عزاداری، بایدها و نبایدها

قال الصادق (ع) :

«نفس المهموم لظلمنا تسبيح، و همّه لنا عبادة».[1]

امام خميني(ره) فرمود:

«گريه کردن بر شهيد، زنده نگهداشتن نهضت است. اينکه در روايت هست که کسی که (خودش) گريه بکند يا (ديگری را ) بگرياند يا خودش را به صورت گريه‌دار  (درآورد) جزايش بهشت است، برای آن است که حتی آن (کسي) که به صورتش، يک حال حزن مي‌دهد و صورت گريه‌دار به خودش مي‌دهد، اين (فرد) دارد نهضت را حفظ مي‌کند، نهضت امام حسين (ع) را حفظ مي‌کند.

بي‌خود نبود که مأمورين ساواک رضاخان، تمام مجالس عزا را قدغن کردند. رضاخان همچو نبود که (در) اصل (و اساس) مخالف با اين مسائل بشود، رضاخان مأمور بود، مأمور بود برای آنهايی که کارشناس بودند، آنهايی که ملتفت بودند مسائل را، دشمن‌های ما که حال ملت‌ها را مطالعه کرده بودند، مي‌ديدند تا اين مجالس هست و تا اين نوحه سرايي‌های بر مظلوم هست و تا آن افشاگری ظالم هست، نمي‌توان به مقاصد خودشان برسند».[2]

مقام معظم رهبری (دامت برکاته) فرمود:

«امروز حسين بن علي (ع) مي‌تواند دنيا را نجات بدهد، به شرط آنکه چهرۀ او را با تحريف مغشوش نکنند. نگذاريد مفاهيم تحريف آميز، کارهاي تحريف آميز و غلط، چشم‌ها و دل‌ها را از چهرۀ مبارک و منوّر حسين بن علي (ع) منصرف کند؛ با تحريف بايستی مقابله کنيد».[3]

بر آن شديم تا براي ادای احترام به سرور و سالار شهيدان حسين بن علي (ع) ، کتاب ارزشمند «عزاداري، بايد‌ها و نبايد‌ها» را که محقق گران‌قدر و نويسنده متعهد حجت الاسلام و المسلمين آقای «ناصر باقری بيدهندي» به رشتۀ تحرير درآورده است، تلخيص و در اختيار ارادتمندان امام حسين (ع) و خادمان و خدمت‌گذاران به مکتب اهل بيت(ع) قرار دهيم.

گفتنی است، در مطلع کتاب، تقريظ آيت الله العظمی مکارم شيرازی و تمجيد ايشان از کتاب و توصيه معظم له به مطالعه آن آمده است.

مؤلف محترم در مقدمه کتاب به عظمت و قدرت عزاداری امام حسين (ع) و نقش دشمنان برای بي‌محتوا جلوه‌دادن و تحريف کردن آن پرداخته است. آن گاه به اين نکته اشاره مي‌کند که کتاب بر سه محور سامان يافته است:

1. تاريخچه برپايی سنّت عزاداری و مؤثر شيعي؛

2. حکم و فلسفه عزاداري؛

3. آسيب شناسی و چالش‌های فراروی مجالس مذهبي.

سوگواري در اسلام

عزاداری و سوگواري هدفمند بر عزيزان از دست رفته رويکردی طبيعی است که از مهر و محبت سرچشمه مي‌گيرد و از آغاز آفرينش انسان تا حال رواج داشته است و خدای سبحان نيز بر اين واکنش طبيعی بشر مهر تأييد زده است.

پيامبر خاتم(ص) نيز در مرگ برخی افراد از جمله حضرت حمزه (عمويش)، جعفر طيّار، ابراهيم (فرزندش) و عثمان بن مظعون گريسته است و سال وفات حضرت خديجه و ابوطالب را در مکّه، عام الحزن ناميد.

مسلمانان نيز براي شهدای صدر اسلام سوگواری و مرثيه خوانی کردند و پيامبر نه تنها آنها را نهی نکرد، بلکه تأييدشان فرمود. به دنبال ارتحال حضرت محمد(ص) صحابه بزرگوار نيز بي‌تابی کردند و گريستند و در رثای او سروده‌ها انشاد کردند و عايشه به صورت خود سيلی زد.

بعد از شهادت امام حسين (ع) و يارانش، عالم عزادار گرديد و عزاداری و سوگواری برای آن مظلومان به مدرسه‌ای عمومی تبديل شد تا برای تربيت و احياي امر پيامبر و ائمه(ع) به صورت الهام در آيد و وسيله‌اي برای روشن شدن حق و باطل و شناخت حسينيان از يزيديان باشد.

