امام حسين (ع)، مظهر عزت و افتخار توحيدي و انساني است و قيام و نهضت او مصداق بي نقص خود باوري، کرامت، نيرومندي و استواري يک انسان واقعي و الگوي تمام عيار براي بينش ها، منش ها و کنش هاي فردي و اجتماعي به شمار مي آيد .
درباره سيدالشهدا، تاکنون آثار بسياري در قالب کتاب و مقاله از نخستين سالهاي پس از واقعه کربلا تاکنون به هدف بازگويي و تبيين شخصيت امام حسين (ع) و نهضت عاشورا نوشته شده است . يکي از ابعاد مورد توجه در آثاري که درباره نهضت امام حسين (ع) نگاشته شده، تبيين و تحليل بعد سياسي آن است که محوري عمده بلکه محور اصلي اين قيام مي باشد .
برخي از اين آثار که در قالب کتاب منتشر شده، موضوع اصلي آن نگاه به عاشورا از همين منظر است و برخي نيز در کنار ديگر مباحث، به اين بعد پرداخته اند آنچه اينک پيش روي داريد، نگاهي بس کوتاه به پنجاه کتاب است که محور اصلي مباحث آن ها انديشه سياسي عاشورا بوده و از ميان دهها کتاب، براي معرفي انتخاب شده اند . همان گونه که اين مجموعه از ميان عناوين گسترده ترين گزينش شده اند، طبعا کتابهاي ارزشمند و قابل توجه ديگري نيز در اين موضوع وجود دارد که چه بسا از ديد نويسنده پنهان مانده يا در دسترس نبوده اند . و از آنجا که انگيزه معرفي اين مجموعه فهرست نويسي تمام آنچه در اين باره منتشر شده نمي باشد طبعا جاي خرده گيري نخواهد بود که چرا به همين اندک بسنده شده است . نويسنده محترم، يکصد عنوان را معرفي کرده بود اما مجله از آن ميان به آنچه پيش روي داريد بسنده کرد; همين اندک نيز مي تواند نمايي کلي از تلاشهاي علمي پژوهشي که در اين زمينه صورت گرفته به دست دهد و نيز علاقه مندان و پژوهشگران را با منابع متناسب با موضوع ويژه نامه آشنا سازد . ان شاءالله
نياز به تاکيد نيست که معرفي آثار ياد شده لزوما به معناي تاييد مطالب و ديدگاههاي آن ها نمي باشد . ضمنا ترتيب عناوين بر اساس حروف الفبا شکل گرفته است .
1 . آذرخشي ديگر از آسمان کربلا
مصباح يزدي، محمد تقي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، چاپ سوم، 1379، 239ص .
مجموعه چند سخنراني در تحليل قيام عاشورا و بيان اهداف امام حسين (ع) از اقدام عليه يزيد است . نويسنده به منظور زدودن برخي شبهات موجود راجع به بزرگداشت عاشورا و علل و زمينه هاي بروز آن و گريه و عزاداري بر امام حسين، مجموعه حاضر را تدوين کرده است . وي به روش تحليلي و با استناد به آيات و احاديث، هدف امام حسين را اجراي حدود الهي و عمل به وظيفه امر به معروف و نهي از منکر دانسته و با اشاره به مندرجات برخي روزنامه ها، از مروجان تساهل و تسامح ديني و مردم سالاري که اعمال خشونت را مطلقا نفي مي کنند، به شدت انتقاد کرده است .
برخي سرفصل هاي کتاب چنين است: شبهاتي پيرامون عاشورا و بزرگداشت آن، نقش عاشورا در بقاي اسلام، زمينه هاي قيام عاشورا، پيشينه تاريخي واقعه عاشورا، زمينه هاي اجتماعي انحراف جامعه، عوامل انحراف جامعه، تشابه جامعه ما با زمان امام حسين (ع)، روش هاي به کارگيري عوامل انحراف جامعه از سوي معاويه، علل و انفعال جامعه در برابر فعاليت هاي معاويه، راه هاي مقابله با عوامل انحراف از جامعه، هدف قيام عاشورا، اصلاح مفاسد هدف اصلي قيام امام حسين (ع)، امر به معروف و نهي از منکر، مصاديق امر به معروف و نهي از منکر به معني عام، وظايف حکومت و مردم در شرايط حاضر و …
2 . ارزيابي انقلاب امام حسين (ع) از ديدگاه جديد
شمس الدين، محمد مهدي; مترجم: مهدي پيشوايي، تهران، مؤسسه فرهنگي هنري الست فردا، چاپ اول، 1379، 285ص .
نويسنده در اين اثر طي سه بخش اصلي به ارزيابي و تبيين نهضت عاشورا برآمده است . در بخشي از کتاب آمده است: اگر مبدا انقلاب امام حسين (ع) را سال 60 يا 61 هجري بگيريم، سخت اشتباه کرديم . مبدا انقلاب امام حسين (ع) سال 60 هجري نبوده، بلکه سال هاي پس از وفات پيامبر (ص) بود … ، انقلاب خونين امام حسين (ع) حلقه اي از زنجير حوادث بود که يک سر آن به فاجعه کربلا و سر ديگر آن به ماجراي سقيفه منتهي مي شد و اين حلقه در کربلا نيز خاتمه نيافت; بلکه سرچشمه انقلاب و قيام هاي خونين ديگري گرديد .
نگارنده در بخش نخست «شرايط سياسي و اجتماعي انقلاب امام حسين (ع)» را ذيل اين مقولات بررسي مي کند: سرچشمه انحراف، منطق سقيفه، روش عمر در تقسيم بيت المال، مسئله شوري، نتايج زيان بار شورا، سياست مالي و اداري عثمان، تسلط بني اميه، سياست هاي معاويه، و حکومت معاويه .
در بخش دوم «موجبات و انگيزه هاي انقلاب » با مباحثي از اين دست ارزيابي مي شود: روش امام حسين (ع) در برابر ياست بني اميه، عواملي که امام حسين (ع) را وادار به صلح با معاويه کرد، ويژگيهاي يزيد، عکس العمل امام حسين (ع) در برابر وليعهدي و بيعت با يزيد، انگيزه هاي انقلاب امام حسين (ع) از نظر افکار عمومي، و راز مخالفت امام حسين (ع) با حکومت يزيد و .. .
بخش سوم به تبيين «آثار و نتايج انقلاب امام حسين (ع) در حيات جامعه اسلامي » اختصاص يافته است . برخي مباحث اين بخش عبارت اند از: قطع نفوذ ديني امويان، بيداري مسلمانان، رسوايي يزيد، شروع انقلاب هاي زيد بن علي، ابي السريا، عبدالرحمن ابن اشعث، و قيام مختار و …
3 . امام حسين (ع) از زبان استاد شهيد مرتضي مطهري (ره)
عزيزي، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1381، 415ص .
نويسنده کتاب با الهام از اين سخن فقيه فرزانه حضرت امام خميني (ره) که آثار استاد شهيد مطهري را از مهم ترين آثار اسلامي دانسته، استخراج نظرات آن استاد شهيد و تدوين و تبويب مجموعه آثار ايشان در باره امام حسين (ع) را سرلوحه کار خويش قرار داده است . اين اثر از بيست و پنج فصل تشکيل شده که عناوين آن عبارت اند از:
فضايل امام حسين (ع)، فلسفه قيام امام حسين (ع) آگاهي و اشتياق امام حسين (ع) به جهاد و شهادت، شخصيت حماسي امام حسين (ع)، کربلا تجليگاه فضائل اخلاقي، نماز و عبادت امام حسين (ع)، خصايص و فضايل اصحاب و ياران امام حسين (ع)، فضايل و مصايب خاندان ابي عبدالله الحسين (ع)، ويژگي هاي پيام و شعارهاي نهضت حسيني، مقايسه شرايط زماني امام حسن (ع) با امام حسين (ع)، مقايسه مقتضيات و شرايط زمان امام حسين (ع) با ساير ائمه، مقايسه نهضت امام حسين (ع) با ساير نهضت ها، تحليل ماهيت نهضت و حادثه عاشورا، ويژگي هاي مکتب حسيني، درس هاي نهضت عاشورا، رمز جاودانگي نهضت حسيني، فلسفه گريستن بر مصايب حسين (ع)، تاثير خون در اشاعه نهضت حسين (ع)، تاثير و نقش زنان در حادثه کربلا، نقش امام سجاد در تبليغ نهضت عاشورا، جنبه هاي گوناگون تبليغ در نهضت حسين، بررسي شخصيت پليد قاتلين حسين بن علي (ع)، آثار و نتايج نهضت حسين (ع)، تحريفات عاشورا، و فلسفه احياء فرهنگ عاشورا و اقامه سنت عزاداري .
4 . امام حسين (ع) در جامعه ارغواني
کتاني، سليمان ; ترجمه پرويز لولاور، قم، نصر، چاپ اول، 1378، 216ص .
اين اثر ترجمه کتاب «الحسين في حلة البرفير» نويسنده مسيحي لبناني، سليمان کتاني است که برگردان فارسي آن با عنوان امام حسين (ع) در جامعه ارغواني سامان يافته است . شيوه نگارش کتاب، تحليلي و نثر آن توصيفي است . کتاب به تحليل عوامل و منشا تاريخي نهضت عاشورا پرداخته است . نويسنده در اين راستا وقايع تاريخي را از زمان پيامبر (ص) تا پديد آمدن حادثه عاشورا مورد بررسي قرار داده است . در اين کتاب تلاشهاي منافقان و تعصبات جاهلي و قبيله اي از جمله علل محروم شدن اهل بيت (ع) از حقوقشان به شمار رفته است .
عناوين مطرح شده در اين کتاب عبارتند از: توطئه هاي مخالفان رسالت و امامت در زمان پيامبر (ص) و حجة الوداع و سرپيچي از لشکر اسامه، انحراف در مسئله گزينش رهبري و خلافت بعد از وفات پيامبر (ص)، چگونگي انتخاب خلفاي اول و دوم، شوراي شش نفره عمر در محروم کردن اهل بيت (ع) از خلافت، خلافت عثمان و تلاش گسترده تر امويان در مقاصد غيراسلامي، کارشکني ها عليه استقرار حکومت عادلانه علي (ع)، تحميل صلح به امام حسن (ع)، جنايات معاويه و يزيد و سرانجام پديد آمدن نهضت خونين کربلا .
5 . امام حسين (ع) و جاهليت نو
سليماني، جواد، قم، يمين، چاپ اول، 1377، 224ص .
در اين کتاب، مؤلف با استناد به يافته هاي گذشتگان، ضمن بررسي مباني و ريشه هاي نهضت سيدالشهداء (ع) از تجديد حيات جاهليت در عصر آن بزرگوار و نحوه برخورد آن حضرت با اين پديده شوم سخن به ميان آورده است . کتاب متشکل از دو بخش اصلي است . در بخش اول، مؤلف سيماي جامعه را در چهار مقطع: تاريخ جاهليت، عصر بعثت، دوران حکومت سه خليفه اول و دوران حکومت فرزندان ابوسفيان بررسي نموده و در بخش دوم موضع امام حسين (ع) در برابر جهل آن دوره شرح داده شده است .
