آثاری که درباره امام چهارم علیه السلام به عربی، فارسی، اردو و برخی زبان های دیگر تدوین شده، فراوان است. در چهاردهمین شماره همین نشریه (اردیبهشت ۱۳۷۷) کتاب شناسی امام سجاد علیه السلام آمده است. در این مقاله به معرفی برخی کتبی که برای محققان، عموم و یا جوانان مفید است پرداخته و گزارشی توصیفی از آن تقدیم می داریم:
۱- زندگانی علی بن الحسین علیهما السلام، سید جعفر شهیدی، چاپ دهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰ش، ۲۳۰ ص، وزیری، فارسی.
کمتر کسی است که گذری در تاریخ اسلام داشته است و سری به آثار ارزشمند سید جعفر شهیدی نزده باشد و باز کمتر پژوهشگری را در مقام تحقیق، تحلیل و نقد تاریخ نگاران پیشوایان معصوم علیهم السلام می توان یافت که خود را بی نیاز از آثار این پژوهشگر پرتلاش بداند. ایشان که سال ها در شبهات و گره های نسبتا کور فرازهای زندگی معصومین علیهم السلام غور کرده تا بلکه پاسخی در خور بیابد و گرهی از راه صحیح خود بگشاید، آثار و تلاش خود از جمله کتاب حاضر را بر پایه ها و اصولی چند استوار ساخته است که از زبان خود در مقدمه همین کتاب آنها را می خوانیم:
– کوششی فراوان به کار رفت که بر منطق و مدرک تکیه کنم نه بر عاطفه و احساس.
– در این کتاب ها آنچه نوشته ام، چیزی است که تاریخ نویسان و جامعه شناسان اسلامی و حتی غیر مسلمان، آن را پذیرفته اند.
– چیزی ننوشته ام که درک واقعیت آن برای مردم روزگار ما آسان نباشد، و از سوی دیگر نتیجه عملی بر آن مترتب نگردد.
– از میان همه نوشته ها آن را گزیده ام که تاریخ درست یا نزدیک به درست را ضبط کرده است.
همچنین فهرست توصیفی مطالب که به راحتی می توان به محتوای هر بخشی و نظریات نویسنده پیرامون موضوع پی برد و نیز فهرست واژگان، نثر شیوا، ترجمه روان و به دور از ابهام از آیات شریفه قرآن و احادیث معصومین علیهم السلام و اشعار شاعران، از امتیازات ارزشمند آثار وی است. نویسنده طبق مشی و سنت خود در هر قطعه ای از زندگی امام سجاد علیه السلام سعی کرده تا پس از نقل روایتها و اقوال مختلف با تحلیل و استدلال بر اسناد تاریخی به قضاوت بنشیند و آنچه را صحیح و یا نزدیک به صحیح و یا به کلی اشتباه است، نمایان کند آن هم با حساسیتی فراوان که گویا خود را هم در برابر آنچه گذشته است، مسؤول و امانتدار می داند و هم در برابر آنچه که از کژی ها و نادرستی ها نباید در دامن تاریخ و تاریخ نگاری به وقوع بپیوندد. به همین لحاظ، با سبکی نو و جالب توجه، مطلع هر قطعه را با آنچه خود پس از تجزیه و تحلیل به درستی یافته است، با آیه ای از آیات قرآن کریم آغاز کرده است و به خوبی می توان روح آنچه را در آن حادثه یا موضوع تاریخی یافته است، از آیه ای که در ابتدای آن مطلب نگاشته است، دریافت.
و اما بخشی از آنچه را وی مورد بررسی قرار داده، از این قرار است:
القاب امام سجاد، مادر و تولد امام، اوضاع مناطق اسلامی و گروههای مسلمان در دوره نوجوانی امام، همراهی امام با کاروان کربلا و نقش آن حضرت در نهضت عظیم کربلا، حوادث پس از نهضت کربلا از جمله واقعه حره، قیام مختار، انحطاط جامعه اسلامی و مواضع امام، فضائل و مکارم اخلاقی امام (تربیتی، عبادی، اقتصادی و…).، سخنان و احادیث کوتاه امام، رساله حقوق امام و معرفی ترجمه ها و شرح های آن، درباره صحیفه سجادیه و قرآن به خط امام، رحلت امام و معرفی فرزندان آن حضرت.