در جواز اشک ريختن (گريه آهسته و بدون صدا) در غم از دست رفتگان، همه مذاهب اسلامی اتفاق نظر دارند، امّا دربارۀ گريۀ با صدای بلند، شيعه، شافعيان و حنبليان حکم به جواز کرده‌اند؛ گر چه در عمل بيشتر اهل سنّت به گريه کردن شيعه خرده مي‌گيرند.

صاحب جواهر الکلام مي‌گويد:

«بدون شک گريستن بر متوفا به دليل روايات متعددی که به حد تواتر معنوی رسيده و فتاوای فقها جايز است». آن گاه به روايات گريستن رسول خدا بر حمزه و … و گريه حضرت فاطمه(س) بر پدر بزرگوار و خواهرش رقيه و گريۀ طولانی امام سجاد (ع) بر پدر بزرگوارش اشاره مي‌کند و مي‌فرمايد: «تمام اين موارد نشان مي‌دهد که ندبه و نوحه‌سرايي برای کسانی که دارای ويژگي‌های برجسته‌اند، مانعی ندارد، بلکه مستحب است تا در پرتو مجالس عزا، فضايل آنان نشر يابد و ديگران سرمشق گيرند».

صرف نظر از لزوم ياد ايام الله و تعظيم شعائر الهي، اظهار مودّت به اهل بيت (ع) ، مواسات با آنها، اخبار و احاديث و رفتار معصومان (ع)   و سيره مستمری که بر مشروعيت عزاداری در دست است، مي‌توان گفت بر پايی اين گونه مجالس امری عقلايی و در تمام مناطق جهان معمول است که در برابر حوادث شخصی يا اجتماعی مراسم بزرگداشت تشکيل مي‌دهند و به سوگ مي‌نشينند.

بنابراين عزاداری نه تنها جايز بلکه با توجه به آثار و فوايد آن امری رايج و مورد قبول خردمندان و اهل دانش است و مؤمنان با شهادت امام حسين (ع) و يارانش عزادار شدند و گريستند و مرثيه گفتند و به زيارت مزار آنان رفتند و تا زمانی که اسلام در صحنه است، اين عزاداري‌ها باقی خواهد ماند و مورد تأييد علما و مراجع بزرگ بوده است و بقای عاشورا را ضامن بقای اسلام و عزّت مسلمين مي‌دانند و لذا توصيه کردند که عاشورا را زنده نگه‌داريد.

تاريخچۀ مجالس عزاداری حسيني

از خلقت آدم تا زمان وقوع حادثۀ کربلا، جريان شهادت سرور و سالار شهيدان به طرق مختلف مطرح گرديده است. برای آن امام همام، انبيا و امامان گريسته و يا متألم شده‌اند و از ضجّه فرشتگان و بُکای آنان در کتب مشهور سخن به ميان آمده است.

صحابه بزرگوار پس از آگاهي از حوادثی که در آينده اتفاق خواهد افتاد، برای امام حسين (ع) گريه کرده‌اند، با اينکه آن امام هنوز به دنيا نيامده بود.

بعد از وقوع حادثه کربلا، اولين کسانی که اين مصيبت عظمی را با چشماني اشکبار گزارش مي‌کردند، حضرت سجّاد (ع) و زينب کبرا(س)  و ساير بازماندگان بودند.

آنان در کنار اجساد، بازار، کنار دروازه‌ها، مجالس عمومي، در سجده و در جمع نمازگزاران و گاهی در حضور حاکمان ستمگر به بيان مصائب مبادرت مي‌ورزيدند. امام سجاد (ع) 25 سال سوگوار عاشورا بود تا آن را زنده نگه‌دارد. امام محمد باقر (ع) در واقعه عاشورا حضور داشت و ذکر مصيبت عاشورا و عزاداری در صحرای عرفات را توصيه مي‌کرد. ائمه بعدي و سپس پيروان صادق آنان نيز بر اين امر تأکيد داشتند.

اهميت عاشورا به اندازه‌اي است که نه تنها شيعيان بلکه بسياری از اهل سنّت نيز عزاداری مي‌کنند و حتی پيروان اديان و مذاهب الهی نيز برای سوگواری آن حضرت احترام قائل‌اند و برای تشکيل مجالس مبادرت مي‌ورزند.

