عنوان پایان نامه: گونه شناسی اصحاب امام صادق(ع) و چگونگی تعامل امام صادق(ع) با آن‌ها
دانش پژوه: محمدابراهیم عادلی
استاد راهنما: دکتر محمدرضا جباری
استاد مشاور: دکتر نعمت الله صفری فروشانی
دانشگاه: جامعه المصطفی العالمیه
واحد: مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)
مقطع: کارشناسی ارشد
رشته گرایش: تاریخ اهل بیت(ع)
تاريخ دفاع: 1389ه.ش.
کلید واژگان: امام صادق(ع)، اصحاب، مکتب، شاگردان، تاریخ اسلام.
چکيده
این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول به کلیات اختصاص دارد و گذری اجمالی بر زندگانی امام صادق(ع)(فرزندان، فضائل و شخصیت آن حضرت(ع) و خلفای هم‌عصر با امام)، وضعیت سیاسی دوره امامت آن حضرت(ع)(وضعیت سیاسی دوره امویان و موضع امام در برابر امویان، وضعیت سیاسی دوره عباسیان و موضع سیاسی امام صادق(ع) نسبت به خلفای عباسی، قیام‌های عصر آن حضرت)، وضعیت فرهنگی عصر ایشان(انتشار و رشد علوم و حدیث، ترجمه منابع بیگانه، رشد مکاتب فقهی و فرق و مذاهب کلامی این عصر) و وضعیت اجتماعی عصر امام صادق(ع)(آشنایی بیشتر مردم نسبت به اهل بیت(ع)، طبقات اجتماعی و رفع آن، فشار و اختناق بر شیعیان و علویان و فشار مالی مردم) دارد.
فصل دوم این پایان نامه بررسی کمیت و تعداد اصحاب آن حضرت(ع) است. در این راستا، گزارش‌های دو دسته منابع کهن و جدید را به دو گروه منابع گزارشگر و منابع شمارشگر تقسیم بندی نموده و نقد و بررسی می‌نماید و بدین نتیجه می‌رسد که «اگرچه در منابع مختلف گزارش‌های حاکی از زیادی اصحاب امام صادق(ع) است به خصوص در منابع معاصر و جدید، بر گزارش‌های تعداد چهار هزار یا بیشتر تاکید زیادی دارند. و شاید هم بعید نیست در مقام ثبوت گزارش‌های چهار هزار نفر یا بیشتر درست باشد. چنانکه اسد حیدر و کسانی دیگر بر آن تاکید دارند. اما در مقام اثبات و شمارش، با توجه به بررسی‌های که در منابع قدیم و جدید صورت گرفته، در عمل هیچ کدام از منابع نتوانستند که اصحاب امام را چهار هزار نفر برساند تا چه برسد به گزارش‌هایی که غیر قابل شمارش بود آن‌ها. همچنین تا نوبت برسد به ثقه بودن چهار هزار صحابی.».
فصل سوم، گونه شناسی اصحاب امام صادق(ع) است و اصحاب شیعی و سنی آن حضرت را بر اساس گرایش‌های کلامی(امامی، کیسانی، زیدی، غالی)(اهل حدیث، قدریه، مرجئه، معتزله، متصوفه و زهاد)، گرایش‌ها و رفتارشناسی سیاسی اصحاب(موضع اصحاب در نسبت به تقیه، گرایش به قیام و عدم قیام، همکاری با حکومت، اصحاب نفوذی در مناصب حکومتی) و گرایش‌های علمی تخصصی اصحاب(علوم قرآن، علوم حدیث، فقه، اصول فقه، علم کلام، اثبات توحید و هستی شناسی، سیره و تاریخ و علوم طبیعیات) گونه بندی می‌کند.
فصل چهارم، تعامل امام صادق(ع) با اصحاب است. در این راستا، تعامل ایشان با اصحاب شیعی(اعم از امامیه، کیسانیه، زیدیه و غالی)، اصحاب سنی(ابوحنیفه، مالک بن انس، سفیان ثوری، محمد بن ابی لیلی، عبدالله بن شبرمه، عباد بن کثیر بصری و سفیان بن عیینه) و فرق کلامی اهل سنت(قدریه، مرجئه، جبریه، معتزله، زهاد و عباد) را بررسی می‌کند.