گفتنی است نویسنده قبل از این اثر، کتابی در ۱۸۳ صفحه، تحت عنوان چراغ روشن در دنیای تاریک توسط چاپخانه محمدعلی علمی منتشر ساخته است.
۲- بررسی نقش امام سجاد علیه السلام در رهبری شیعه پس از واقعه کربلا، محسن رنجبر، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ۱۸۹ص، رقعی، فارسی.
دوران بیش از سی سال امامت امام سجاد علیه السلام که با سلطنت و حکومت شش تن از حاکمان اموی (۶۱ –۹۴ق). مقارن بود، یکی از پرتلاطم ترین و پر اختناق ترین دوران های حکومت امویان تلقی شده است. حاکمان، آشکارا و بدون پرده پوشی به مقدسات، دهن کجی می کنند و کارگزاران آنان زشت ترین رفتارها را با مردم و به ویژه شیعیان دارند. دوره ای که به باور بسیاری از محققان، به دوره نومیدی از پیروزی حرکت های مسلحانه، نام گرفته است. اما اگر در مقطعی از زمان، حرکت مسلحانه محکوم به کست بود و رهبری سیاسی مردم امکان پذیر نبود، آیا رهبری فکری و تهذیب روحی بندگان خدا نیز تعطیل می شود؟ پرداختن به این موضوع و بازنمایی نقش امام سجاد علیه السلام در مسائل مختلف سیاسی اجتماعی، فکری، فرهنگی، فقهی، کلامی و تربیتی می تواند در زدودن پرده ابهام از زندگانی آن حضرت مؤثر باشد.
نویسنده ضمن گلایه که: گروهی از مورخان و نویسندگان از جمله ابن سعد صاحب (طبقات الکبری) و روزبهان خنجی صاحب (وسیلة الخادم الی المخدوم) بر این باورند که امام علیه السلام پس از واقعه کربلا، از امور اجتماعی و سیاسی کناره گرفته و به مسائل عبادی و شخصی خود روی آورد و نه تنها نسبت به خلفای بنی امیه هیچ گونه اعتراض و موضع گیری منفی از خود نشان نداد بلکه از مطیع ترین افراد اهل بیت علیهم السلام نزد دستگاه حاکم بودند! هدف از این پژوهش را پاسخ به این پرسش اصلی دانسته است که: امام سجاد علیه السلام پس از واقعه کربلا، به چه روش هایی شیعه را هدایت و رهبری کردند تا آنان را از انزوا و انقراض نجات دهند؟ وی در فصل نخست این کتاب، به ویژگی های فردی و خصوصیات شخصی امام پرداخته است و در فصل دوم، اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امام را بررسی نموده است و نقش اعتقادی، علمی و فرهنگی امام شامل گفتارهایی چون: تبیین فرهنگ و اندیشه اصیل اسلامی، تبیین و تثبیت امامت، احیای فقه شیعه و دفاع فرهنگی را در فصل سوم مورد بررسی قرار داده است. وی فصل چهارم را به نقش سیاسی اجتماعی امام سجاد علیه السلام اختصاص داده است که شامل این گفتارهاست: تداوم نهضت حسینی، امام سجاد؛ قیام ها و شورش ها و امام سجاد و امویان. در آخرین فصل که پنجمین فصل است، نقش تربیتی و اخلاقی امام سجاد علیه السلام مورد کنکاش قرار گرفته است. نوشتار حاضر، خلاصه ای از رساله کارشناسی ارشد نویسنده است که با همین عنوان قبلا از سوی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و با مقدمه مهدی پیشوایی در سال ۱۳۸۰ش. در ۲۴۸ صفحه و با قطع وزیری به چاپ رسیده است و تلخیص آن به سفارش معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، توسط نویسنده آماده گردید.