اهداف برپايی مراسم

اين مراسم نقش بسياري در رشد باورهای مذهبی و فضايل و کرامت‌های انسانی و فراموش نشدن خاطرۀ سلحشوران عاشورا و شناساندن مقام ائمه و افشاگري جنايات بيدادگران داشته و دارای پيامدهای زير بوده است:

بزرگداشت شعائر الهي، نمايش جلوۀ تام و تمام  تولّی و تبرّي، احياي اهداف و مقاصد والای آن حضرت، ابلاغ مظلوميت آل علي (ع) به گوش تاريخ، انتقال معارف و احکام الهی و صيانت دين از انحراف و هجوم دشمنان و همين است معنای «إنّ الحسين مصباح الهدی و سفينة النجاة» و «حسين منّی و أنا من حسين».

هر چه داريم از حسين و کربلاست

                       کربلا شيرازۀ آيين ماست

با تشکيل مجالس عزاي حسينی روحيه فداکاری و ايثار و حسّ عدالت خواهی و انتقام‌جويی از ستمگران، زنده و تقويت، و صبر و خويشتن‌داری در مشکلات افزون مي‌شود.

يادآوری نهضت حسين (ع) ، نيرومند‌ترين انگيزه‌ها را در جهت توسعه امر به معروف و جلوگيری از زشتي‌ها ايجاد مي‌کند و آتش انقلاب‌های خونين عليه ستمگران را افروخته نگه مي‌دارد و تجديد بيعت با امامان و ادای اجر رسالت نبوی تا حدودی ادا مي‌شود.

به پاداشتن عزاداری امام حسين (ع) همچون حج ابراهيمی عامل اتحاد عاطفي، سياسي، فرهنگی و اجتماعی مسلمانان است که با پول و امکانات مادي، دشوار، بلکه نزديک به محال است که به دست آيد.

لزوم حفظ عزاداری و پالايش آن

حال که سوگ حسينی تا اين درجه برکت و اهميت دارد، بايد آن را مغتنم شمرد و رسم و رسومش را با شکوه‌تر و سازنده‌تر برگزار و از آن محافظت کرد و با زدودن آفات و پالايش و پيراستگی آن از سنت‌های غلط، از قدرت سازندگي بسيار بالای آن برخوردار شد و تحوّل بزرگی در برابر کفار و استکبار به وجود آورد.

عوامل مؤثر در جاودانگی مراسم عزاداري

ارادۀ حکيمانه الهي، حقانيت، اخلاص، صداقت، اوج ايثار، فداکاری و از خود گذشتگی استثنايی شهيدان کربلا، افشاگری بازماندگان، اهداف عالی و والای سيد و سالار شهيدان، همچنين همّت ثناگويان و ثناگستران به موازات تلاش‌های مخالفان ائمه هدي در هر چه ثمر بخش‌تر بودن انقلاب «نينوا» و حکيمانه‌تر شدن روش عزاداری مؤثر بوده که به برخی از آنها اشاره مي‌شود:

الف) تشويق و ترغيب شاعران به مرثيه سرايی از سوی امامان؛

ب) گريستن و گرياندن که مورد تأکيد ائمه است؛

ج) توصيه به زيارت سالار شهيدان؛

د) توصيه به نگهداري و سجده بر تربت و خاک کربلا؛

ﻫ) تشويق به برگزاری مجالس حسينی از سوی پيشوايان و معصومان و همين طور علمای دين.

وظايف شيعيان

1. شکرگزاری بر نعمت ولايت و تربيت بر اساس مکتب اهل بيت (ع) و توفيق شرکت در مجالس.

2. قدرشناسی و دعا به والدين و مربيان.

3. شناخت کامل فلسفه قيام و رساندن پيام‌های عاشورا و اقدام مالی و جاني.

4. بزرگ‌تر دانستن مصيبت امام و اهل بيت او، از مصائب خود و خانواده.

5. عزاداری و ابراز حزن در ايام حزن آل محمد(ص).

6. سياه پوشيدن و سياه پوش کردن در و ديوار مساجد و … .

7. تشکيل مجالس عزا و شرکت در آنها.

8. تشويق ديگران به برگزاری مجالس هفتگی و ماهانه و … .

9. بهره‌برداری بهينه از فضا و محل با رعايت حريم و حقوق ديگران.

10. حزن و گريه هنگام ذکر مصيبت.

11. حضور در مجالس، با ادب و فروتني و خدا را ناظر دانستن.

12. شرکت در مجالس خطباي صالح.

13. توجه به عمق مجلس و پرهيز از رغبت به مجالس و مداحي‌های پرهياهو.

