مقتل ادبی ماتمکده، اثر میرزا محمدتقی نوری مازندارنی، والد ارجمند خاتم المحدثین میرزا حسین نوری منتشر شد. این کتاب یک مقتل و بعبارتی مصائب المعصومین با نثری شیوا و ادبی از نیمه قرن سیزدهم محسوب می‌شود. ماتمکده تا کنون چاپ نشده بود و اکنون بر اساس سه نسخه خطی تصحیح شده و با مقدمه‌ای مفصل منتشر شده است.
در مقدمه کتاب آمده است:
پس از واقعه عظیم و خونبار عاشورا، اولین کسانی که وظیفه آگاهی رسانی به مردم را بر عهده گرفتند، اهل بیت عصمت (ع) و به ویژه فرزندان و خواهران حضرت سید الشهدا (ع) بودند. نقش کوتاه مدت ولی پر فروغ حضرت زینب (س) بسیار پر اهمیت بود؛ همچنین امام سجاد (ع) در طول 35 سال پس از شهادت پدر بزرگوارشان همیشه در حفظ میراث کربلا جهد عظیم کردند. جدای از ایشان، از همان ابتدا کسانی از دلدادگان خاندان رسول الله (ص) بودند که به حفظ اخبار کربلا و مقتل آن پرداختند که از جمله می‌توان به قاسم بن اصبغ بن نباته اشاره کرد. کم کم مقتل امام حسین (ع) به دو گرایش روایات حدیثی و روایات اولیه تاریخی تقسیم شد. روایات حدیثی مورد پذیرش، همان‌هایی است که در مجامع روایی از ائمه معصومین (ع) رسیده و گاهی برخی محدثین کتاب جداگانه‌ای نوشته‌اند که سوگمندانه در دست نیست؛ مانند مقتل الحسین (ع) از شیخ صدوق. در گرایش تاریخی، اولین مقتل معتبر، مقتل الحسین (ع) ابومخنف بوده که آن نیز موجود نیست ولی طبری از آن نقل کرده و بر اساس تاریخ طبری، این مقتل بازسازی شده است. این گرایش ادامه یافت و حادثه عاشورا آنقدر جانسوز و جانگداز بود و پتانسیل عظیمی در خود داشت که نوشتن از آن به شیعیان محدود نشد. مقتل‌نگاری ادامه یافت تا با ظهور صفویه روندی دیگر یافت. این روند تا اواخر حکومت قاجاریه جریان داشت که در مقدمه در این باره مفصل‌تر سخن گفته‌ایم.
جنبه دیگر یادکرد قیام عظیم امام حسین (ع) در ادبیات و بهره ادب فارسی و عربی از این واقعه جانسوز است. شاعران و نویسندگان متعهد شیعی و حتی غیر شیعی در اشعار خود به وفور از عاشورا و مصائب اهل بیت رسول خدا (ص) در این واقعه یاد کردند که اشعار عاشورایی در کتاب‌های مختلفی گردآوری شده است. گو این‌که بهره نثر در این زمینه کمتر از بهره شعر بود، با این وجود نثرهای سخته و ارزشمندی وجود دارد که تا قبل از صفویه گاهی از واقعه عاشورا یاد کرده‌اند.
آنچه مربوط به کتاب حاضر می‌شود و باید به آن اشاره کرد، گره خوردن نثر ادبی و مقتل‌نگاری از دوره صفویه به بعد است. با توجه به ادوار نثر پارسی و وضعیت نثر در این دوره، متن مستقل و برجسته‌ای سراغ نداریم، نه از منشیان و ادیبان وابسته به حکومت‌ها و نه از عالمان و اندیشمندان دینی.
با ظهور سبک بازگشت ادبی در اواخر دوره زندیه و اوائل قاجار، نوشتن در گونه‌ها و انواع مختلف ادبی رایج شد و کم کم ادیبان و نویسندگان این دوره، سعی کردند اسطوره‌های نثر نویسی گذشته را الگو قرار دهند و بر منهج آنها، متونی پدید آورند؛ این متون از منشآت دیوانی شروع شد و کم کم به متون مذهبی کشیده شد که اوج آن را در نثر بدایع نگار تهرانی می‌توان دید. از عالمان دینی با این که جسته و گریخته مکاتباتی ادیبانه در دست است، اما متن مستقل و مفصل در یک موضوع دینی خاص در دست نیست.
آنچه در پیش روی دارید، مقتلی ادیبانه از یک عالم و به عبارتی یک مرجع تقلید محلی در ناحیه مازندران، به نام «میرزا محمدتقی نوری مازندرانی» در قرن سیزدهم است. البته ماتمکده فقط مقتل حضرت سید الشهدا (ع) نیست، بلکه مصائب خمسه آل عبا است.