۳- امام سجاد علیه السلام، جمال نیایشگران، احمد ترابی، (تحقیق از گروه تاریخ اسلام بنیاد پژوهشهای اسلامی)، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۳ش، ۳۲۴ ص، وزیری، فارسی
از جمله مراکزی که سالها در شناساندن شخصیت معصومین علیهم السلام به جامعه اسلامی پیشتاز بوده است، گروه تاریخ اسلام بنیاد پژوهشهای اسلامی وابسته به آستان قدس رضوی است. این بنیاد با بهره مندی از محققان، شیوه پژوهش گروهی پیرامون زندگی معصومین علیهم السلام را آغاز کرد و تاکنون زندگی اکثر این بزرگواران را به رشته تحقیق و تدوین درآورده است.
از امتیازات این آثار، از جمله کتاب حاضر، می توان به جامعیت پژوهش از نظر ماخذ شناسی و گستره موضوعات وابسته به زندگی هر معصوم اشاره کرد. و این دو وقتی با روش مناسب تحقیقاتی دنبال شود، راه گشای دیگر محققان و خوانندگان خواهد بود. در عین حال، استخراج مجموعه ای از فهرست ها (موضوعات، اشخاص، کتاب ها، جاها و…) و ضمیمه کردن آنها به انتهای کتاب به خصوص برای چنین آثاری، ضرورتی انکارناپذیر است تا بهره گیری از مطالب کتاب را چند برابر کند. باید اذعان کرد نویسنده و همکاران وی به خوبی از عهده طرح اقوال مختلف پیرامون هر موضوع بر آمده اند و با نثری روان و ترتیب مناسب، تمام یا اکثر اقوال و انظار درباره هر موضوع را از لابلای اسناد و منابع تاریخی نمایان و در مقام (نقد) اقوالی را که به طور فاحش به خطا رفته اند، با تکیه بر شواهد، آشکار ساخته اند. این کتاب در پنج فصل سامان یافته است که عناوین اصلی و برخی مطالب مهم هر فصل از قرار زیر است:
فصل ۱: اجمالی از ولادت تا شهادت؛ در این فصل از تولد تا شهادت امام به طور اجمال بررسی کرده است و به خصوص از فرقه کیسانیه، شخصیت محمد حنفیه، مختار ثقفی و قیام توابین سخن به میان آمده است.
فصل ۲: شخصیت معنوی و اجتماعی امام سجاد علیه السلام؛ ویژگی های اخلاقی، اجتماعی و عبادی امام و نیز شخصیت ادبی فرزدق شاعر، از مباحث عمده این فصل است.
فصل ۳: زندگی سیاسی امام سجاد علیه السلام؛ حماسه کربلا به ویژه مسئولیت پیام رسانی آن، مواضع امام درباره حاکمان مستبد اموی و واقعه حره، در این فصل مورد تحلیل قرار گرفته است.
فصل ۴: شخصیت علمی امام سجاد علیه السلام؛ ابعاد علمی امام سجاد علیه السلام، نام بردن از ۱۷۲ تن از اصحاب و شاگردان امام و بررسی اجمالی زندگی ممتازترین آنها و بر شمردن مسئولیت های عالمان از نگاه امام علیه السلام قطعات برجسته این فصل است.
فصل ۵: جلوه هایی از درس های امام سجاد علیه السلام؛ در این فصل به بررسی و معرفی رساله حقوق منسوب به امام، صحیفه سجادیه و گستره معارف آن پرداخته است.
۴- در مکتب پیشوای ساجدان امام علی بن الحسین علیهما السلام، علی قائمی، چاپ اول، تهران، امیری، ۱۳۷۶ش، ۴۳۲ ص، وزیری، فارسی.
نویسنده محترم در مدخل کتاب، تحت عنوان (در ضرورت این اقدام)؛ مهم ترین اهداف خود در نگارش کتاب حاضر را چنین می نگارد:
الف- تداوم و تکمیل کار معرفی حیات معصومان علیهم السلام و ارائه آن به صورت مکتب.