14. سلام کردن به سلالۀ نور و حماسه‌ساز قرون، حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) .

15. اعلان تنفّر و دوری از دشمنان و زمينه‌سازان قتل ائمه و ظالمان به اهل بيت (ع) و قاتلان آنان.

16. تسليت‌گويي به امام عصر (عج) و يکديگر.

17. پرهيز از رفتار خارج از ضوابط اسلامي.

18. بهره‌برداري بهينه از مجالس و مطرح کردن مسائل شرعی و اعتقادی و اخلاقي.

19. شناخت و مبارزۀ فرهنگی با آفات عزاداري.

20. اقامه امر به معروف و نهی از منکر و احترام به منتسبان به هيئات حسينی و محبان حسين (ع) .

21. احترام به خادمان و ذاکران.

22. ياری رساندن به گردانندگان مجالس.

23. قدردانی از برپا دارندگان مجالس.

24. پراکنده شدن سريع از مجالسي که در منازل تشکيل مي‌شود.

25. دست کشيدن از کار در روز عاشورا.

26. قدردانی از ذاکران و روحانيان و دانشمندان و پاسداران فرهنگ عاشورا.

27. مواظبت از امور شرعی پس از خروج از مجالس حسيني.

28. شرکت فعّال در ساختن حسينيه، تکيه و… .

وظايف بنيان‌گذاران و گردانندگان

1. رعايت اخلاص در عمل و پرهيز جدّی از ريا و خودنمايی که آفت هر عمل عبادی است.

2. اموالی را هزينه کنند که حقوق شرعی آن مثل خمس و زکات ادا شده باشد.

3. اگر از هداياي ديگران استفاده مي‌کنند، توجه و عنايت به حليّت آن داشته باشند.

4. عمل را از هر جهت، صحيح انجام دهند و بيش از زرق و برق و جنبه‌های ظاهری مجالس به محتوا و کيفيت آن فکر کنند.

5. اعطای هدايا به سخنرانان و مدّاحان آل محمد (ع) به نحو شايسته و به صورت مخفيانه.

6. با شرکت کنندگان يکسان برخورد شود، مگر در مورد افراد خاصّی که از احترام بيشتری برخوردارند؛ مثل پيشکسوتان هيئت‌های عزاداری و صاحبان فضل و کمال.

7. پرهيز از منکرات در عزاداري.

8. برگزاری مجالس در ساعات مقرر و مناسب و پرهيز از طولانی کردن و سلب آسايش همسايگان و تأکيد بر سخنران و مدّاح.

9. ميانه روی و اعتدال را سر لوحه کار خود قرار دهند.

10. دوری جستن از مزاحمت و ايجاد صداهای گوش‌خراش.

11. رعايت نکات بهداشتی در آشپزخانه و پاک کردن خون حيواناتی که جلوي دسته‌ها ذبح مي‌کنند.

12. چون برپايي عزای حسينی اعلان انتظار ظهور است، از خدا بخواهيم همراهی با امام عصر (عج) را در طلب خون سيد الشهداء روزی ما گرداند.

13. سياه‌پوش کردن بخشی از محيط و استفاده از تبليغات نمادين در بخش‌هاي ديگر و نصب اشعار و جملات سازنده.

14. بهره‌گيری از تراکت در مسير رفت و آمد به مجلس عزاداري.

15. نصب عباراتی مانند «سلام بر حسين (ع) » در سقاخانه مجالس و چسباندن عکس حرم مطهر و پرهيز از نصب عکس‌های دروغين.

16. استفاده از پارچه‌نوشته‌هايي با خط زيبا که نام شهدای سرافراز کربلا در آن آمده است.

17. اهدای کتب مفيد به عزاداران.

18. جداکردن درِ ورودی خانم‌ها و آقايان در مجالس.

19. توجه به ديدگاه‌هاي مراجع.

وظايف و شرايط اهل منبر و ذاکران

1. صلاحيت علمی و عملی

«ذات نايافته از هستی بخش

           کی تواند که شود هستی بخش»

2. آگاهی و تسلّط کافی به موضوع سخنرانی و ابعاد و اطراف آن.

3. برخورداری از کردار نيک که مهم‌ترين آن عبارت‌اند از: خوش‌خويي، مهرباني، فروتني، نرم‌خويي، بردباري، شهامت حق‌گويي، عفّت، عزّت نفس و صداقت، روشنی و وسعت انديشه، قدرت استدلال، رعايت نظم مطالب و گيرايی بيان.