6 . انقلاب عاشورا
مهاجراني، سيد عطاءالله، تهران، اطلاعات، چاپ پنجم، 1378، 229ص .
اين کتاب مباني اعتقادي و زمينه اجتماعي و سياسي فاجعه عاشورا و نيز مباني سلطنت و مشروعيت حکومت معاويه و يزيد را جستجو مي کند . به اعتقاد نويسنده، عاشورا چهره اسلام و جامعه اسلامي و ساختار حکومت بني اميه را عميقا دگرگون کرد . وي مي افزايد: هيچ کس مثل امام حسين (ع) عمق جانها و جامعه را تکان و تغيير نداده است . بر همين مبنا نويسنده، فاجعه کربلا را انقلاب مي داند و عنوان کتاب خود را انقلاب عاشورا مي نامد .
کتاب پس از يک مقدمه کوتاه، در هشت فصل و به اين ترتيب تنظيم شده است: 1 – ريشه ها; 2 – دگرگوني باورها و ارزشها; 3 – ماهيت و مباني ساختار سلطنت معاويه; 4 – سلطنت معاويه و سب علي (ع) ; 5 – ولايتعهدي يزيد; 6 – مرگ معاويه; 7 – طلايه انقلاب; 8 – انقلاب عاشورا، کتاب با توجه به منابع تاريخي، نشان مي دهد که بني اميه – به ويژه معاويه و يزيد – نه تنها با علي و آل علي بلکه با پيامبر اسلام و قرآن سر ستيز داشتند و به شخص پيامبر اسلام عناد مي ورزيدند و گاهگاهي که فرصت مي يافتند اين عناد را بروز مي دادند . در عين حال، آنان همواره از اسلام و قرآن مانند يک ابزار بيشترين استفاده را مي کردند و تا آنجا که مي توانستند از اسلام چهره اي غبار آلود و وارونه به مردم نشان مي دادند و هميشه در تحريف مفاهيم و اصول اسلامي مي کوشيدند . در چنين شرايطي همه تلاش معاويه و سپس يزيد اين بود که حضرت حسين (ع) با بيعت کردن، اسلام اموي را به جاي اسلام نبوي به رسميت بشناسند و به آن مشروعيت ببخشند ولي از آنجا که امام حسين (ع) اين کار را مساوي با نابودي اسلام مي ديد، هرگز به آن تن نداد تا به شهادت رسيد .
7 . انگيزه قيام امام حسين (ع)
ضيائي بيگدلي، محمد حسين، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1374، 213ص .
اين اثر مجموعه اي است که به بررسي انگيزه هاي قيام امام حسين (ع) مي پردازد . برخي عناوين کتاب عبارت اند از: وظايف اوليه پيشوايان مذهب اسلام، خلافت امام حسين (ع)، جريان بيعت با يزيد، نگاهي به شخصيت والاي امام حسين (ع)، مرگ معاويه و جانشيني يزيد، کردار و گفتار يزيد … ، وظيفه امام حسين (ع) و قيام در برابر يزيد، رشحاتي از انگيزه اين قيام، تصميم امام (ع) به خروج از مدينه، اعزام مسلم بن عقيل به کوفه از سوي امام حسين (ع)، عزيمت امام حسين (ع) از مکه به عراق، توقف امام (ع) در کربلا، جريان شب عاشورا، روز عاشوراي حسيني، فشرده اي از وقايع بعد از شهادت امام حسين (ع)، قيام امام حسين (ع) از ديدگاه مورخ مسيحي و … .
8 . انگيزه هاي قيام عاشورا
دشتي، محمد، قم، مؤسسه تحقيقاتي اميرالمؤمنين (ع) چاپ اول، 1376، 250ص .
در زندگي فردي و اجتماعي انسانها همواره تحولات و دگرگونيهاي فراواني رخ مي دهد که بسياري از آنها قابل ارزيابي و دقت است، و براي آيندگان بهترين آموزگار و معلم ارزشهاست، و براي پندآموزان و انسان هاي تشنه حقيقت، عبرت آموز است که نبايد از کنار حوادث و رويدادهاي تاريخي گذشتگان به سادگي عبور کرد . حادثه عظيم عاشوراي حسيني نيز يکي از تحولات مهم سياسي تاريخي بشريت، و يکي از رويدادهاي بي نظير در تداوم خط رسالت پيامبران آسماني است که بايد به درستي تجزيه و تحليل گردد . و به خوبي مورد ارزيابي قرار گيرد، و علل و انگيزه هاي آن، با روش هاي صحيح تحقيق، کشف و شناسايي شود تا همواره بهترين الگو و عاليترين سمبل آزادگي و روشن ترين راه آزادي باقي بماند و بشريت را به راه نجات و اميدواري، به تکامل و رستگاري رهنمون گردد .
با بررسي صحيح تحولات بشري و قيام ها و نهضت هاي سياسي، عوامل گوناگوني را مي توان کشف و شناسايي کرد مانند: علل و عوامل سياسي، علل و عوامل حکومتي، علل و عوامل جغرافيايي، علل و عوامل رواني و اخلاقي، علل و عوامل نظامي و توسعه طلبي هاي ميليتاريستي، علل و عوامل اقتصادي، علل و عوامل علمي و فرهنگي از اين رو ارزيابي قيام عاشورا، از يک هدفداري خاصي برخوردار است و انواع پيام هاي ارزنده سياسي، معنوي، عقيدتي را به همراه مي آورد، عبرت آموز و سرنوشت ساز است، الگوي آزادگان و سمبل آزادي است، محرومان را به مبارزه و تلاش وا مي دارد و روح ظلم ستيزي و شهادت طلبي را تقويت مي کند .
در آن روزگاران حساس، يزيد با اراده و اختيار براي استحکام حکومت خود، و تداوم هواپرستي و سلطه گري امويان، خود را از انجام آن همه جنايات ناگزير مي شمارد تا منافع امويان را با تهاجم به عترت پيامبر (ص) و نابودي ارکان دين تامين کند . و امام حسين (ع) نيز در آن مقطع زماني خاص، با اراده و آگاهي، با انتخاب و آزادي، دفاع از دين و امت اسلامي را بر مي گزيند، و آگاهانه شهادت را مي طلبد، و به همه دين خواهان و تشنگان آزادي نامه مي نويسد، پيام مي دهد که راه حفظ دين و سلامت قرآن، امروز در سايه قيام و شهادت است .
عناوين مطرح شده در اين کتاب عبارت اند از: مسئله تحليل تاريخ، تحقق سيستم حکومت اسلامي … ، تحقق شرائط رهبري، مبارزه با روش هاي دروغين انتخاب رهبري، حاکميت دوباره جاهليت، مبارزه با حاکميت باطل، دفاع از سلامت دين، دفاع خونين و حل بن بست ها، مبارزه با خودپرستي ها، مبارزه با مفاسد اخلاقي، مبارزه با روح ذلت پذيري، زنده نگهداشتن سنت و احکام الهي .
9 . بررسي اثرات قيام امام حسين (ع) در فقه سياسي شيعه
شيرکش، هيثم، پايان نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهيات و معارف اسلامي، 1379، 178ص .
هدف نويسنده بررسي برخي از ابعاد نهضت امام حسين (ع) در فقه سياسي شيعه و گشودن راهي براي علاقمندان به مباحث اجتماعي فقهي بوده است . وي با بهره گيري از منابع فقهي، تاريخي و تفسيري و با استناد به نظر فقها، به دست آوردهاي اين نهضت عظيم در فقه سياسي پرداخته و مسئله قيام امام حسين (ع) را در فقه مورد بررسي قرارداده است . برخي از عناوين مورد بحث چنين است: تعريف فقه سياسي و برخي از مصاديق آن، اوضاع معاصر قيام امام حسين (ع)، علل قيام امام حسين (ع) از ديدگاه امام خميني، فقه عاشورايي امام خميني، ادله مشروعيت قيام عليه حکام جور، چرا امام حسين (ع) راه تقيه را در پيش نگرفت؟ ، تقيه در احکام، مهادنه (متارکه جنگ)، هدنه در متون فقهي .
10 . پس از پنجاه سال پژوهشي تازه پيرامون قيام حسين (ع)
شهيدي، سيدجعفر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ بيست و سوم، 1378، 216ص .
اين اثر با شيوه اي تحليلي نگارش يافته است و هدف از آن، کاوش در علل و عوامل پيدايش حادثه عاشورا در لابه لاي گزارش هاي تاريخي است . اهم عناوين آن عبارت اند از: بررسي اوضاع سياسي و اقتصادي و بافت قومي نژاد عرب و تضادهاي دو تيره بزرگ عدناني و قحطاني و شعبات آن از قبل از اسلام تا سال 61ق، و ادامه تنش هاي قومي پس از سال 61، اثرات ظهور اسلام در جزيرة العرب و خارج آن، رواج شبهات کلامي، بر اثر نفوذ فرهنگ هاي فلسفي و کلامي بلاد مفتوحه، رقابت مراکز قدرت در پنج شهر مهم آن روز مکه و مدينه و بصره و کوفه و دمشق، آثار فرهنگي بجامانده از تضادهاي لخميان و غسانيان در عراق و شام، تحليل قيام حسيني از آغاز بيعت خواستن يزيد در مدينه و تا پايان و شهادت آن حضرت و اسارت خاندان عترت (ع)، رسوايي ستمگران و انتقام الهي از آنان، روند تحول سياسي و اثرات دراز مدت قيام عاشورا در جهان اسلام، از جمله در دوره بني اميه و بني عباس و گستره تاريخ .
11 . پيامهاي عاشورا
محدثي، جواد، قم، پژوهشکده تحقيقات اسلامي نمايندگي ولي فقيه در سپاه – مديريت تحقيقات عاشورا، چاپ سوم، 1381، 255ص .
شناخت عميق زندگاني امام حسين (ع) و نهضت عاشورا و تجزيه و تحليل ابعاد گوناگون آن از نيازهاي قطعي جامعه اسلامي است . در اين راستا مقرر گرديد يک سلسله تحقيقات گسترده و عميق پيرامون ابعاد زندگاني و قيام امام حسين (ع) زمينه ها و پيامدهاي آن صورت پذيرد . مديريت تحقيقات عاشورا در پژوهشکده تحقيقات اسلامي سپاه بر آن شد تا دراين ميان گام نخست را بر دارد و آنچه را از گنجينه معارف عاشورا در اين جهت برداشت مي شود به نسل پوياي انقلاب اسلامي عرضه کند . اين اثر يکي از کارهاي جنبي تدوين «دائرة المعارف امام حسين (ع)» است که با همکاري جمعي از پژوهشگران در مرکز تحقيقات اسلامي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در دست اجراست .