ب- زدودن این اندیشه از اذهان عامه که او را فردی علیل المزاج و گوشه نشین معرفی کرده و حتی امام بیمارش خوانده اند! در حالی که او قهرمانی توانا و شجاعی کم نظیر بود و بیماری او در روز عاشورا سبب چنین قضاوتی شده است که آن نیز از دید ما مصلحتی از سوی پروردگار بود.
ج- آگاهی از عظمت کار و انجام رسالتش که در چنان برهه ای از زمان توانسته است کاخ قدرت یزید را بلرزاند و به همین جهت، او را دائما در محاصره داشته اند.
د- زدودن اندیشه ستم پذیری که متاسفانه در برخی اسناد و تاریخ ها به آن برمی خوریم!
ه- ارائه تحلیلی از خط انزوا و عزلت امام که در آن، خطوط و مفاهیم سیاسی عظیمی نهفته است.
و- نجات تشیع از اندیشه های مسخ شده و افکار آلوده جاهلان و نا آگاهان که در قالب مقدس مآبی ها و عابد نمائی ها در جامعه بروز و ظهور می کند.
گرچه نویسنده تلاش کرده است با نگارش گزارش گونه حوادث و قلم پردازی بیش از معمول، اثری را خلق کند که بیشتر عموم را به کار آید تا خواص و محققان را، اما تتبع نسبتا خوب وی در منابع و مدارک تاریخی، کتاب را برای خواص نیز مفید ساخته است. آنچه را او با روش مخصوص خود (و نه معمول) در هفده بخش و شصت و پنج فصل برای رسیدن به هدف آورده است.
۵- سیاست و اجتماع در صحیفه سجادیه، محمدتقی رهبر، چاپ اول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی (معاونت فرهنگی)، ۱۳۶۶ش، ۱۷۱ ص، رقعی، فارسی
کلام معصوم، ریشه در وحی و کلام الهی دارد؛ پس هر سخن او همه ابعاد هدایت بشر را در بردارد و تفکیک ظاهری آن به سیاست، اخلاق، اقتصاد و…تلاشی ناقص و ناتمام است. آموزه های معصومین آنچه سیاسی است، عبادی هم هست و آنچه اقتصادی است، اخلاقی هم هست و آنچه حقوقی است، تربیتی نیز هست. پس صحیفه سجادیه را گرچه کتاب دعا نامیده اند، اما سرشار از معارف سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، نظامی و امنیتی و…می باشد. تاریخ پررنج شیعه و رهبران معصوم آن، به گونه ای رقم خورده است که ابعاد اجتماعی آموزه های این بزرگواران کمتر در میان مسلمانان مورد توجه و تحلیل بوده است. و وااسفا که نه تنها مسلمین و شیعیان که بشریت تا قیام قیامت باید خسارت آن را بپردازد! بیداری و بیدارگری روحانیت در نیم قرن اخیر و به ویژه کمی قبل و بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، این نوید را داده و می دهد که دست تمنا به علوم اهل بیت علیهم السلام دراز کرده و آنچه بر جای مانده است، دوباره بازشناسی و احیا گردد. نویسنده کتاب حاضر مفتخر است که عمری را در معارف علوم اهل بیت علیهم السلام قلم زده و توفیقهایی نصیب خود کرده است. نگارنده این کتاب قبلا دعای بیست و هفتم صحیفه را، که درباره مرز داران کشور اسلامی است، تحت عنوان آیین جهاد در صحیفه سجادیه ، با مقدمه ای نسبتا مبسوط، به تحریر آورده که آن را نیز سازمان تبلیغات اسلامی منتشر نموده است. قلم روان و ترجمه قابل فهم عموم از آیات و احادیث و ادعیه، امتیازی است که نمی توان از آن یاد نکرد. به هر حال عناوین اصلی کتاب که پیرامون آنها به تفصیل، بررسی و تحلیل نموده است، عبارتند از:
– مباحث اجتماعی، سیاسی
– فرمانروائی امت و قانون
– سنن خداوندی و سرنوشت تجاوزپیشه گان
– مسائلی از ولایت و حکومت در صحیفه
– امامت در صحیفه
– روابط اجتماعی
– مواضع امام در برابر نظام ظالم و مظلوم
۶- ترجمه و شرح رسالة الحقوق امام سجاد علیه السلام، محمد سپهری، چاپ دوم، قم، دارالعلم، ۱۳۷۲ش، ۱۹۵ص، وزیری، فارسی.
