مقدّمه
موسوعه که به معناي دائرة المعارف است، در بردارنده مجموعه مطالبي است که منسوب به امام عليه السلام بوده؛ خواه آن که از شخص امام وارد شده و يا از ديگران پيرامون آن بيان شده باشد.
در راستاي رسيدن به اين معنا، «موسّسه تحقيقاتي حضرت وليّ عصر عليه السلام» گامهاي مثبتي را برداشته و اوّلين موسوعه نگاري را در باره حضرت جواد الائمّه عليه السلام تحت عنوان «موسوعة الجواد عليه السلام »، در دوجلد چاپ و منتشر ساخته است، اين کتاب در سال 1378 ش. به عنوان «کتاب نمونه سال»برگزيده شده است.
موسوعه بوسیله گروه محققین تحت اشراف آیت الله ابوالقاسم خزعلی در سال 1426 قمری نوشته شده است. و موسسه ولی عصر در 6جلد آن را چاپ نموده است.
موسوعه در يک نگاهاين موسوعه که سومين اثر «موسوعه نويسي» موسّسه حضرت وليّ عصر عليه السلام مي‌باشد، در بردارنده آنچه از امام حسن عسکري عليه السلام ـ در گفتار و کردار ـ صادر شده؛ همچنين آنچه از ديگران ـ کتب آسماني، انبيا و ائمه عليهم السلام و شخصيت هاي شيعه و سنّي ـ در شان و منزلت وي وارد شده است، مي‌باشد. به عبارت ديگر: معجم، کليّة مايرتبط بالامام العسکري عليه السلام خواهد بود.
ويژگي هاي موسوعه
1-شش جلد زرکوب در قطع وزيري، با استفاده از حدود 210 عنوان کتاب از منابع اوّليه (شيعه و سنّي)
2-ثبت کليّه مدارک هر حديث و موضوعي، با آدرس دقيق در پاورقي.
3-مجموعه احاديث و مطالب اين موسوعه در 9 باب و 59 فصل و يک خاتمه تنظيم و دسته بندي شده است.
4-تعداد احاديث کتاب، حدود 1180 حديث مي‌باشد.
5-لغات و عبارات مشکل و يا اشتباه در پاورقي، ترجمه و مورد توضيح قرار گرفته است.
6-از ويژگي هاي ديگر، اين که داراي 30 فهرست متنوّع مي‌باشد.
آشنايي کوتاه با ابواب و فصول
باب اوّل در شش فصل:
فصل اوّل در 4 موضوع: پيشگويي حضرت رسول صلي الله عليه و آله وسلم و بشارت بر ولادت امام عسکري عليه السلام، تاريخ ولادت و محلّ ولادت.
فصل دوم نيز در 4 موضوع: نام حضرت در کتاب هاي آسماني، نسب حضرت، القاب و کنيه حضرت.
فصل سوم در 2 موضوع: شمائل و جمال حضرت.
فصل چهارم در 4 موضوع: نام مادر، شان آن مخدّره، همسران و اسامي و حالات ايشان، زيارتنامه نرجس و فرزندان دختر و پسر، خواهران و برادران حضرت.
فصل پنجم در 3 موضوع: مدّت عمر هنگام خروج از عراق، مدّت امامت و مدّت عمر هنگام شهادت.
فصل ششم در 5 موضوع: تاريخ شهادت، چگونگي شهادت، نماز بر جنازه حضرت و محل و کيفيت دفن.
باب دوم در شش فصل:
فصل اوّل در 15 موضوع: نصوص وارد بر امامت حضرت از کتاب هاي آسماني و انبيا و معصومان عليهم السلام.
فصل دوم در 9 موضوع: برخي از احاديث وارده پيرامون فضائل و مناقب حضرت.
فصل سوم در 6 موضوع: علائم و نشانه هاي امامت در کلام معصومان عليهم السلام.
فصل چهارم در 11 موضوع: معجزات و کرامات حضرت در جريانات مختلف.
فصل پنجم در 2 موضوع: زيارات وارده و دعاي متضمّنِ توسّل به حضرت.
فصل ششم: در بيان کلمات بزرگان پيرامون شخصيّت والامقام حضرت.
باب سوم در دو فصل:
فصل اوّل در 6 موضوع: در ابعاد مختلف زندگي اجتماعي، فرهنگي، اخلاقي، سياسي و…
فصل دوم در 10 موضوع: پيرامون حالات و برخوردهاي حضرت با خلفاي هم عصر خود.
باب چهارم در چهار فصل:
فصل اوّل در 6 موضوع: در رابطه با توحيد و صفات خدا.
فصل دوم در 14 موضوع: پيرامون ملائکه و انبيا عليهم السلام.