نويسنده دراين مجموعه جهت استخراج اين درسهاو پيامها از مطمئن ترين راهها از جمله سخنان و خطبه هاي امام حسين (ع) و ياران شهيد و بازماندگان شهدا، عملکرد، رفتار و شيوه عملي سيدالشهدا و اصحاب و خاندان او; متون و منابع معتبر تاريخي و ديني مربوط به عاشورا استفاده کرده است .
عناوين کلي موضوعات از اين قرارند: پيامهاي اعتقادي، پيامهاي اخلاقي، پيامهاي زندگي بخش، پيامهاي عرفاني، پيامهاي تاريخي، پيامهاي سياسي، پيامهاي احياگري و پيامهاي بانوان .
در بخش پيامهاي سياسي عناويني چون ولايت و رهبري، تولي و تبري، امر به معروف و نهي از منکر، عدالتخواهي، باطل ستيزي، جهاد اصلاح و … مورد بررسي قرار گرفته است .
12 . پيامهاي عاشورا (و جايگاه آن در نهج البلاغه)
دشتي، محمد، قم، مؤسسه تحقيقاتي اميرالمؤمنين (ع)، چاپ دوم، 1376، 181ص .
حادثه بزرگ عاشورا در شرايطي تحقق پذيرفت، که مصلحان اجتماعي از درمان و اصلاح جامعه اسلامي نااميد شده و فکر مي کردند راه چاره اي وجود ندارد . حماسه عظيم عاشورا به بشريت سرگردان و درمانده که در برابر قدرتهاي بزرگ سلطه گر افسون شده بودند، راهي را نشان داد که حرکت آفرين و نوراني و جاودانه بود و پيام داد که: «مرگ سرخ به از زندگي ننگين است » .
خوني را در عروق بي رمق بشريت تزريق کرد که هرگز از حرکت باز نايستاد . شوري در دلهاي آزادگان و تشنگان حقيقت نهاد که هرگز به سردي نگراييد . شعوري به مغزها داد که همواره راه خونين شهادت را پر رهرو نگهدارند . نوري را در قلبها تاباند که هرگز به خاموشي نگرائيد . عواطفي را در بشريت خسته از انواع ستم برانگيخت که همواره در تکاپوست و هراسي را درعمق وجود سلطه گران تاريخ ايجاد کرد که همواره در وحشت و اضطرابند .
پس بايد به ارزيابي هماره اين حقيقت پرداخت . بايد ابعاد ژرف آن را به ارزيابي مدام گذاشت، بايد لحطه اي از حماسه خونين عاشورا غفلت نکرد . بايد انگيزه هاي سامان دهنده آن را دانست، بايد پديد آورندگان ايثارگر آن را شناخت . بايد امام عشق را در جاذبه هاي جاودانه عاشورا پيدا کرد . که يکي از آن نگاه ها و نگريستن ها ارزيابي پيامهاي حماسه عاشورا است . اگر پيام هاي عاشورا را بشناسيم و در زندگي خود بکار گيريم . همواره در اردوي حضرت اباعبدالله (ع) مي توانيم وارد شويم و در برابر هر ستمکاري بخروشيم و با ديگر آزادگان شهادت طلب بجوشيم و هماره از کاسه عشق حسيني در کربلائي به دست همه تاريخ، زلال قيقت بنوشيم و تا تجلي دولت حضرت يار (عج) در نفي بردگي ها، ذلت و خواريها بکوشيم .
عناوين و موضوعات کتاب بدين قرارند: پاسداري از دين، زنده نگهداشتن سنت پيامبر (ص)، زنده نگهداشتن امر به معروف و نهي از منکر، تحقق مراحل نظارت ملي، انجام روشهاي امر به معروف، اصلاح جامعه اسلامي، آينده نگري (زنده نگهداشتن فرهنگ انتظار و رجعت)، زنده نگهداشتن احکام قرآن، حفظ جايگاه رهبري در اسلام (دفاع از ولايت عترت)، شهادت طلبي .
13 . پيامدهاي عاشورا
اردکاني، سيدابوالفضل، قم، مرکز تحقيقات اسلامي نمايندگي ولي فقيه در سپاه; انتشارات، منبع، چاپ اول، 1380، 366ص .
اين کتاب عمدتا به وقايع و حوادث پس از شهادت امام حسين (ع) و يارانش اختصاص دارد . نگارنده، ضمن شرح کوتاهي از قيام خونين عاشوراي حسيني، پيامدهاي بعدي آن: يعني ظهور نهضت ها، شورش ها و قيام هاي مختلف را بررسي کرده است; از جمله: شورش حجاز، قيام عراق، قيام مختار بن ابي عبيده ثقفي، قيام زيد بن علي (ع)، قيام در ايران (خراسان) و سقوط امويان .
14 . پرتوي از عظمت امام حسين (ع)
صافي گلپايگاني، لطف الله، قم، حضرت معصومه (ع)، چاپ اول، 1379، 472ص .
اين اثر پژوهشي است توصيفي و تحليلي در باره شخصيت و قيام امام حسين (ع) . نويسنده در آغاز به کتابهايي که در باره قيام امام نوشته شده، اشاره و گفته است: امروزه بيشتر از تحليل حوادث و علل و نتايج آن سخن مي رود، حال آنکه درگذشته بيشتر به توصيف حوادث پرداخته مي شد . آن گاه نويسنده افزوده است: کتابهايي که شامل تحليل تاريخي حوادث کربلا مي باشد، نسبت به کتابهايي که متن حوادث را نگه داري کرده، بسيار کم است . در عين حال اهميت کتابهايي که متن حوادث را نگه داشته اند در نزد ما محفوظ است .
مطالب کتاب در چهار بخش تنظيم شده است: شخصيت و فضايل حسين عليه السلام، بني هاشم و بني اميه، علل قيام حسين عليه السلام، نتايج و فوايد قيام حضرت ابي عبدالله الحسين عليه السلام .
در بخش اول پاره اي از احاديث پيامبر در باره امام حسين آورده و سپس به برخي از ويژگيهاي او (مکارم اخلاق، علم، عدالتخواهي، شجاعت و . .). اشاره شده است .
بخش دوم در باره کارنامه بني اميه است و در آن از رزايل معاويه و يزيد سخن رفته است .
بخش سوم به علل قيام امام حسين (ع) اختصاص داده شده و استقبال از شهادت، امر به معروف و … در شمار علل قيام شمرده شده است .
نويسنده در اين بخش کوشيده است ثابت کند که تشکيل حکومت اسلامي، با همه اهميت آن، در آن دوره ممکن نبود و امام براي آن قيام نکرد .
سرانجام در بخش چهارم کتاب از نتايج و فوايد قيام امام حسين (ع) سخن رفته است; از جمله: نجات اسلام، بيداري شعور ديني، محبوبيت اهل بيت و عزت بازماندگان، محکوميت بني اميه در افکار عمومي .
15 . پيرامون حماسه عاشورا
شفيعي، سيد محمد، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، مرکز چاپ و نشر، 1374 .
اين اثر داراي يک مقدمه به قلم حضرت آية الله فاضل لنکراني پيرامون «آگاهي امام حسين (ع) از شهادت خود در سفر به سوي کربلا» است که با استفاده از منابع مهم و معتبر به اثبات اين قضيه مي پردازد . نويسنده در پيشگفتار با توجه به فرمايشات حضرت امام خميني مطالبي پيرامون اهميت زنده نگهداشتن حماسه عاشورا بيان مي کند .
اين اثر در يازده فصل مطالبي را پيرامون قيام امام حسين (ع) اختصاص داده است که اهم عناوين آن چنين است: قيام امام حسين (ع) زمينه ها و مسائل مربوط به قبل از قيام و فساد و فتنه انگيزي حکومت بني اميه، اسوه هاي بيداري و ياران با وفاي امام، تاريخ سازان و چهره هاي برتر عاشورا، پيمان شکنان منافق و نقابدار، وضعيت اسرا در شام و مدينه، اربعين حسيني، موضع گيري هاي يزيد و کارگزارانش . در ادامه دستاوردهاي قيام امام حسين (ع) و برخي قيامهاي پس از آن را مورد اشاره قرار مي دهد .
16 . پيشينه عاشورا (از خون محراب تا محراب خون)
رويکردي تحليلي به تحولات اجتماعي – سياسي عراق و حجاز از سال چهل تا شصت هجري .
اسدي، محمد، مترجم: حجت الله جودکي، تهران، مؤسسه فرهنگي انتشاراتي تبيان، چاپ اول، 1379، 250 ص .
علل و زمينه هاي پيدايش واقعه کربلا را مورد تحليل قرار مي دهد . نويسنده به روش توصيفي و تاريخي و با استفاده از کتب معتبر تاريخي و جغرافيايي، تحولات اجتماعي و سياسي جاري عراق به ويژه کوفه و بصره طي بيست سال (از41 – 61هجري) را عرضه مي دارد . در ادامه از حوادثي نظير مرگ معاويه، نامه هاي کوفيان به امام حسين (ع) و عوامل رويگرداني مردم کوفه از همکاري با امام حسين (ع) بحث مي کند . در پايان، موافقان و مخالفان قيام عاشورا و اسامي شهيدان کربلا ذکر شده است .
17 . تکرار پذيري حادثه کربلا
رستم نژاد، مهدي، قم، ياقوت، چاپ اول، 1380، 136ص .
در اين کتاب نخست با استناد به آياتي از قرآن کريم در باره آزمايش الهي و انواع آن سخن به ميان آمده، سپس طي سه فصل، «ولايت ستيزي » ، «دين ستيزي » و «تقدس زدايي » به بيان توطئه هاي منافقان در صدر اسلام عليه امام علي (ع) و تقدس زدايي از اصل «ولايت » مي پردازد و سير انحراف جامعه را از اسلام اصيل تا رويارويي با امام (ع) مورد کنکاش قرار مي دهد . آن گاه با مقايسه زمان حال با عصر امام حسين (ع)، موضوع «تکرار پذيري حادثه کربلا» را در عصر حاضر بررسي مي کند، و در پايان نتيجه مي گيرد . که با بررسي تاريخ صدر اسلام، خصوصا حوادث پس از ارتحال پيامبر عظيم الشان (ص) تا رويداد عاشورا نشان مي دهد، چگونه اعمال سياست هاي چهارگانه (ولي ستيزي، ولايت ستيزي، دين ستيزي و تقدس زدايي) جامعه آن روز را به سراشيبي سقوط و انحطاط کشاند، به گونه اي که تنها پس از گذشت نيم قرن از ارتحال پيامبر اکرم (ص)، از اسلام جز پوسته اي نازک باقي نمانده بود . در واقع، مطالعه در تاريخ همه ملل و نحل، نشانگر همين واقعيت است . استمرار ستيز با ارزشهاي اخلاقي و معنوي در يک جامعه، به سرعت ريشه هاي فضيلت و معنويت را مي خشکاند و جامعه در دامن بحران معنويت و فروپاشي ارزش ها مي لغزد . متاسفانه امت اسلام نيز، پس از رحلت پيامبر بزرگوار (ص) به اين سرنوشت دچار شد .