سرآمد همه اهداف پیامبران و اولیای الهی، متخلق ساختن جامعه بشری به اخلاق الهی است. رسالة الحقوق امام سجاد علیه السلام مجموعه ای است از حقوق و وظایف انسان در برابر خدا، خود و خلق خدا، و اعمال عبادی و اعضاء و جوارح.
امام سجاد علیه السلام خود تجسمی است از ایمان به اسلام و عمل به احکام و مقررات قرآن، و چه کسی شایسته تر از آن بزرگوار برای موعظه و آموزش اخلاق است! نویسنده، متن اصلی را بر اساس آنچه مرحوم صدوق در کتاب خصال نقل کرده است، آورده و پس از بررسی آیات و سند و شرح مختصری از زندگانی امام علیه السلام، به ترجمه و شرح پرداخته است؛ به طوری که حدود ۶۶ آیه از قرآن مجید و ۱۲۰ حدیث از امامان معصوم علیهم السلام را ذکر نموده است. همچنین در برخی موارد، گفتار علمای اخلاق، عرفان و دانشمندان و اشعار فارسی سرایان را نیز به عنوان شاهد آورده است. رساله حقوق مجموعا دارای پنجاه حق است که نخستین آن، (حق الله) و آخرین آن، (حق اهل ذمه) است.
نویسنده بر اساس آنچه از کتاب زندگانی علی بن الحسین علیهما السلام تالیف دکتر سید جعفر شهیدی نقل کرده است و نیز آنچه را خود افزوده تا زمان تالیف، شانزده اثر را در ترجمه و شرح رساله حقوق معرفی نموده است.
۷- صحیفه سجادیه موضوعی، محسن غرویان، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۲ش، ۹۲۷ ص، وزیری، فارسی وعربی.
یکی از آثاری که از امام سجاد علیه السلام در دست داریم، مجموعه ای است از دعاهای آن حضرت که به نام صحیفه سجادیه معروف گردیده است، صحیفه سجادیه که (زبور آل محمد) ، (انجیل اهل بیت علیهم السلام) و (اخت القرآن) لقب گرفته، شامل پنجاه و چهار دعاست. تاکنون بیش از شصت شرح بر آن نوشته اند و چند بار به زبان فارسی ترجمه شده است. علمای شیعه بر صحیفه ای که اکنون متداول است، استدراک ها کرده و صحیفه های دوم و سوم تا هشتم را گرد آورده اند. همچنین تاکنون معجم های لفظی و موضوعی برای دست یابی راحت تر به الفاظ و محتوای صحیفه نوشته شده است که هریک در جای خود، هم قابل تحسین است و برخی قابل نقد و خدشه. تنظیم کننده این اثر در مقدمه می گوید: در استخراج موضوعات، عنایت بر این بوده که اکثر مطالب مورد نیاز اقشار مختلف از لابلای اقیانوس وسیع و گسترده معارف صحیفه سجادیه انتخاب و گزینش شوند تا این صحیفه موضوعی برای تمام سطوح و قشرها مفید باشد. در این اثر، تمام پنجاه و چهار دعای صحیفه در نوزده باب اصلی و صد و نود و چهار عنوان فرعی، تنظیم موضوعی شده است که عناوین بابهای آن به قرار زیر است:
۱- توحید.
۲- نبوت.
۳- امامت.
۴- معاد.
۵- اسلام و احکام.
۶- فرشتگان.
۷- اخلاق.
۸- طاعت و بندگی.
۹- ذکر و دعا.
۱۰- سیاست.
۱۱- اقتصاد.
۱۲- انسان شناسی.
