کتاب پیش روی، پژوهشی است در قلمرو امامت که با تلاش حجت الاسلام دکتر غلامحسن محرمی نگارش یافته است. هدف اصلی نویسنده، بررسی نقش امامان شیعه در شکل گیری و توسعه تمدن اسلامی برای استفاده بیشتر محققان و دانش پژوهان تاریخ می باشد.
این کتاب در سال 1390 و از سوی انتشارات مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره) در 352 صفحه و شمارگان 1000 به چاپ رسیده است.
تمدن اسلامی، میراث دار بسیاری از تمدن های کهن بود که در سایه تعالیم پیامبر اسلام و جانشینان واقعی آن حضرت، عناصر صالح و مفید تمدن های گذشته را به مثابه دستاوردهای اندیشه بشری جذب، و آنها را از خرافه و ناخالصی ها پیرایش کرد و به همرا ه معارف انبیای گذشته و تعالیم وحیانی و پیشرفته دین اسلام و در اختیار بشر گذاشت.
از دیدگاه پیشوایان دینی، رفاه مادی و آسایش دنیایی، یگانه هدف حیات انسان نیست؛ آنان در کنار توجه به خوشبختی دنیا، خوشبختی واقعی را در سعادت معنوی و توسعه عقلی و اخلاقی دانسته اند. در نظر آنان، پیشرفت مادی اگر بر اساس عقل و حکمت باشد، پسندیده است اما هوا و هوس و زیاده طلبی به هر بهانه ای، مردود است. در این رویکرد، بدون نفی لزوم بهره گیری بهینه از امکانات طبیعی، جهان هستی کامل ترین شکل آفرینش به شمار آمده است، که به فضل خداوند بخشنده و مهربان، در خلقت آن هیچ گونه خلل و نقصی که حاکی از بخل یا عجز خالق آن باشد، وجود ندارد.
اساس مصرف در تمدن اسلامی این است که مردم در پی برآوردن نیازهای یکدیگر باشند اما سوءاستفاده لجام گسیخته از این نیاز در مسیر سودجویی اقتصادی، نفی شده است.در این تمدن، نیازهای بشر به طور منطقی و به اندازه احتیاج تأمین می شود و تولید به مثابه عملی به بهترین نحو انجام می شود تا نیاز بندگان خدا رفع شود. بدین ترتیب، مصرف به اندازه معقول و بدون اسراف و تبذیر سامان می یابد.زندگی جمعی، مهم ترین بستر شکل گیری تمدن است. یکی از اصلی ترین وظایف امامان در مقام وارثان انبیا، پس از دعوت به بندگی خدا، سامان دادن روایط اجتماعی و زندگی جمعی مردم است. آنان به پیروی از انبیا، همواره مردم را از عوامل مهم فساد انگیز در زندگی جمعی، مانند طلم و ستم، تعدی به حقوق دیگران، قتل، غارت، دزدی، غصب، بدگویی و سخن چینی نهی کرده اند و مردم را به برادری، تحمل یکدیگر، حسن ظن به هم و رعایت حقوق همدیگر فرا خوانده اند و همواره آنان را به انجام کارهایی سفارش کرده اند که باعث رونق و تداوم زندگی شهری و مدنی می شود.
بی شک زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی، در تعالیم و معارف اسلامی و قرآنی نهفته بوده است؛ هر چند بسیاری از عناصر تمدن های گذشته در تمدن اسلامی جذب شده اند.اهل بیت پیامبر، گذشته از جنبه امامت شان در میان شیعیان، از شاخص ترین رهبران فکری درمیان مسلمانان به شمار می امدند و نمی توان تأثیر انان را در شکل گیری تمدن اسلامی انکار کرد. انان موسسان بسیاری از علوم اسلامی بودند. یکی از علل اصلی استقبال مسلمانان از علوم عقلی، سخنان امامان در تمجید از عقل و روش عقل گرایانه آنان بوده است. عرفان حقیقی از سخنان و رفتار آنان، اقتباس شده است. نخستین کتاب های حدیثی به دست آنان و شاگردانشان نگارش یافته است و همین کتابها، اساس فقه شیعه است.نخستین فقهای اهل سنت نیز، شاگردان آنها بوده اند. چندین کتاب طبی از دستورهای پزشکی آنان تألیف شده و گفت و گوهایشان با عالمان نجوم در برخی منابع یافت می شود. پدر علم شیمی از شاگردان امام صادق بوده است.
امامان شیعه با روش های مبتنی بر وحی، تأثیر بزرگی در شکوفایی اقتصاد اسلامی داشته اند؛ چون مکتب اقتصادی اسلام بر اساس تعالیم آنها شکل گرفته است. در معماری اسلامی نیز تأثیر ائمه از راه منطبق کردن امکانات شهری و معماری سرزمین های بازمانده از تمدن های دیگر، با مبانی اسلامی بوده است. در اداره جامعه، بسیاری از دستورها و راهکارهای آنان، الگوی زمامداران بوده است؛ هر چند این زمامداران از لحاظ سیاسی در نقطه مقابل آنان بودند؛ مانند عهدنامه مالک که به منزله یک دستور و برنامه متعالی حکومتی، در دست حاکمان بنی امیه بوده است.
در این کتاب اشاره گذرایی هم به کارهای تمدنی اصحاب ائمه شده است؛ زیرا کار آنان نیز در شمار کارهای آن بزرگواران است و آگر این کارها از نظر آنان منفی بود، اصحابشان در این مسیر گام نمی زدند. البته به دلیل برخی محدودیت ها، آن گونه که سزاوار است بدین بحث نپرداخته است، حتی تأثیر خود ائمه هم آن گونه که باید و شاید بررسی نشده است؛ زیرا این کار فرصتی بیش از این می طلبد.