18 . جام عبرت
بررسي عملکرد عوام و خواص در حادثه عاشورا با تکيه بر بيانات مقام معظم رهبري «مدظله العالي » .
اسحاقي، سيد حسين، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1380، 240ص .
مقام معظم رهبري در تحليلي جامعه شناختي از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه خواص و عوام در اين رويداد جان گداز اشاره کرده اند . خواص، گروه پيش رو، انديشه گرا و تحليل گراست و عوام، گروه پيرو، احساس گرا و تقليد گر که از رويدادها اثر مي پذيرد . در اين ميان، مي بينيم که دنيا گرايي، پيروي از شهوت ها و دوري از ياد خدا سبب مي شود خواص هوادار حق به گروه باطل بپيوندند و با توجيه ديني کرداد خويش، عوام زود باور را به جنگ با فرزند پيامبر اسلام بکشانند . بررسي نقش و رفتار خواص و عوام در حادثه کربلا، روشن گر، بسياري از حوادث واقعه و جام عبرتي براي همگان خواهد بود .
اين اثر در چهار بخش تنظيم شده است . بخش اول و دوم کتاب مربوط به طرح و بررسي عملکرد و وظايف خواص و عوام در صحنه عاشورا است که طي آن از ريشه هاي انحراف و خشکاندن کژروي ها سخن به ميان آمده است . در بخش سوم، شامل، توضيح آموزه ها و عبرت هاي عاشورا بوده، در بخش پاياني از رسالت آگاهان و خواص و اتخاذ الگوي صحيح در تبليغ، نکاتي مطرح گرديده است .
19 . جامعه شناسي قيام امام حسين (ع) و مردم کوفه
باقي، عماد الدين، تهران، نشر ني، چاپ اول، 1379، 96ص .
کتاب حاضر، مجموعه سه مقاله در باب قيام امام حسين (ع) است که مقاله اول به تبيين جامعه شناسي قيام آن حضرت اختصاص دارد . در مقاله دوم، نويسنده کوشيده است، پيامدها و کارکردهاي اين قيام را بررسي و ارزيابي کند، مقاله سوم نيز در تکريم و بزرگداشت اربعين حسيني نوشته شده است . اين مقالات به ترتيب در سال هاي 1374، 1375 و 1376 به رشته تحرير در آمده و بخش هايي از آن، پيش از اين در روزنامه نشاط به چاپ رسيده است .
20 . حسين بن علي (ع) حماسه تاريخ
حجتي کرماني، محمد جواد، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، مرکز چاپ و نشر، چاپ اول، 1377، 260ص .
مطالب کتاب حاضر در سه بخش تنظيم يافته است: در بخش اول، از تکوين شخصيت، ارگانيزم روحي، افکار، ايده ها، زندگي خصوصي و موقعيت اجتماعي امام حسين (ع) سخن به ميان آمده است . در بخش دوم، عوامل اساسي انحرافات جامعه اسلامي طي چند دوره از مرگ پيامبر (ص) تا زمامداري علي (ع) و از شهادت علي (ع) تا مرگ معاويه بررسي شده است . بخش سوم، به تبيين استراتژي انقلاب امام حسين (ع) و تاثيرات و پيامدهاي آن اختصاص دارد .
21 . حسين عليه السلام، شهيد آگاه و رهبر نجات بخش اسلام
صافي گلپايگاني، لطف الله، تهران، بي نا، (مرکز پخش: کتابخانه صدر)، 1391ق، 498ص .
کتاب حاضر که به «شهيد آگاه » نام گذاري شده است، نقدي است بر کتاب «شهيد جاويد» تاليف نعمت الله صالحي نجف آبادي . به نظر نويسنده هدف از قيام امام حسين (ع) شهادت بود و نه تاسيس حکومت اسلامي از اين رو کتاب شهيد جاويد، که هدف امام را تاسيس حکومت اسلامي دانسته و نه شهادت، باطل است .
نويسنده در آغاز کتاب نوشته است: آنچه از اخبار صحيح متواتر استفاده مي شود اين است که امام (ع) متعبد به قيام و شهادت بوده و شهادت آن حضرت محبوب و مطلوب خداوند بوده است و تعبد به شهادت امري بي سابقه نيست . به عبارت ديگر امام مامور بود عليه يزيد قيام کند و ابطال حکومت او را اعلام نمايد و امتناع خود را از اين بيعت شوم، علني و آشکار سازد .
همچنين نويسنده در بحث مستقلي با عنوان «امام عليه السلام آگاه بود» با سي و سه دليل اثبات نموده است که امام از شهادت خود در کربلا آگاه بود و هدفش تاسيس حکومت اسلامي نبود و مي دانست که پيروزي نظامي به دست نمي آيد . کتاب «شهيد آگاه » مانند کتاب شهيد جاويد، در پنج بخش تنظيم شده و در هر بخش به رد يک بخش از آن کتاب پرداخته شده است . مهم ترين انتقاد نويسنده به کتاب شهيد جاويد اين است که تحليل آن با علم امام منافات دارد و از اين رو عنوان کتاب خود را شهيد آگاه گذاشته است .
22 . حجة السعادة في حجة الشهادة
اعتماد السلطنة، محمد حسن بن علي; به کوشش مصطفي فريدپور، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، 1379، 186ص .
اين کتاب در پاسخ به اين پرسش که هنگام شهادت امام حسين (ع) – به سال 61 هجري قمري – در دنيا و ممالک جهان چه مي گذشت، نوشته شده است . نويسنده کتاب، که با زبانهاي گوناگون آشنا بوده و در باره تاريخ جهان منابع و مآخذ بسياري را در اختيار داشته است، سعي کرده تا اثري ابتکاري و پربار در مورد عاشورا تهيه کند . وي پس از مقدمه، واقعه عاشورا رابه اختصار و با دقتي درخور، گزارش مي کند . سپس در سه فصل از حوادث وقايع هم زمان با عاشورا سخن مي گويد . فصل نخست کتاب به بيان حوادث ممالک آسيا و کشورهاي مسلمان نشين اختصاص دارد که شامل جزيرة العرب، عراقين، ايران، گرجستان، ارمنستان، ترکستان شرقي وغربي، خوارزم، افغانستان، هندوستان، سند و ژاپن است . در فصل دوم به رخدادهاي آفريقا مي پردازد که شامل مصر نيز مي گردد . در فصل سوم به وقايع مربوط به ممالک اروپايي پرداخته و از انگليس، فرانسه، آلمان، روس، جزاير اسکانديناوي، مجارستان و خرواتستان (کرواسي)، بلغارستان، رومانيا، پرتغال، رم، اسپانيا، و ايتاليا ياد کرده است .
23 . حماسه حسيني، جلد 3 – 1
مطهري، مرتضي، تهران، صدرا، چاپ سي و دوم، 1378، 365 + 294 + 420ص .
اين اثر از مجموعه سخنراني ها و يادداشت هاي آيت الله شهيد مرتضي مطهري پيرامون نهضت حسيني (ع) است که در سه جلد تدوين يافته است . محتواي آن کلامي – تاريخي است و با شيوه تحليلي ارائه شده است . اين کتاب در موضوع خود بي نظير و راه گشاست . شاخصه مهمي که در هر سه جلد ديده مي شود مبارزه با تحريفات و ستيز با غلط اندازي هايي است که در باره حماسه عاشورا بافته شده است . اين اثر ارزشمند از همان روزهاي نخست انتشارش مورد استقبال عالمان آگاه و جوانان بيدار واقع شده و دهها بار تجديد چاپ و به برخي از زبانهاي زنده دنيا ترجمه و انتشار يافته است .
جلد اول اين مجموعه متشکل از سه بخش است . در بخش اول چهار سخنراني در باره «تحريفات در واقعه تاريخي کربلا» ايراد شده است . بخش دوم، متشکل از سه سخنراني تحت عنوان «حماسه حسيني » است . از آن جا که اين عنوان، در برگيرنده مطالب ساير بخشها نيز مي شود . اين مجموعه به همين اسم ناميده شد . بخش سوم نيز شامل هفت سخنراني در باره «عنصر تبليغ در هضت حسيني » است .
جلد دوم متشکل بر چهار بخش است: در بخش اول هفت سخنراني استاد شهيد مرتضي مطهري به عنوان «عنصر امر به معروف و نهي از منکر در نهضت حسيني » گردآمده است . عناوين برخي از موضوعاتي که در اين سخنراني ها مطرح شده بدين قرار است: عوامل مؤثر در نهضت حسيني، شرايط، مراحل و اقسام امر به معروف و نهي از منکر و تاثير امر به معروف امام حسين (ع) پس از حادثه کربلا، بخش هاي ديگر کتاب عبارت اند از: شعارهاي عاشورا، تحليل واقعه عاشورا و ماهيت قيام حسيني .
جلد سوم از مجموعه «حماسه حسيني » شامل نوشته ها و يادداشت هايي از استاد شهيد آية الله مرتضي مطهري است که در ده بخش تنظيم شده است . در بخش هاي مختلف کتاب، خوانندگان مي توانند با مباحثي همچون: ريشه هاي تاريخي حادثه کربلا، ماهيت قيام حسيني، عنصر امر به معروف در نهضت حسيني و تحريفات واقعه عاشورا آشنا شوند . در بخش هاي ديگري از آن نقدهاي گوناگوني بر کتابهاي «حسين وارث آدم » ، «شهيد جاويد» و مقايسه بين امام حسين (ع) و عيسي مسيح (ع) صورت گرفته است .
24 . حماسه و عرفان
جوادي آملي، عبدالله، قم، اسراء، چاپ دوم، 1378، 422ص .
محور موضوعات اثر حاضر، تبيين جايگاه عرفان و حماسه و جهاد در راه خدا و نيز هماهنگي و ارتباط اساسي اين دو نسبت به يکديگر است . به نظر مؤلف محترم، جهاد حقيقي بدون عرفان، ناب نخواهد بود وعرفان خالص هم بدون ايثار مال و جاه و نثار جان حاصل نخواهد شد . عناوين ذيل، مباحث اصلي کتاب را تشکيل مي دهند: هماهنگي آيين اسلام با فطرت و نکاتي پيرامون آيه ميثاق، (آيه 172 سوره اعراف)، معنا و فضيلت حماسه و عرفان، ويژگيهاي عارفان، علي (ع) امير عارفان و سرآمد حماسه سازان، حسين (ع) سيد مظلومان و پيشاهنگ شهيدان، مراتب عرفان در کلمات امام حسين (ع) خصايص کربلا، مظاهر عرفان در حادثه عاشورا، جلوه هاي حماسي عاشورا، حماسه امام حسين (ع) حماسه هاي اصحاب و ريشه هاي تاريخي نهضت کربلا، رمز جاودانگي حماسه حسيني، فلسفه زيارت و عزاداري، شهادت آگاهانه . حماسه امام سجاد (ع) سيد ساجدان و زينت عابدان .