۱۳- عالم هستی و وجود.
۱۴- اجتماع و آداب معاشرت.
۱۵- علم و دانش.
۱۶- ایام و اوقات.
۱۷- تاریخ.
۱۸- صحت و تندرستی.
۱۹- جهاد و مسائل نظامی.
روشن است که تدوین کنندگان به حداقل موضوع یابی از هر فراز دعا؛ یعنی یک موضوع بسنده کرده اند. چنین مجموعه ای نباید به عنوان صحیفه کامله، که به طور معمول قرائت می شود، به حساب آید و شاید مناسب این بود که سبک چنین دعاها پی درپی نمی بود و هر فرازی جدا از فراز دیگر می آمد!
۸- موسوعة کلمات الامام علی بن الحسین علیهما السلام، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام.
پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی در راستای فعالیت های پژوهشی و فرهنگی خود، در سال های اخیر، فعالیت بدیعی را آغاز کرد و آن گردآوری کلمات و احادیث منسوب به معصومین علیهم السلام است. نخستین اثر از این فرهنگ ها، موسوعة کلمات الامام الحسین علیه السلام است که با عنوان (فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام) به فارسی برگردانده شد و تاکنون بارها به چاپ رسیده است. از این مجموعه، کلمات امام سجاد علیه السلام مراحل نهایی تدوین را می گذراند و دریغ داشتیم که علاقمندان را به آن بشارت ندهیم. امید است در سال ۱۳۸۳ش. شاهد انتشار آن و سپس ترجمه اش باشیم. در این اثر، قریب ۱۰۷۰ حدیث و سخن از امام سجاد علیه السلام جمع آوری شده است. البته این مجموعه غیر از ۲۷۰ دعای امام سجاد علیه السلام است که در صحیفه سجادیه جامعه، توسط مؤسسة الامام المهدی قم زیر نظر آیة الله سید محمدباقر ابطحی اصفهانی گردآوری شده است. از امتیازات این کتاب، و بلکه همه موسوعه های پژوهشکده این است که شان صدور مذکور در منابع اصلی آمده است تا سخن امام به خوبی تبیین شود. گرچه هنوز قضاوت کامل درباره این کتاب زود است اما با توجه به دیگر آثار پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام می توان این امید را داشت که این اثر نیز بتواند برای مشتاقان علوم اهل بیت علیهم السلام به ویژه محققان بسیار مفید باشد. اما باتوجه به آنچه آخرین بار در این کتاب قبل از تنظیم و ویرایش نهایی مشاهده شد، کتاب دارای پنج فصل کلی است (این تنظیم برای همه موسوعه های این پژوهشکده در نظر گرفته شده است) که هر فصل عناوین بسیاری را در ذیل خود دارد:
فصل ۱- عقاید.
فصل ۲- احکام.
فصل ۳- اخلاق.
فصل ۴- ادعیه.
فصل ۵- اشعار.
۹- امام سجاد علیه السلام الگوی زندگی، حبیب الله احمدی، چاپ اول، قم، فاطیما، ۱۳۸۲ش، فارسی.
ویژگی های اهل بیت و عترت علیهم السلام همان ویژگی های قرآن است. اگر قرآن صراط مستقیم است و صراط اقوم و پایدار است، که هیچ گاه به هیچ مقدار در آن کژی راه ندارد؛ اندیشه و رفتار عترت نیز صراط مستقیم است و انحراف درباره آنان، پندار باطل است. امام سجاد علیه السلام در معرفی عترت می فرماید: (نحن الصراط المستقیم
/پاورقی ۱٫معانی الاخبار، ص ۳۰٫/
ما همان راه راست هستیم.) و باز می فرماید: (هر آنکه تسلیم ما شد، به سلامت به مقصد خواهد رسید و هر آنکه به ما اقتدا کرد، رهنمون شد.)