ماتمکده یک مقتل متوسط و گاهی دارای ویژگی‌های مقاتل دوره قاجاری است که در جای خود گفته‌ایم و چند نکته آن مورد نقد و حتی امروز رد شده است؛ مانند نقل مفصل ماجرای عروسی حضرت قاسم بن حسن (ع) در روز عاشورا. با این وجود آنچه نقل کرده، با عقیده رایج شیعه هم‌خوانی دارد و مشکل خاصی در آن وجود ندارد. نگارندگان این سطور نیز چنین مواردی را قابل نقد و رد می‌دانند، ولی چون در متن آمده بود و یکی از اصول احیای متون کهن، وفاداری و امانت‌داری نسبت به متن است، این گونه موارد انگشت‌شمار را دست نزدیم. فقط در جای خود با یک پاورقی مختصر، آن را یادآوری کردیم.
آنچه مورد نظر بود و نگارندگان این سطور را تشویق به تصحیح متن حاضر کرد، بهره ادبی و نثر ویژه آن بود که از یک عالم دینی برجای مانده است. به ویژه آن‌که متن حاضر تا کنون چاپ نشده و به صورت نسخه خطی در کتابخانه‌های مختلفی نگهداری می‌شود. عالم برجسته، محمدتقی نوری مازندرانی (نویسنده ماتمکده) با آن که پدر یکی از بزرگ‌ترین عالمان و نویسندگان عصر حاضر یعنی «خاتم المحدثین میرزا حسین نوری» است، در خمول و گمنامی قرار دارد و یاد و نام او به طور پراکنده در کتب مختلف وجود دارد.
کتاب حاضر از دو بخش مقدمه و متن تشکیل شده که در مقدمه جهت روشن شدن پیشینه و جایگاه ماتمکده، سه موضوع را مورد بررسی قرار دادیم. ابتدا پیشینه مقتل‌نگاری به طور گذرا تا ابتدای دوره صفویه بحث شده و سپس از دوره صفویه با کمی تفصیل بررسی گردیده و بعد از آن مقتل‌نگاری دوره قاجاریه با بیان نکاتی ویژه مورد مطالعه قرار گرفته است.
در قسمت دیگر مقدمه به بیان نثر نویسی دوره قاجار و سبک بازگشت ادبی پرداخته شده تا تلاقی نثر ادبی و مقتل‌نگاری در این دوره نشان داده شود.
قسمت سوم مقدمه، به شرح احوال نویسنده، آثار و … پرداخته شده است. بحث از ماتمکده و بیان برخی نکات درباره آن و نسخه‌های موجود و روش تصحیح در انتهای این قسمت قرار دارد.
با توجه به جایگاه برجسته نویسنده ماتمکده در مازندران عصر خود و آثار مفصل و زیاد او، چون در جایی شرح حال و آثار او تا کنون به صورتی جامع نیامده، هنگام معرفی آثار، بحث مقداری جزئی و مفصل شد که برای بیان شخصیت علمی او لازم بود. نسخه‌های خطی و روش تصحیح نیز در انتهای مقدمه آمده است.
تصحیح و چاپ این کتاب بنا به دلایلی چند سالی طول کشید و دچار تأخیرهای مکرری شد ولی سعی شد متنی شایسته تحویل محققان، خوانندگان و دوستداران داده شود.
در پایان به مصداق من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق، تشکر از عزیزانی که ما را در تصحیح و چاپ این کتاب یاری کردند، ضروری است. ابتدا از مسؤولان کتابخانه‌ها و بخش‌های خطی در کتابخانه آیت الله العظمی گلپایگانی در قم، کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی و مرکز احیاء میراث اسلامی در قم تشکر می‌نماییم که نسخه‌هایی از ماتمکده و دو اثر مؤلف را در اختیار ما گذاشتند.
همچنین از جناب آقای شکوهی در نشر سماء قلم تشکر می‌کنیم که پس از مدت‌ها تأخیر، با تشویق و پیگیری در اتمام و چاپ ماتمکده ما را یاریگر بودند. امید داریم که تلاش و کوشش همه در احیای این متن، مورد پسند آن موالیان عظام قرار گیرد، و نگارندگان این سطور، تصحیح و تحقیق این متن را بضاعت مزجاة می‌دانند نزد باب الحوائج کربلا، طفل رضیع حضرت اباعبدالله الحسین (ع).
در انتها گفتنی است که آنچه ضعف و نقد است، به صاحبان این قلم برمی‌گردد و این نقدها را بر دیده منت می‌نهیم.
وَ آخِرُ دَعْوانا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين.
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