25 . خورشيد شهادت
نقش خواص در تحولات جامعه اسلامي، مجموعه مقالات چهارمين سمينار بررسي ابعاد زندگي امام حسين (ع) .
ويراستار: محمد دانشگر، تهران، دانشگاه امام حسين (ع)، مؤسسه چاپ و انتشارات، چاپ اول، 1378، 580ص .
اين کتاب مشتمل است بر مجموعه مقالات چهارمين سمينار بررسي ابعاد زندگي امام حسين (ع) که از سوي پژوهشکده علوم انساني دانشگاه امام حسين (ع) در سال 1376 برگزار گرديد . از ميان 70 مقاله ارسالي به سمينار، 29 مقاله انتخاب و در قالب کتاب به چاپ رسيده است . در ابتداي کتاب مقدمه اي از «هاشم ندايي » و متن سخنراني علامه محمدتقي جعفري با عنوان «قيام عاشورا در نگاه خواص » به چاپ رسيده است . عناوين برخي مقالات کتاب به اين قرار است: تعريف و نقش اجتماعي خواص از ديدگاه جامعه شناسي (مسعود اخوان کاظمي)، بررسي مصاديق عملکرد منفي خواص و تاثير آن بر رکود و انحراف مسلمين (احمد حسين انزابي)، مطالعه تطبيقي مکتب نخبه گرايي و بحث خواص (حجت الله ايزدي)، تعريف خواص، ويژگيها و طيف بندي آنها (ابوالقاسم بخشيان)، عوامل انحراف خواص و راه هاي پيش گيري آن از ديدگاه مقام رهبري (محمد علي برزنوني)، تعريف و نقش خواص از ديدگاه جامعه شناسي (بهرام بيات) .
26 . درسها و عبرتهاي عاشورا
ايماني يامچي، حسين، قم، عصر ظهور، چاپ اول، 1377، 288ص .
احياي فريضه امر به معروف، احياي فرهنگ نماز، نفي نژاد پرستي، تبيين مفهوم و جايگاه امامت در اسلام، وفاداري، عشق به شهادت، صبر و استقامت، مبارزه با تروريسم، ادب اسلامي و آزادي از جمله نکاتي است که در ارتباط با نهضت عاشورا بدان اشاره شده است . افزون بر آن، مؤلف سعي کرده است مقايسه اي ميان دنياي امروز و زمان قيام امام حسين (ع) صورت دهد .
27 . در سايه سرو آزادي
بازرگان، عبدالعلي، تهران، شرکت سهامي انتشار، چاپ اول، 1378، 301ص .
اين کتاب شامل مقالات و سلسله سخنراني هايي در باره امام حسين (ع) و نهضت عاشورا است که در سال هاي 1365 تا 1377 در نجمن اسلامي مهندسان و مراسم عزاداري در دفتر مرکزي نهضت آزادي و … . ايراد گرديده که به بررسي قيام امام حسين (ع) و پيام هاي عاشورا مي پردازد . عناوين مقالات و سخنراني ها عبادت اند از: حسين (ع) آمر و عامل به عدالت، حسين (ع) وارث و پوينده راه انبيا (عرضه قيام حسيني به قرآن)، زمينه هاي مردم شناسي در نهضت کربلا، شاکله حسين (ع) شعارها و شعورهاي عاشورا، کلام حسين (ع) مسخ تاريخي ميراثهاي مذهبي، من و او در چشم و دل حسين (ع) و قيام حسيني در قالب سوره عنکبوت .
28 . درسي که حسين (ع) به انسانهاآموخت
(يک بررسي تحقيقي و جامع در باره اصيل ترين انقلابهاي خونين جهان) . هاشمي نژاد، سيدعبدالکريم [شهيد]، تهران، فراهاني، چاپ پنجم، 1347، 464ص .
اين اثر، در باره نهضت مقدس حسين (ع) است که علل و زمينه هاي پيدايش نهضت کربلا را مورد تحليل قرار مي دهد . نويسنده به روش توصيفي و تاريخي و با استفاده از کتب معتبر تاريخي به بررسي موجبات اصلي نهضت حسيني مي پردازد . مباحث کتاب در سه بخش تنظيم شده: در بخش اول، عواملي که ضرورت نهضت حسين (ع) را ايجاب مي نمود – از هنگام انعقاد نطفه آن – قدم به قدم مورد تعقيب قرار گرفته و به خوبي نشان داده شد که چگونه در آن عصر سرنوشت اسلام و قرآن، عدالت و آزادي، انسانيت و فضيلت، به آن قيام آسماني بطور مستقيم بستگي داشت .
در بخش دوم، روش و سياست خاصي که فرزند پيغمبر (ع) در آن شرايط خفقان آور و دردناک در پيش گرفت تا توانست با رهبري صحيح و همه جانبه خود جنبش خونين و انساني خويش را به ثمر برساند و آن را از دستبرد تحريف حکومت هاي فاسد و ديکتاتور محافظت نمايد به طور کامل مورد توجه قرار داده شده است .
در سومين بخش، نقش حياتي و بزرگ کاروان اسيران در به ثمر رساندن نهضت و کوششهايي که آن دودمان فضيلت به صورتهاي گوناگون براي رسيدن به اين آرمان مقدس انجام داده اند دقيقا بررسي گرديد . و در ادامه طرح هاي مفيدي به منظور بهره برداري صحيح از نهضت در شرائط حاضر ارائه داده است، نهضت حسين (ع) از نظر رهبران مذهبي، علمي و سياسي جهان مبحث پاياني کتاب را تشکيل مي دهد که اسامي اين انديشمندان عبارت اند از: مسيو ماربين آلماني، مهاتما گاندي، محمد علي جناح، لياقت عليخان، پورشوتامداس توندون، گيبون مورخ مشهور، چارلز ديکنس، توماس کارلايل، پروفسور ادوارد براون، فردريک جمس، ل . م . بويدوژوزف فرانسوي .
29 . ديدگاهها (مجموعه مصاحبه ها)
به مناسبت اولين کنگره بين المللي امام خميني (س) و فرهنگ عاشورا «دفتر اول و دوم » .
تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (س)، چاپ اول، 1374 – 1375، 278 + 296ص .
حادثه عاشورا، يکي از ژرف ترين و نيرومندترين عناصر در فرهنگ ديني ماست که به گونه اي گسست ناپذير با عاطفه و احساس فرد فرد ما پيوند خورده است و چون خون در رگ حيات فرهنگي ما جاري است . با وجود اين پيوند عاطفي عميق و ناگسستي با عاشورا، کمتر به اين رويداد از منظر عقلاني روشمند نگريسته شده است و شناختهاي ما از اين حماسه خونين، گاه از حد شعارها و مطالب رايج و متعارف فراتر نرفته است . در اين اثر با طرح پرسشهايي، کوشش شده است که از ديدگاهي تحليلي به نهضت عاشورا نگريسته شده و ابعاد گوناگون آن مورد بررسي قرار گيرد «زمينه ها و بستر وقوع نهضت عاشورا» ، «فلسفه و اهداف نهضت عاشورا» ، «مراحل و سير وقوع حوادث نهضت عاشورا» و «درسها و دستاوردهاي عاشورا» ابعاد و زمينه هاي اصلي مورد توجه اين رويکرد تحليلي به نهضت عاشورا مي باشد . اسامي شرکت کنندگان در مصاحبه عبارت اند از: حسين رزمجو، زهرا رهنورد، غلامحسين زرگرنژاد، جعفر سبحاني، سيد جعفر شهيدي، نعمت الله صالحي نجف آبادي، سيد مرتضي عسکري، محمدهادي معرفت، سيدعطاءالله مهاجراني، محمد واعظزاده خراساني، هاشم زاده هريسي، علي نظري منفرد، بيات، رضا استادي، اعواني، ابراهيم اميني، حائري، قائدان، قادري، محمودي، معاديخواه، ناصر مکارم شيرازي، ابراهيمي ديناني، عبدالکريم سروش، ابوالقاسم گرجي، محمد تقي جعفري، توسلي، سعيد حجاريان، علوي تبار .
30 . رد پاي عقل در کربلا (مجموعه مقالات)
منصور نژاد، محمد، به اهتمام حجت الله محمد شاهي، تهران، راستي نو، چاپ اول، 1377، 88ص .
اين مجموعه در برگيرنده چهار مقاله است: در مقاله اول با عنوان «عقل مانع تحريف و عامل تعميم نهضت حسيني » نگارنده به برخي تحريفات در باره قيام کربلا اشاره کرد سپس هر يک را ارزيابي مي کند . در مقاله «عوامل بنيادين احياء» نقش سه عامل «انديشه » ، «نخبگان » و «جامعه » درنهضت کربلا بررسي شده است . در مقاله «نخبه گرايي و حادثه کربلا» عمل و عکس العمل نيروهاي حاضر در صحنه کربلا بر اساس موضع گيري هاي نخبگان و خواص آنها تحليل مي شود . و در مقاله آخر «شناخت خواص و عوام در باره حق از باطل با ملاکهاي برون ديني » ارزيابي مي شود .
31 . رسالت خواص و عبرت هاي عاشورا
نگاهي به بيانات مقام معظم رهبري (مدظله) به ضميمه متن سه سخنراني معظم له .
خاتمي، سيد احمد، قم، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ پنجم، 1377، 344ص .
نوشتار حاضر به انگيزه تبيين، توضيح و تحليل بديع و ارزشمند مقام معظم رهبري در باره حادثه عاشورا تدوين شده است . ايشان در رهنمودهايي که در تاريخ 20/3/1375 در جمع فرماندهان لشکر 27 حضرت رسول (ص) بيان کردند، کوتاهي خواص و دير به ميدان آمدن آن ها را از عوامل اصلي حادثه عاشورا برشمردند، و اين در حقيقت هشداري است براي همه عاشوراييان و خواص جامعه .
نويسنده در اين کتاب همين سخنان مقام معظم رهبري را دستمايه خويش قرار داده و با استفاده از قرآن و نهج البلاغه و نقل هاي تاريخي به شرح و تفصيل آن پرداخته است .
کتاب از هشت فصل تشکيل شده است که برخي عناوين آن چنين است: عبرت آموزي در قرآن و روايات، ارتجاع، خطر بزرگ، عوامل زمينه ساز حادثه عاشورا «کنار گذاشتن وصاياي نبي اکرم (ص)، رنگ باختن معنويت، افول غيرت ديني، کوتاهي خواص از اداي وظيفه، عوامل چرخش از موضع حق » .
