با سلام و ادب، اگر مي‌شود توضيح بدهيد كه چه دليلي داشته كه جعده، دختر اشعث كه از خوارج بود و از كساني بود كه ابن ملجم را تحريك به قتل اميرالمومنين كرده بود، با امام حسن(ع) ازدواج بكند؟ و اينكه جعده دختر اشعث بن قيس در نهايت چگونه و در چه تاريخي از دنيا رفت؟
پاسخ: دانشجوي گرامي سلام عليكم؛ جواب سوال شما با توجه به مطالب ذيل روشن خواهد شد: با توجه به فرهنگ آن روزگار، ازدواجها تنها بر اساس رعايت تناسب و هم كفو بودن انجام نمىپذيرفت؛ بلكه گاهى براى اداى احترام به يك شخصيت و يا براى ابراز علاقه يك قبيله به قبيله ديگر و يا جلوگيرى از انتقام قبيلهاى صورت مىگرفت. به طورى كه اگر طرف مقابل نمىپذيرفت، به عنوان رد احترام و گاهى در حد اعلان تنفر و جنگ بود. بنابراين اگر چه برخى ازدواجها، براى امامان معصوم بسيار سنگين بود؛ ولى بزرگوارى شخصيت ايشان موجب مىشد كه آن را بپذيرند.
البته آنچه گفته شد، از نگاه زمينى و روابط اجتماعى بود؛ اما از ديد ديگر اين نوع ازدواجها، يك امتحان الهى براى امت اسلام بود تا بيش از پيش، خيانت و پستى بدخواهان و مظلوميت و بزرگوارى معصومان در طول تاريخ نشان داده شود؛ چنان كه براى پيامبران گذشته نيز گاهى چنين ازدواجهاى ناموفق رخ مىداد. قرآن درباره همسران نوح و لوط فرموده است: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَيْنِ فَخانَتاهُما فَلَمْ يُغْنِيا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ قِيلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ» ؛ تحريم(66)، آيه 10. ؛ «خدا براى كسانى كه كفر ورزيدهاند، زن نوح و زن لوط را مثل آورده كه هر دو در نكاح دو بنده از بندگان شايسته ما بودند و به آنها خيانت كردند و كارى از دست [ شوهران ]آنها در برابر خدا ساخته نبود و گفته شد با داخل شوندگان، به آتش داخل شويد». بنابراين امكان دارد، برخى بتوانند ارتباطى نزديك – همچون ارتباط زناشويى با پيامبر يا امام داشته باشند؛ اما با سوء اختيار خود، به راه كفر و گناه بروند و گرفتار بدفرجامى شوند كه «جعده» نيز اين چنين بود. او به امام خيانت كرد و چون امام الگوى مردم بود، تا لحظه آخر با او رفتار عادى داشت و از علم لدنى خود استفاده نكرد.
اما چگونگي اين ازدواج : در جريان ازدواج امام حسن با جعده آمده كه اميرالمومنين(ع) دختر سعيد بن قيس(برادر اشعث) را براي امام حسن خواستگاري نمود، وقتي اشعث از اين جريان مطلع شد نزد سعيد رفت و او را از اين كار منصرف نموده و دختر سعيد را به عقد پسر خود درآورد، بعد از آن نزد اميرالمومنين آمد و اعلام كرد كه دختري را كه براي حسن خواستگاري نموده ايد زن پسر من است. در آنجا با اصرار دختر خود را به عقد امام حسن درآورد.(ابي الفرج عبدالرحمن بن جوزي،ص 27) در منابع، فرزندي از جعده براي امام حسن گزارش نشده است.
در بيشتر منابع شيعي آمده است كه معاويه با وعده مالِ بسيار و ازدواج با يزيد، جعده را تطميع كرد تا شوهرش، امام حسن مجتبي(ع) را كه در آن زمان خانه نشين شده بود زهر دهد و او نيز به طمع ثروت زياد و عروس خليفه وقت شدن چنين كرد و بر اثر آن امام را به شهادت رساند (براي نمونه رجوع كنيد به مفيد، ج 2، ص 16؛ ابن‌شهر آشوب، ج 3، ص 202؛ اربلي، ج 2، ص 138ـ139؛ طبرِسي ج 2، ص 13)
پس از كارگر افتادن زهر، معاويه به وعده مالي كه به جعده داده بود وفا كرد، ولي به ازدواج او با يزيد رضايت نداد (ابوالفرج اصفهاني، ص 48) و به او گفت كه مي‌ترسد فرزندش، يزيد، را نيز مانند حسن بن علي به قتل برساند (رجوع كنيد به مسعودي، ج 3، ص 182؛ طبرسي، همانجا). بنا به نقل بعضي از منابع نيز، سم دادن جعده به امام حسن عليه‌السلام، به تحريك و دستور يزيد بن معاويه بوده است (رجوع كنيد به ابن ابي الحديد، ج 16، ص 11، به نقل از مدائني؛ ابن‌كثير).
با توجه به مطالب ذكر شده و اوضاع سياسي اجتماعي آن روز درمي يابيم كه جعده و اشعث فريب وعده هاي معاويه را خورده و نه اينكه جعده عاشق يزيد باشد بلكه چون خليفه آن وقت معاويه بود و مي خواست زن پسر خليفه آن روز و خليفه آينده شود دست به چنين كاري زد، و امام در اين قضيه فداي توطئه معاويه و يزيد شد.
در مورد سرنوشت جعده و زندگي او پس از امام حسن (ع) هم در تاريخ اينطور آمده است كه: جعده پس از امام حسن مجتبي عليه‌السلام دو بارازدواج كرد نخست با يعقوب‌بن طلحه بن عبيدالله (بلاذري، ج2،ص369) كه براي او سه پسر به نامهاي اسماعيل،اسحاق و ابوبكر به‌دنيا آورد؛ اسماعيل و اسحاق به هنگام حيات پدر از دنيا رفتند (ابن‌سعد،ج5،ص123). دومين بار پس از كشته شدن يعقوب‌بن طلحه (متوفي 63) در واقعه حره (همان،ج3،قسم1،ص 152) با عباس‌بن عبدالله‌بن عباس (فرزند ارشد ابن‌عباس مشهور) ازدواج كرد و براي او پسري به نام محمد و دختري به نام قريبه به دنيا آورد كه از اين دو نيز نسلي باقي نماند (همان،ج5،ص231). در گزارشها آمده كه قريشيان به هنگام مشاجره با فرزندان جعده آنان را «بني مسمة الازْواج» (فرزندان زني كه همسرانش را مسموم مي‌كند) خطاب مي‌كردند (رجوع كنيد به:ابوالفرج‌اصفهاني،ص 31به بعد).
اما از محل دفن وي ذكري به ميان نيامده است.
براي مطالعه بيشتر به اين منابع رجوع كنيد:
1. منتهي الآمال، ج اول، چاپ هجرت، از ص 412 تا ص 518
2. بحارالانوار، ج 43، 44 و 45
3. اعيان الشيعه
4. صلح امام حسن نوشته شيخ راضي آل ياسين، ترجمه رهبر معظم انقلاب اسلامي آيت الله خامنه اي، چاپ اول، 1348 و چاپ دوازدهم سال 1371.
5. زندگاني امام حسن(عليه السلام) نوشته باقر شريف القرشي، ترجمه فخرالدين حجازي، چاپ سال 1376.
6. فلسفه صلح امام حسن(عليه السلام)، محمد مقيمي، چاپ اول.
منبع: پرسمان دانشجویی.
