتهای گوناگون آن که بستگی فراوانی به خواسته ها و نیّت واقف دارد، پاسخها و راه حل های متفاوتی را در پی داشته است. بازتاب نخست این تعدّد، اختلاف بوده است و از این رو، صفّار (محدّث مشهور شیعی) به امام حسن عسکری(ع) نامه می نویسد و از سبب این اختلافها جویا می شود. شیخ صدوق و شیخ طوسی این مکاتبه را گزارش کرده اند و کلینی نیز بدون نام بردن از صفّار، آن را آورده است. صدوق می گوید:
کتب محمّد بن حسن الصفّار(رضی الله عنه) إلی أبی محمّد الحسن بن علی(ع) فی الوقوف و ماروی فیها عن آبائه(ع)؛ فوقّع(ع): الوقوف تکون علی حسب ما یوقف أهلها، إن شاء الله تعالی.
صفّار به امام حسن عسکری(ع) نامه می نویسد و درباره وقفها و آنچه در مورد آن از پدرانش روایت رسیده، جویا می گردد.
امام می نگارد: وقفها بر طبق آنچه صاحبانشان وقف کرده اند، [اداره] می شود، ان شاء الله!
از صفّار در همین موضوع، مکاتبه ای دیگر گزارش شده است که خود، عرضه ای مستقل به شمار می آید. از آنجا که مکاتبه به شکلهای فقهی وقف می پردازد و احتیاج به بررسی علمی دارد، از آوردن آن خودداری می کنیم.
ب:عرضه مجموعه های روایی
1-افزون بر احادیث منفرد، مجموعه های روایی متعددی بر امام حسن عسکری(ع) عرضه شده است که بزرگترین آنها را می توان مجموعه کتابهای بنی فضّال دانست. بنی فضّال، خاندان بزرگی از شیعه بودند که راویان مشهوری در میان آنان پدید آمد. اینان در جریان انتقال امامت از امام صادق(ع) به امام کاظم(ع)، از صراط حق لغزیدند و معتقد به امامت عبداللّه افطح شدند. از این رو، مورد سوء ظنّ شیعیان قرار گرفتند و صحت روایات و کتابهایشان مورد تردید قرار گرفت و این درحالی بود که کتابهای آنان در همه جا پخش شده بود. این مشکل همگانی سبب شد که شیعیان به امام حسن عسکری(ع) مراجعه کنند و از درستی این کتاب ها جویا شوند و بگویند:
کیف نعمل بکتبهم و بیوتنا منها ملأ؟
فقال صلوات الله علیه: خذوا بما رووا و ذروا ما رأوا.
با کتاب های بنی فضّال چه کنیم، در حالی که خانه های ما از آنها انباشته است؟ امام حسن عسکری صلوات الله علیه فرمود: آنچه روایت کرده اند، بگیرید و آنچه نظر داده اند، رها کنید.
این عرضه کلّی و اجمالی، تأثیر بسزایی در غنای فرهنگ شیعه داشته است و حسین بن روح نوبختی، نائب امام مهدی(ع)، آن را به صورت یک قاعده مورد استفاده قرار می دهد که در بخشهای آینده بدان اشاره می شود.
2-دو عرضه دیگر، ولی با یک موضوع، بر امام حسن عسکری(ع) گزارش شده است. موضوع این دو، عرضه کتاب «یوم ولیله» یونس بن عبدالرحمان است که توسط دو راوی مختلف انجام گرفته است. راوی نخست، ابوهاشم جعفری است که کتاب را بر امام هادی(ع) عرضه کرده است و دوباره آن را بر امام حسن عسکری(ع) عرضه می کند. راوی دیگر، بورق بوسنجانی است که به سامرا می آید و پس از ورود بر امام عسکری(ع)، کتاب را ارائه می کند و از امام می خواهد که در آن بنگرد. امام پس از نگرش دقیق و صفحه به صحفه، می فرماید:«هذا صحیح؛ ینبغی أن یعمل به.، این درست است؛ سزاوار است بدان عمل شود.»
نقل از: گنجينه معارف{jcomments on}