در پايان کتاب متن سه سخنراني مقام معظم رهبري در ديدار با نيروهاي مقاومت بسيج، در جمع فرماندهان لشکر 27 و نماز جمعه تهران آمده است .
32 . زندگاني امام حسين (ع)
رسولي محلاتي، سيد هاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ سوم، 1378، 592ص .
اين کتاب پژوهشي است مستند با شيوه اي گزارشي و تحليلي که به تفصيل در تاريخ زندگاني امام حسين (ع) از تولد تا شهادت نگاشته شده است . اين اثر مشتمل بر 17 فصل با عناوين فرعي گسترده است . در بخش آغازين کتاب خلاصه اي از شرح حال مؤلف و آثار علمي او ارائه شده است . اهم عناوين کتاب عبارت اند از: تاريخ ولادت و نامگذاري و خبردادن از شهادت امام حسين (ع) توسط پيامبر (ص)، پيامبر اسلام (ص) و امام حسين (ع)، امام حسين (ع) در دوران خلفاي نخستين و حکومت علي (ع) و امامت امام حسن (ع)، امام حسين (ع) پس از شهادت برادر و سالهاي پاياني خلافت معاويه، ولايت عهدي يزيد، بحث و تحقيق در علل نهضت امام حسين (ع)، نقد نظريه تشکيل حکومت اسلامي به عنوان هدف قيام امام حسين (ع) با ارائه مستندات ديني و تاريخي، نقل آراء عبده و محمد عبدالباقي و علائلي در مورد قيام حسيني، دوران حکومت ننگين يزيد تا قيام امام حسين (ع)، گزارش تفصيلي نهضت امام حسين (ع) – به شيوه مقتل نگاري امام حسين (ع) در مدينه و حرکت به سوي مکه و گسيل مسلم بن عقيل (ع) به کوفه و حرکت امام (ع) از مکه به سوي عراق و حادثه خونبار کربلا و شهادت امام حسين (ع) و ياران و اهل بيت و فرزندان آن حضرت و شرح احوال فرزندان و همسران آن حضرت، فضايل و مکارم اخلاق و کرامات و مواعظ آن حضرت .
33 . زندگاني سفير حسين (ع) مسلم بن عقيل (ع)
عابدين، محمد علي; ترجمه: سيد حسن اسلامي، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ اول، 1372، 298ص .
عملکرد مردم کوفه در جريان قيام امام حسين (ع) براي هر خواننده يا شنونده اي جاي تعجب و سؤال دارد . چگونه مردمي که بيعت و جان نثاري خود را با مسلم بن عقيل بيان داشتند به زودي آماده جنگ با او شدند؟ فرستادن نماينده از سوي حضرت امام حسين به کوفه يکي از جلوه هاي فرزانگي رهبر قيام عاشورا را نشان مي دهد و معلوم مي شود که اين قيام يک حرکت بي مقدمه و خود به خودي نبوده است و بسياري از مؤلفان از اين مرحله قيام به آساني گذشته اند .
اين کتاب به بررسي دقيق و تحليل عميق و گسترده مسائل کوفه و تغيير راي مردم آن و واقعيت قضاياي مربوط به حضرت مسلم مي پردازد . مؤلف پس از بيان ساختار اجتماعي کوفه و ماهيت سياسي آن شهر، عکس العمل امام حسين (ع) را بيان کرده و بسيج عمومي مردم، موضعگيري هاي حکومت اموي و رويارويي نظامي و تصفيه هاي خونين آن شهر را بيان کرده است . در تاريخ حضرت مسلم و مسائل شهر کوفه که بخشي از قيام امام حسين (ع) است کتابي اين چنين جامع و عميق و تحليلي کمتر يافت مي شود .
34 . سياسة الحسين
ربيعي، عبدالعظيم; تحقيق: هادي هلال، جلد اول و دوم، قم، المکتبة الحيدرية، چاپ اول، 1378، 180+176ص .
کتاب حاضر در دو جلد، کاوشي است در تاريخ زندگاني و قيام امام حسين (ع) که به صورتي تحليلي نگارش يافته است و در برگيرنده حوادث قيام عاشورا، از هنگام خودداري امام حسين از بيعت با يزيد تا وقايع پس از شهادت آن حضرت مي باشد . نويسنده، کوشيده است تا با بهره گيري فراوان از آيات، روايات و متون تاريخي و نيز اشعار عربي، به شبهات و پرسشهاي برخي افراد همانند آنچه به ابن عربي نسبت داده مي شود پاسخ گويد و به بررسي ابعاد و ماهيت و علل و اهداف نهضت امام حسين بپردازد .
نويسنده با گزينش فرازهايي از تاريخ قيام آن حضرت، ديدگاه هاي خود را در اين زمينه ارائه نموده است و به تجزيه و تحليل اين فرازها و برخي کلمات منتسب به امام حسين (ع) پرداخته است . بيشتر عناوين کتاب در قالب پرسش مطرح گرديده و سپس پيرامون آن پرسش و يا شبهه و يا موضوع، تحليل و تحقيق صورت پذيرفته است و در اين ضمن، نظرات مؤلف عرضه گرديده است .
35 . شخصيت شناسي عاشورا
علوي، سيد رسول، قم، مرکز پژوهشهاي اسلامي صداو سيما، چاپ اول 1380، 254ص .
مقام معظم رهبري در تحليلي جامعه شناختي از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه عمده خواص و عوام در آن حادثه جانسوز اشاره کردند . که خواص، گروه پيشرو، خطدهنده و اهل فکر و تحليل بودند و عوام، گروه دنباله رو متاثر از رويدادهاي جامعه، در تجربه عاشورا مي بينيم که دنيا گرايي، پيروي از شهوات و غفلت از ياد خدا در خواص طرفدار حق سبب شد آنان به طرفداري از باطل برخيزند و بر اين عمل خود، توجيهي ديني هم بسازند تا عوام زود باور نيز به طيف باطل بگروند و به جنگ با حسين بن علي (ع) ترغيب شوند . بنابراين بررسي نقش و عملکرد خواص مي تواند روشنگر بسياري از حوادث واقعه باشد . نويسنده، در شرايط حساس کنوني، روزگار پر فتنه رهزنان ايمان کوشيده است تا چهره و عملکرد بعضي از خواص که منشا بسياري از انحراف و فتنه ها گرديده اند را مورد تجزيه و تحليل قرار دهد . که عبارت اند از: عبدالله بن زياد، عمر بن سعد ابي وقاص، شمربن ذي الجوشن، شريح قاضي، حرملة بن کاهل اسدي، خولي بن يزيد اصبحي، سنان ابن انس نخعي، حصين بن نميرتميمي و شبث بن ربعي .
36 . شهيد جاويد، حسين بن علي (ع)
صالحي نجف آبادي، نعمت الله، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگي رسا، چاپ دوازدهم، 1360، 536ص .
«شهيد جاويد» مشتمل بر مطالبي است در باره علل و عوامل قيام امام حسين (ع) ماهيت قيام، مراحل قيام، هدف قيام و نتايج و آثار آن، که طي آن نگارنده قصد دارد طرحي جديد از فلسفه اين قيام به دست دهد . و اين سبب بحث و مناقشه شديدي در باره اين کتاب شده است . شهيد جاويد از معدود کتابهاي تحليلي و استدلالي در باره قيام امام حسين (ع) است . نويسنده کتاب گفته است: در مساله قيام امام حسين (ع) که هم جنبه تعقلي دارد و هم جنبه عاطفي، اگر کسي بخواهد به تحقيق و کنجاوي و جنبه تعقلي آن بپردازد بايد فقط از نيروي فکر و تعقل استمداد کند، نه از نيروي عاطفه، کتاب چون بر مبناي تحقيق و کنجکاوي تاليف شده طبعا بيشتر به جنبه فکري و تعقلي مساله پرداخته و بحث و استدلال را تعقيب کرده و جنبه عاطفي مساله را دنبال نکرده است .
مهم ترين نظريه کتاب حاضر اين است که قيام امام حسين (ع) به هدف شهادت نبود، بلکه براي تشکيل حکومت اسلامي بود و از آن جا که امام موفق به تشکيل حکومت نشد، بلکه به شهادت رسيد، به نظريه نويسنده انتقاد گرديده و منافي با علم امام، به ويژه با علم آن حضرت به شهادت خود شمرده شده است … .
کتاب «شهيد جاويد» يکي از بحث انگيزترين کتابهاي ديني در تاريخ معاصر ايران و مناقشه انگيزترين کتاب در باره امام حسين (ع) است و در رد اين اثر سيزده کتاب مستقل نوشته شده و افزون بر اين در ضمن چند کتاب به رد اين کتاب پرداخته شده است (1) که برخي از آنها عبارت اند از: رضا استادي «بررسي قسمتي از کتاب شهيد جاويد» ، قم، بي نا چاپ پيروز، بي تا، 107ص; علي پناه اشتهاردي «کتاب هفت ساله چرا صدا درآورد» ، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1391ق . 432ص; محمد علي انصاري «دفاع از حسين شهيد: رد بر کتاب شهيد جاويد» ، قم، بي نا، 1350، 508ص; محمد حسين اشعري و حسين کريمي و سيدحسن آل طه (يک بررسي مختصر در پيرامون قيام مقدس شهيد جاويد حسين بن علي عليهما السلام از نظر روايات) تهران، بي نا، چاپ دوم، 1350، 123ص; محمد تقي جعفري «سخني کوتاه در علم امام عليه السلام » تهران، بي نا، 1351، 14ص . و … .
37 . عاشورا در فقه
مرتضوي، سيدضياء، قم، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1377، 123ص .
عظمت عاشورا و نقش گسترده اي که نهضت سيدالشهدا، در حوزه دين و جامعه داشته، همواره از مهم ترين مباحث تاريخي و کلامي به شمار رفته و تاکنون فرهنگ عاشورا از زواياي بسياري مورد ارزيابي و کنکاش صاحبان انديشه و تحقيق قرار گرفته است . ولي آنچه مي تواند به عنوان يک موضوع مفيد و قابل پي گيري مورد توجه قرار گيرد و در قالب يک بحث مستقل عمومي که تاکنون مورد عنايت لازم قرار نگرفته است، طرح قيام عاشورا و موضع سيد الشهدا در فقه به عنوان يک مستند فقهي مي باشد . پرداختن به تحليلي فقهي در باره موضع قاطع آن حضرت (ع) و ديدگاههاي آن دسته از فقيهان که در مباحث اجتهادي خويش به اين مهم پرداخته اند مي تواند براي بسياري از علاقمندان به مباحث اجتهادي، فقهي تازگي داشته و راهگشا باشد . «عاشورا در فقه » پژوهشي نو و ابتکاري است که به بررسي قيام عاشورا به عنوان يک مستند فقهي مي پردازد و با طرح و تحليل ديدگاه فقهاي بزرگي چون: امين الاسلام طبرسي، علامه حلي، شهيد ثاني، سيد علي طباطبايي و شيخ محمد حسن نجفي و مقايسه آن با نگرش فقيه فرزانه امام خميني (ره) برجستگي تحليل اين قيام را در نگاه ايشان نشان مي دهد .