فصل سوم در 3 موضوع: در بيان احاديث وارده پيرامون مقام ولايت و امامت در 65 عنوان؛ و سپس 13 عنوان در خصوص پنج تن آل عبا عليهم السلام و در پايان 12 عنوان در فضائل و مناقب هريک از امامان عليهم السلام.
فصل چهارم در 2 موضوع: مربوط به عالم برزخ و قيامت.
باب پنجم در 24 فصل: هر فصلي مربوط به يکي از عناوين فقهي مرسوم بين فقها مي‌باشد…
باب ششم در چهار فصل:
فصل اوّل در 3 موضوع: پيرامون فضائل قرآن، قرائت آن، تفسير و تاويل آيات شريفه.
فصل دوم در 9 موضوع: در رابطه با احاديث وارده پيرامون دعاها، تسبيحات و اذکار و…
باب هفتم در چهار فصل:
فصل اوّل در 6 موضوع: حکمتها و نصايح متنوّع، در 16 عنوان.
فصل دوم: اشعار حضرت.
فصل سوم: فضائل شيعه.
فصل چهارم: در طبّ و درمان امراض به شيوه هاي مختلف.
باب هشتم در دو فصل:
فصل اوّل: در احتجاجات و مناظرات حضرت.
فصل دوم: در نامه نگاري هاي حضرت با اشخاص مختلف، در 71 عنوان.
باب نهم در پنج فصل:
فصل اوّل: متضمّنِ احاديث شريفه قدسيه.
فصل دوم: کلمات ملائکه و فرشتگان الهي.
فصل سوم در 2 موضوع: سخنان پيغمبران سلف و کلمات حضرت رسول عليهم السلام.
فصل چهارم در 13 موضوع: متضمّنِ سخنان حضرت فاطمه زهرا و امامان عليهم السلام.
فصل پنجم در 11 موضع: حاوي سخنان افراد و شخصيت ها.
و اما خاتمه موسوعه،مشتمل بر چهار فصل است:
فصل اوّل: آن دسته از روايات و احاديثي که به قرينه راويان حديث و نظرات دانشوران علم رجال و درايه، از ديگر معصومان عليهم السلام بوده؛ ولي اشتباهاً به نام امام عسکري عليه السلام ثبت گرديده است.
فصل دوم: اشخاص و افرادي که مورد مدح و يا مذمّت حضرت قرار گرفته‌اند.
فصل سوم در 4 موضوع: موثّقين، معتمدين، نمايندگان و خادمان حضرت و نيز شعراي هم عصر امام که در عظمت وي اشعار سروده‌اند.
فصل چهارم: راويان و اصحاب امام عسکري عليه السلام مي‌باشد که مشتمل بر 2 موضوع است:
الف) راويان و اصحابي که دانشوران علم رجال در کتاب هاي خود به نام آنان تصريح نموده‌اند.
ب) راوياني که در اين موسوعه مستقيماً از حضرت نقل سخن يا سيره کرده‌اند.
فهارس موسوعه
يکي ديگر از امتيازات و ويژگي هاي اين موسوعه، فهرست هاي مختلف و متنوّعي است که در 30 عنوان به شرح زير خواهد بود:
فهرست آيات شريفه قرآن، دعاها و زيارات، احاديث شريفه، کلمات غير معصوم، اسامي 14 معصوم عليهم السلام، پيامبران سلف و جانشينان ايشان، نام فرشتگان و جنّيان، مردان، زنان، مکانها و شهرها، صنايع و حرفه ها، فرقهها و مذاهب، پادشاهان و خلفا، عناوين فقهي، وزنها و کيلها و…، اشعار، اوّليّات، ضرب المثل ها، امراض و آفات، زبانهاي گوناگون، مقامات الهي، حيوانات، خوراکيها و آشاميدني‌ها، پوشيدني‌ها، رنگ ها، زينت آلات، کتابهاي آسماني، وقايع و ايّام، ستارگان، مصادر و منابع موسوعه.
در پایان گفتنی است، موسوعه دیگری نیز در باب امام حسن عسکری به قلم حسین شاکری در نشر الهادی در سال 1420ق، به زیور طبع آراسته شده است. این موسوعه در حقیقت مجموعه ای برای یکایک اهل بیت (علیهم السلام ) که در مجلد پانزدهم به امام حسن عسکری(ع) پرداخته است.
در این کتاب می خوانیم
مقدمه
ملامح شخصیته
النص علیه و نصه علی الامام من بعده
مناقبه و فضائله
معاجزه و دلائله
مواعظه و وصایاه و رسائله
الماثور من تفسیر للقرآن
احکامه و سننه و سیرته
علومه فی العقائد و الکلا
اصحابه و الرواة عنه
الاوضاع السیاسیة و مواقف الحکام منه
شهادته
بقعته و فضل زیارته
اطراء العلماء علیه
فی رحاب المدح و الرثاء