4. برخورداری از محبوبيت. عوامل محبوبيت عبارت‌اند از(ع) خودشناسی و خودسازي، ساده زيستي، خدمت به مردم، تواضع بجا و نرم‌خويي، دفاع از ستمديدگان، عمل به گفته، کرامت و عزّت نفس، جلب رضايت حق، نظم، استقامت، داشتن شرح صدر، برخورداری از حيا و عفت، داشتن مطالعه در زمينه‌های مختلف، صراحت لهجه، واقع‌بينی و حقيقت‌گرايي، مقدم داشتن منافع ملّی و مصالح ميهنی بر اغراض و منافع شخصی و بي‌طمعي.

5. تطابق گفتار با کردار.

6. راست‌گويي. واعظان و مداحان بايد از خواندن روضه‌ها و اشعار دروغين جدّاً بپرهيزند.

7. حفظ دين، احيای ارزش‌های اصيل اسلام و تشيع در برابر بدعت‌ها، تحريف‌ها و مسخ ارزش‌ها.

8.  سعی و تلاش در توجه دادن مردم به قرآن و بهره‌گيری از آيات و روايات و تشريح اهداف و فلسفه قيام حسين (ع) .

9. برجسته کردن ويژگي‌هاي الگويی معصومان (ع) برای جامعه.

10. داشتن شجاعت معنوي.

11. مرزبانی و خرافه‌زدايي و استفاده از کتب قوی و مستند.

12. پرهيز از ذکر فضايل، معجزات و مطالبی که اثبات و قبول آن برای عموم دشوار يا غير ممکن است. خاتم انبيا(ع) فرمود: «لا تحدّثوا النّاس بما لايعرفون، أتحبون أن يکذّب الله و رسوله».

13. درک شرايط زماني، در غير ايام عاشورا؛ اينکه مصيبت‌های سخت را ذکر نکنند تا دل‌ها رميده شود.

14. تقويت اخلاص.

15. بدون چشم‌داشت مالي مداحی کردن و نفروختن اين خدمت مقدّس به بهای ارزان.

16. داشتن ظاهری آراسته.

17. کوشش در جهت نوراني کردن عقول و پاکسازی نفوس.

18. شناخت مردم و زمان.

19. تعميق محبّت عزاداران به امامان اهل بيت (ع) برای مصون ماندن از آفات.

20. تکراری نبودن سخنان و اشعار و … .

21. پرهيز از اطالۀ کلام و برنامه‌هايی که  ملال‌آور است.

22. مبادرت به تصحيح اشتباه.

23. توقف کوتاه بعد از برنامه، برای پاسخ‌گويی به پرسش‌های مستمعان.

24. پرهيز از بيان مطالب بي‌اساس و نوآوري‌های بي‌بنياد و نهراسيدن از گفتن «نمي‌دانم».

25. اگر مجتهد نيست، در زمينه احکام فتوا ندهد.

26. تذکر و نقد کار مدّاحِ تازه‌کار در جلسه خصوصی در صورت نياز.

27. پرهيز از خودستايي.

28. احترام به ديگر خطيبان مجلس و مدّاحان ديگر.

29. بدون وضو بر منبر و جايگاه قرار نگرفتن.

30. ذکر مصيبت در آخر مجلس.

31. صبر در راه تبليغ دين.

32. آغاز منبر و برنامه با نام نامی و ياد گرامی حضرت بقيّة الله (ارواحنا فداه) و ختم مجلس با دعا برای سلامتی و تعجيل فرج.

آنچه شاعران اهل بيت (ع) بايد توجه کنند

1. داشتن غيرت دينی و پاسخ به اشعاری که به سفارش دشمن سروده شده است.

2. مطالعه مقاتل صحيح و تاريخ‌های معتبر؛ برای اينکه اشعار، متکی به متون صحيح باشد.

3. آگاهی از تحريفات تاريخ عاشورا، تا از گزند آفات اين مسير دور بماند.

4. دوری کردن از عقايد و افکار غلوّ آميز .

5. دقّت در سرودن اشعاری که بدآموزی نداشته باشد.

6. رعايت ادب و احترام به اهل بيت (ع) .

رسالت مقدّس و بايدهای مدّاحي

1. تعميق معرفت.

2. اصلاح نيت و جلب رضايت خدای مهربان و توجه به اينکه مرثيه يک عبادت بزرگ است.