38 . عاشورا و عبرتها: نگاهي به عاشورا از روزن زمان و مکان ج 2 – 1
تدوين: مؤسسه فرهنگي قدر ولايت، تهران، قدر ولايت، چاپ اول، 1377، 64ص .
در اين کتاب، ويژگيهاي واقعه عاشورا و نتايج و پيامدهاي آن، از جنبه هاي مختلف تحليل و ارزيابي شده است . مباحث کتاب بدين قرارند: عاشورا; تقابل انديشه هاي ناب با دلهاي چراگاه بيگانه، عاشورا; جلوه تقابل دو تفکر از دين، عاشورا تلاقي دو نگاه به رهبري; نگاه اسلام ناب و نگاه اسلام اموي، عاشورا نتيجه تعلل و کناره جويي و ترس خواص، عاشورا ; مقابله سقوط کنندگان از قله رفيع جهاد با آنان که بر بلنداي قله استوار ايستادند، عاشورا ; ثمره به بار نشستن شبهه هايي که دينداران دين ناشناس، در سرزمين ايماني مردم کاشتند، عاشورا; صف آرايي مجذوبان چرب و شيرين دنيا در برابر آخرت طلبان، عاشورا; مصاف مجاهدان امتياز طلب با مجاهدان في سبيل الله، عاشورا ; محصول جدايي دين از سياست، عاشورا; تجلي بازگشت قاعدين ديروز و بي هنران امروز به صحنه حکومت، عاشورا; آوردگاه بيعت شکنان با امامي که به سوي خود خوانده بودند! ! ، و عاشورا ; صحنه آزمون خواص و عوام، جلد اول کتاب با متن سخنان امام حسين (ع) در روز عاشورا خاتمه مي پذيرد .
جلد دوم از کتاب «عاشورا و عبرتها» مجموعه اي از بيانات مقام معظم رهبري در باب واقعه عاشورا است که با مقولاتي چون: عاشورا; صداي قداست زدايي و حريم شکني، عاشورا; نتيجه سست شدن تبعيت و پيروي از رهبري برگزيده خدا، عاشورا ; نماد توسعه سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بدون محوريت ولايت و عدالت، عاشورا; محصول ضعف در دشمن شناسي و غفلت از آنها، عاشورا; محصول نداشتن تحليل صحيح و غفلت از مسايل جامعه اسلامي عاشورا; محصول فضاي مسموم و تبليغات مذموم، عاشورا محصول گفتمان با بددلان و معاندان و دشمنان و فرصت خواستن از آنان براي انتخاب! ! ، عاشورا محصول تعطيلي امر به معروف و نهي از منکر، عاشورا را محصول رواج بي بند و باري در جامعه و سستي ايمان، عاشورا; نتيجه ظهور و بارور شدن انگيزه هاي مختلف در صف مسلمانان; به طبع رسيده است .
39 . فلسفه عاشورا: از ديدگاه انديشمندان مسلمان
قنبري، بخشعلي، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، شرکت چاپ و نشر بين الملل، چاپ اول، 1379، 228ص .
در اين کتاب ديدگاه ها و نظريات جمعي از اندشمندان شعيه و سني در خصوص قيام عاشوراي حسيني گرد آمده است . نگارنده سعي کرده ديدگاه هاي مذکور را بر اساس پنج رويکرد اصلي يعني رهيافت سياسي حکومتي، رهيافت جامعه شناسي، رهيافت تاريخي – قومي، رهيافت عرفاني، و رهيافت اسطوره اي، بررسي کرده، سپس مطابق ملاک عقل و منطق، بر آن است کار برد دنيوي دين و رويکردهاي ياد شده را ارزيابي و تحليل نمايد مخاطبان دراين کتاب با ديدگاه هاي سيد مرتضي علم الهدي، علامه محسن امين، ابن خلدون، هبة الدين شهرستاني، طه حسين، شيخ عبدالله علايلي، امام خميني، سيد هادي مدرسي، مرتضي عسگري، دکتر سيد حسين محمد جعفر هندي، شهيد مطهري، دکتر شريعتي، شيخ شمس الدين، محمود عقاد، دکتر شهيدي، اقبال لاهوري، سيد بن طاووس و … آشنا مي شوند .
40 . فلسفه عزاداري
محدثي، جواد، قم، وثوق، چاپ اول، 1378، 40ص .
فلسفه و انگيزه عزاداري بر امام حسين (ع) همراه با آثار و برکات آن مباحث عمده کتاب است . مؤلف، نخست به زمينه هاي تاريخي عزاداري، و نقش احياگرانه آن اشاره مي کند، سپس از تشويق و تاکيد ائمه معصومين (ع) بر عزاداري سخن به ميان مي آورد . آن گاه آثار ونتايج اجتماعي و سياسي عزاداري را شرح مي دهد . در پايان کتاب با مقايسه اي ميان عزاداري سنتي و جديد، نقش عزاداري در احياي جامعه تبيين شده است .
41 . قيام جاودانه (سخني چند پيرامون «عاشورا» و آفاق آن)
حکيمي، محمد رضا، تهران، دفتر نشر فرهنگي اسلامي، چاپ دوم، 1377، 232ص .
«قيام جاودانه » مروري است بر جنبه هاي گوناگون قيام سيدالشهداء تاثيرات عميق عاشورا بر نگرش هاي انساني و مقوله عدالت، از عمده ترين رهيافت هاي اين قيام به شمار مي آيد که مؤلف با تکيه بر آن به تجزيه و تحليل «عاشورا و حکومت ها» ، «دين مردمي » «اسلام و مردم » و «طاغوت زدايي » مي پردازد .
42 . قيام عاشورا در کلام و پيام امام خميني
تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، چاپ پنجم، 1376، 111ص .
«قيام عاشورا در کلام و پيام امام خميني » عنوان دفتر سوم از مجموعه تبيان مي باشد و در برگيرنده سخنان بزرگ مردي است که در اقتدار به سالار شهيدان، خود اسوه اي کامل بود . مردي که در شب سياه ستم، مشعل فروزان شهادت برگرفت، بيرقهاي قيام برافراشت، ننگ سکوت و ذلت از دامن مطهر طلايه داران تشيع سرخ حسيني زدود و دگر باره شعار «احدي الحسنيين » و «پيروزي خون بر شمشير» را در عصر حاکميت آهن و فولاد، به مستضعفان و پا برهنگان زمين آموخت و سرانجام نيز به همت دستاني که زنجيرهاي عزا را قرنها بر زمين ننهاده و عشق عاشورا و ياد حادثه خونين کربلا را نسل اندر نسل با اشک و خون و صداقت در سينه ها نگهداشته بودند، حکومت يزيد زمانه را سرنگون ساخت، يادش هميشه در خاطره ها زنده باد که همواره براين حقيقت گواهي مي داد که: ما هر چه داريم از محرم و عاشورا داريم .
عناوين ذيل، مباحث اصلي کتاب را تشکيل مي دهند . بخش اول: سه سخنراني در باب محرم و عاشورا، بخش دوم: (مجموعه موضوعي) ; محرم ديبا چه سرخ شهادت، علل و عوامل قيام عاشورا، اهداف قيام عاشورا، انتخاب آگاهانه شهداي کربلا، نتايج و آثار قيام اباعبدالله (ع)، قيام عاشورا اسوه آزادگان، فلسفه عزاداري و روضه خواني، اهميت و نقش عزاداري در احياي اسلام و مکتب سيدالشهداء، نقش عزاداري در حفظ ملت و کشور، بزرگداشت قيام عاشورا از شعائر الهي است، توصيه به خطبا و نوحه سرايان و عزاداران .
43 . قيام حسيني
جعفري بافقي، حسن، قم، نشر روح، چاپ اول، 1377، 144ص .
اين اثر با تقريض مرحوم آية الله صالحي مازندراني آغاز شده است . کوششي است که با استفاده از آيات قرآن و تفسير، بيانات انبياء و اوصياء، فقها، محدثان، عرفا و نيز ديدگاه دانشمندان و مورخان و … به بررسي ابعاد مختلف قيام حضرت اباعبدالله الحسين (ع) و ديدگاه گوناگون در باره آن پرداخته است . کتاب در قالب چهارده درس تنظيم گشته که برخي عناوين آن عبارت اند از: تفسير قيام، ويژگي هاي قيام حسيني، انبياء و قيام، قيام در بيان پيشوايان معصوم (ع)، عرفان و قيام، فقه و قيام، مباني فقهي قيام، احکام فقهي قيام، احاديث و روايات در باره قيام، مباني قيام حضرت سيدالشهدا (ع) قيام و ديدگاه دانشمندان جهان «شهاب الدين سيد محمد آلوسي، محمد علي جناح، مهاتما گاندي، لياقت عليخان، پورشوتامداس توندون، چارلز ديکنس، توماس کارالايل، پروفسور ادوارد براوان، فرد ريک جمس، ل . م . بويد، ماربين فيلسوف آلماني، جرجي زيدان » ، قيام و مباني عقلايي، سياست قيام، تاريخ نگاري قيام و فتاوا و ديدگاههاي مختلف اهل سنت .
44 . گسترش نهضت حسيني
باهنر، محمد جواد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ اول، 1377، 152ص .
مباحث اين کتاب برگرفته از پنج جلسه سخنراني دکتر باهنر در ايام محرم و صفر سال هاي 1349 و 1350 هجري شمسي است که طي آن علل و چگونگي گسترش نهضت امام حسين (ع) در تاريخ اسلام به اجمال بررسي و تبيين شده است . از جمله موضوعات کتاب عبارت اند از: گسترش قيام هاي برگرفته از نهضت امام حسين (ع) موج حماسي و عاطفي نهضت حسيني در طول تاريخ، نقش امام سجاد (ع) در گسترش نهضت حسيني، اصل تعميم و گسترش در اسلام و عناصر نهضت حسيني در زندگي امام حسن (ع) و امام کاظم (ع) .
45 . مجموعه مقالات اولين کنگره بين المللي امام خميني (س) و فرهنگ عاشورا، (دفتر اول – سوم)
تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (س)، چاپ اول، 1374 – 1375، 433 + 433 + 413ص .
کتاب حاضر شامل مجموعه مقالات اولين کنگره بين المللي امام خميني (س) و فرهنگ عاشورا است که به اهتمام مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني در سال 1374 برگزار شد . نويسندگان مقالات از دانشوران و نخبگان حوزه و دانشگاه و با گرايشهاي فکري متفاوت هستند که با نگرشي جديد به قيام امام حسين (ع) و علل و زمينه ها، دستاورها، آثار و ارزشهاي عاشورا از ديدگاه امام خميني و … پرداخته شده است .