/پاورقی ۲٫کشف الغمه، ج ۲، ص ۲۱٫/
آنچه نویسنده این کتاب را بر آن داشته تا زندگی امام سجاد علیه السلام را به تصویر کشد نگاهی جدید و شایسته به زندگی معصومان علیهم السلام است و آن، الگوگیری از این بزرگواران در تمامی صحنه های زندگی است. ویژگی های این نوشته بر اساس آنچه نویسنده محترم در مقدمه آورده است چنین است: این نوشتار در چهار بخش تنظیم شده است؛ در بخش اول به زندگی حضرت پرداخته شده است و در مورد مادر آن حضرت، (شهربانو) تحقیق وافی شده است.
در بخش دوم برخی فضایل آن بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته است.
در بخش سوم برخی اندیشه های عرشی حضرت که راهنمای زندگی است، مورد پژوهش قرار گرفته است.
در بخش چهارم که عمده انگیزه این نوشته را شکل می دهد، به موضع گیری های امام علیه السلام در برابر جریان های اجتماعی و فرهنگی زمان ایشان پرداخته است.
۱۰- پیشوای چهارم: حضرت امام سجاد علیه السلام، هیئت تحریریه مؤسسه اصول دین، چاپ مکرر، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۸۱ش، فارسی.
(در راه حق( نامی آشناست برای کسانی که دوران خفقان و استبداد رژیم منحط پهلوی را درک کرده اند و همیشه دست تمنایی داشتند تا با معارف دینی و تکالیف الهی و اخلاقی خود آشنا شوند. گزافه نیست اگر بگوییم بسیاری از جوانان و مردم متدین در آن زمان آگاهی های ناب دینی خود را مدیون این مؤسسه بودند؛ دورانی که خیلی ها بر طبل وابستگی می کوبیدند و چشمان حیرت زده شان به سوی فرهنگ بیگانه دوخته شده بود؛ این مؤسسه بود که پرچم دین مداری را برافراشته بود و آثار ارزشمند خود را با قلمی رسا و همه فهم و با شیوه های بدیع، به ویژه به نسل جوان جستجوگر هویت دینی و فرهنگی، تقدیم می کرد و اکنون نیز این چشمه جوشان جریان دارد و علاقمندان را سیراب می کند.
(زندگانی پیشوایان معصوم علیهم السلام شیعه) از آثار گرانسنگ این مؤسسه است که محصول تلاش دسته جمعی و کار گروهی از فضلای حوزه می باشد. این آثار به دور از افراط و تفریط، از مستندترین و معتبرترین منابع و قلمی خالی از ابهام خلق شده است؛ به طوری که هر خواننده با هر سطح علمی می تواند بهره وافی را نصیب خود سازد. در این روزگار که مردم در پی دستیابی سریع به متون و مطالب هستند باید آثاری به آنان عرضه کرد تا ضمن برآوردن این حاجت، از اتقان و صحت نیز برخوردار باشد و از سطحی نویسی پرهیز کرد. این مؤسسه از مراکزی است که پاسخ درخور به این موضوع داده است. زندگانی امام سجاد علیه السلام در راستای تالیف یک دوره کامل زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام نگارش یافته است و تاکنون با استقبال فراوان، دهها هزار نسخه آن به عاشقان اهل بیت علیهم السلام تقدیم شده است. این کتاب ها از بیست سال قبل، حیات خود را آغاز کرده و بارها به چاپ رسیده اند. در سال ۱۳۸۱ ش. مؤسسه همه آنها را یکجا منتشر کرد. در این مجموعه از صحفه ۲۵۳ تا ۲۸۸ زندگانی امام سجاد علیه السلام جای گرفته است که مطالعه آن به ویژه برای جوانان مفید خواهد بود.
آنچه در بخش زندگانی امام چهارم علیه السلام آمده، از این قرار است:
ولادت، ویژگی های اخلاقی امام، عظمت امام سجاد علیه السلام، بیدارگری در نهضت کربلا، مساله بیماری حضرت، برخورد و مبارزه با حکومت های عصر خود، تعلیم و تربیت مسلمانان، صحیفه سجادیه، رساله حقوق و قصیده فرزدق در وصف امام علیه السلام.