3.  قبل از اجرای برنامه،‌ با دعا و خواندن آية الکرسی و دادن صدقه و استعاذه، خود را به خدای توانا بسپرند و با استمداد از روح بلند معصومان (ع) برنامه را با نام خدا و درود و صلوات بر سرور عالميان شروع کنند.

4. هدف، احيای امر و انديشه امامان و ارزش‌های دينی معنوی و فرهنگي، احيای روحيه جهاد و شهادت‌طلبی و زنده نگاه داشتن ياد و تاريخ پرشکوه نهضت حسينی و حماسه آفرينان آن باشد.

5. نغمه‌ها و سبک‌هاي زيبای سنتي، نبايستی با غنا همراه باشد و هيچ‌گونه  شباهتی با نغمات لهو و لعب نداشته باشد.

6. مداحي، وسيله کسب معيشت نباشد.

7. پذيرش دعوت بانيان، بدون تبعيض.

8. احيای نام ياران و اصحاب امام حسين (ع) و اسيران سرافراز کربلا.

9. يادکرد از منتقم حقيقي، حضرت مهدي(عج).

10. رعايت احترام به پيش‌کسوتان.

11. احترام به گويندگان، سرايندگان و خدمت‌گزاران مجالس حسينی که احترام به آنان احترام به امام حسين (ع) است.

12. متانت و وقار توأم با تواضع.

13. مستند‌گويي.

14. اندازه نگهدار که اندازه نکوست؛ از خواندن روضه‌های دل‌خراش و مصيبت‌های بسيار فجيع، پرهيز شود.

15. اصلاح خطا در همان جلسه يا جلسه بعدي.

16. مختصر و مفيد بودن برنامه.

17. در مجالس، بدون اذن صاحب مجلس به مداحی نپردازد.

18. دوری از غرور.

19. پرهيز از غلوّ.

20. پرهيز از القابي که از مقام ائمه (ع) مي‌کاهد.

21. برگزاری مجالس عزاداری و استفاده از سخنرانان مجالس.

22. تنفر از تملق‌گويي.

23. پرهيز از سوگند.

24. پذيرش دعوت ميزبان خوش‌نام در روستا‌ها برای ميهماني.

25. طرح نکردن مسائل اختلاف انگيز.

26. حفظ زيّ ذاکري حسين (ع) و خلاف شأن عمل نکردن در حرکت‌های سياسی و اجتماعی و اقتصادي.

27. هيئت ظاهری و لباس با مقام و منزلت او هماهنگ باشد.

28. از مواضع تهمت بپرهيزد.

29. پوشيدن لباس سياه در دو ماه محرم و صفر و دست‌کم در دهۀ محرم و اگر از سادات مکرّم است، با داشتن شال سبز.

30. مراقبت از اينکه مبادا آلت دست مقاصد پست مغرضان و مفسدان و افراد فرصت طلب واقع شوند.

31. تکرار و تمرين اشعار و مراثي، برای اينکه در ذهن نقش ببندد و به اين وسيله در هنگام اجرای برنامه دچار وقفه نشود.

32. متناسب به وقايع و ايام بخواند.

33. توجه به خصوصيات منطقه‌اي و جغرافيايی و اهتمام به شکسته نشدن سنت‌های صحيح اجتماعي.

34. اسوه و سمبل خوبي‌ها بودن.

35. انتقادپذيري.

36. پرهيز از ورود در کارهايی که در تخصص کار او نيست؛ مثل مسئله‌گويی و استخاره و … .

37. متکی به بلندگو و آمپلي‌فاير و اکو نبودن.

38. متواضع بودن.

39. برخورداری از اخلاق نيکو.

40. اگر سلام پايان مجلس را به عهده دارد، در مکان‌هايی که امام‌زادگانِ لازم التعظيم وجود دارند پس از سلام به ائمه معصوم (ع) به آن بزرگواران هم سلام دهد.

من از مفصل اين نکته مجملی گفتم

تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل

و صلی الله علی محمد و آله الأطهار

پي‌نوشت‌ها

[1] . «امالي» مفيد، ص338.

[2] . آيين عزاداري، ص43، به نقل از صحيفه نور، ج10، ص31.

[3]. همان، ص57

منبع: فرهنگ کوثر،شماره72.

آنچه بیان شد، خلاصه ای از کتاب «عزاداری، بایدها و نبایدها» نوشته ی استاد ناصر باقری بیدهندی است و علاقمندان به مطالعه بیشتر می توانند به متن اصلی کتاب مراجعه کنند.

ناصر باقری بیدهندی، عزاداری، بایدها و نبایدها، نور السجاد، 1389 هـ.ش.