عناوين و نويسندگان مقالات دفتر اول عبارت اند از:
اصول تحليل حادثه بزرگ قيام امام حسين (ع) (علامه محمد تقي جعفري) حماسه حسيني و ظهور حقيقت آدمي (مصطفي دلشاد تهراني)، پژوهشي در باره يک شعار معروف «ان الحيوة عقيدة و جهاد» (عنايت الله مجيدي)، تاثير فرهنگ عاشورا و نمودهاي عيني آن در انديشه و زندگاني امام خميني (س) (حسين رزمجو)، ادبيات عاشورا در دوره حضور امامان (ع) (260 – 61ه) (افتخارزاده)، سنت احياگري; روشهاي پاسداري از حماسه عاشورا و فرهنگ آن در تاريخ فرهنگ اسلامي (جواد محدثي)، انقلاب اسلامي و نهضت حسيني (محمد واعظزاده خراساني)، قرآن و حماسه خونين کربلا (محمد باقر بهبودي)، مقايسه بين مفهوم شهادت در مسيحيت و اسلام (ابوالفضل عزتي)، تربيت يافتگان فرهنگ عاشورا (مهتاب رضا پور)، تاثير فرهنگ عاشورا بر هنرهاي نمايشي ايران (يعقوب علي برجي)، عاشورا قبل از اسلام و حادثه کربلا (رضا استادي)، بررسي ديدگاه اجتماعي امام خميني (رض) در باره نهضت عاشورا و جايگاه آن در انديشه ايشان در باره تغيير جامعه (غلامرضا صديق اورعي)، بازتاب فرهنگ عاشورا در انديشه و رفتار سياسي امام خميني (ره) با تکيه بر بررسي مردم و نخبگان در دو حرکت (زهرا رهنورد)، با عاشورا (احمد آکوچکيان)، قيام جاودانه (محمد رضا حکيمي)، امام خميني (س) و احياء نگرش سياسي به عاشورا (محمد سروش)، عاشورا، راهگشاي تشيع (سيد جعفر شهيدي)، تطبيق قيام امام حسين (ع) باموازين فقهي (نعمت الله صالحي نجف آبادي) و پويايي جامعه و دگرگوني در گفتمان عاشورا (سيد هاشم آقاجري) .
دفتر دوم: عاشورا در فقه، ارزيابي ديدگاه فقهي امام خميني و ديگر فقيهان در باره قيام سيدالشهداء (سيدضياء مرتضوي)، پيامها و دستاوردهاي عاشورا و جنبشهاي حق طلبانه و اصلاحي الهام گرفته از آن در تاريخ اسلام (سيد محمد مهدي جعفري)، عدالت ميراث متروک انبياء در حکومت اموي (غلامحسين زرگر نژاد)، عرفان متعالي امام خميني (س)، پرتوي از عرفان حسيني (عباس ايزدپناه)، کربلا، از برداشت معنوي تا برداشت سياسي (رسول جعفريان)، حسين بن علي (ع) در آيينه شعر (سيد علي رضا حجازي) ، حسين وارث و پوينده راه انبياء; عرضه قيام حسيني به قرآن (عبدالعلي بازرگان)، تعبير ايدئولوژيک از عاشورا (عليرضا علوي تبار) ، فلسفه تکرار مراسم عزاداري عاشورا (محمد ابراهيم جناتي)، تکليف گرايي در نهضت حسيني و نهضت خميني (کاظم قاضي زاده)، نقش نهضت عاشورا در شکل گيري و تداوم انقلاب اسلامي ايران (جميله کديور)، امام خميني ميراث دار فتوت حسين (همايون همتي)، سير مقتل نگاري (محمد جواد صاحبي)، اسلام ناب در صحراي سرخ کربلا (پرويز خرسند)، پيامها و دستاورهاي نهضت عاشورا (محمد محمدي اشتهاردي)، ريشه هاي تاريخي و زمينه هاي اعتقادي نهضت عاشورا (مهدي پيشوائي)، تاثير فرهنگ و هنر عاشورا بر هنر و ادبيات فارسي (احمد احمدي بيرجندي)، نقش عاشورا در شکل گيري انقلاب اسلامي (عبدالمجيد معاديخواه)، نهضت عاشورا و دفاع مقدس (محمد رضا سنگري)، تاثير فرهنگ عاشورا و نمودهاي عيني آن در انديشه و زندگاني امام خميني (س) (لطف علي لطيفي پاکده)، اصول فرهنگ و تعاليم عاشورا (هاشم هاشم زاده هريسي) .
دفتر سوم: نهضت عاشورا از نگاه اهل سنت (عبدالکريم عبداللهي)، فرهنگ عاشورا (رجبعلي مظلومي)، نگاهي به عزاداريهاي حسيني (سيد محمد علي ايازي)، تاملي چند پيرامون گزارش حادثه کربلا در منابع مورخان اهل سنت (اصغر قائدان)، امام حسين به روايت ابن عساکر (عليرضا ذکاوتي قراگزلو)، ملاحظاتي پيرامون تفهيم و انتقال پيام عاشورا (حاتم قادري)، مقتل نگاري در آيينه تاريخ (محمود يزدي مطلق)، فرهنگ عاشورا، سياست عملي و سياست بين الملل (مرتضي اسعدي)، فرهنگ عاشورا در سيره و آثار اهل بيت معصومين (ع) (علي نظري منفرد)، نهضت عاشورا در نگاه نوگرايان شيعه و سني (محمد حکيم پور)، عاشورا، مثل اعلاي ابتلا، انتخاب و ايثار در فلسفه وجودي انسان (مهدي دهباشي)، امامان شعيه و نهضت عاشورا (سيد احمد خاتمي)، نگاهي و نقدي گذرا بر مدايح و مراثي اهل بيت و اشعار عاشورائي و تاثير انديشه هاي امام خميني (س) در هنر و ادبيات انقلاب اسلامي (ابوالفضل فيروزي)، نقش حضرت زينب (س) در بقاي نهضت کربلا (زهرا اباذري)، مباني اعتقادي و زمينه هاي اجتماعي – سياسي نهضت عاشورا (سيد عطاء الله مهاجراني)، نسبت عاشورا با بعثت (مقصود فراستخواه)، تحليلي تطبيقي از قيام امام حسين (ع) و قيام امام خميني (س) (غلامحميد ابراهيمباي سلامي)، بررسي سير تکويني مضمون و انديشه تشبيه در تعزيه (سيد مصطفي مختاباد)، نهضت و رهبري امام و جايگاه عاشورا در اين ميان (علي رضائيان)، انگيزه و دستاوردهاي قيام امام حسين (ع) از ديدگاه امام خميني (س) (علي رباني گلپايگاني)، مديريت عاشورائي برترين الگوي مديريت توسعه (سليمان خاکبان)، زمينه هاي اعتقادي، سياسي و اجتماعي در نهضت عاشورا (محمدصادق نجمي)، نقش نهضت عاشورا و تعاليم عاشورائي امام خميني (س) (محمد اسماعيل خدادادي)، بررسي جلوه هاي فرهنگ عاشورا در متون زيارات شيعي (هادي وکيلي) و نهضت عاشورا و ايرانيان (ناديا ناظري و شهريار ياسيني) .
46 . نگاهي به حماسه حسيني استادمطهري
صالحي نجف آبادي، نعمت الله، تهران، کوير، چاپ اول، 1379، 460ص .
اين کتاب در نقد کتاب حماسه حسيني نوشته مرتضي مطهري و پاسخ به نسبتهاي وارد از سوي ايشان به کتاب شهيد جاويد نگاشته شده است . موضوع حماسه حسيني، تحليل قيام امام حسين (ع) واقعه عاشورا مي باشد . نويسنده با استناد به منابع معتبر و دست اول تاريخي، به دفاع از کتاب خود و پاسخگويي ايرادات شهيد مطهري ذيل چهار عنوان زير پرداخته است: برداشتهاي ابتدايي، تناقضات، اشتباهات تاريخي و اعتماد بر منابع بي اعتبار، وي استوار ساختن نظرات و تحليل هاي علمي و تاريخي بر تحقيق و استدلال و دوري گزيدن از تقليد و عدم اعتماد بر نوشته هاي بي اعتبار را پيام اصلي کتاب خود دانسته و بر ضرورت مبارزه با فرهنگ افسانه سازي و پرستش موهومات به ويژه در مسائل ديني تاکيد ورزيده است .
47 . معارف عاشورا (درسها و پيامها)
سعيدي، علي، تهران، امير کبير، چاپ دوم، 1380، 220 ص .
نوشتار حاضر شرحي است از علل شکل گيري حماسه عاشورا و تبيين اهداف و آرمان هاي آن که بر اساس سخنان امام حسين (ع) و در قالب «درس و پيام » تدوين يافته است . مباحث کتاب به اين قرار است: تبيين مرز بين نظام الهي با حکومت خلافتي، توجه دادن جامعه به نقش رهبري ديني و ويژگي هاي آن، تبيين نقش و رسالت مردم در نظام ديني، احياء و تحقق فريضه امر به معروف و نهي از منکر، آزمون انسان ها و تفکيک مؤمنان از مسلمان نمايان، تقدم دين و حفظ اصول بر مال و جان، جريان شناسي انحراف، حفظ حريم ها و قداست ها، تبيين راه و الگوي حق گرايي، الگودهي احياء و اقامه نماز، هدف گيري ارزشي و تکاملي اصلاحات، ترسيم الگوي رسالت زن مسلمان، ترسيم چهره وفاداران به دين و رهبري، تعيين معيارهاي خواص غير متعهد، و ترسيم چهره زيباترين نوع مرگ .
48 . نظريه هاي عاشورا
عليزاده سورکي، مهدي، قم، پارسايان، چاپ اول، 1378، 63ص .
اين کتاب به بيان علت قيام امام حسين (ع) پرداخته و شامل شش پاسخ است . هر يک از اين پاسخها به عنوان يک نظريه مطرح شده اند و برخي آنها با يکديگر قابل جمع هستند . 1 – نظريه تعبد: چون خدا به امام حسين (ع) دستور داده بود، آن حضرت قيام کرد; 2 – نظريه انقلاب: هدف امام حسين (ع) براندازي حکومت اموي بود; 3 – نظريه دفاعي: موضع امام حسين (ع) در همه حال موضعي تدافعي بود; 4 – نظريه اصلاح: قيام امام حسين (ع) درهر حال اقدامي اصلاحي بود; 5 – نظريه مديريت: قيام امام حسين (ع) به منظور ارائه الگويي پايدار از جامعه ولائي به رهبري معصوم و براي مقابله با يهوديان بود; 6 – نظريه تاريخي: حق و باطل هميشه در طول تاريخ روياروي هم بوده اند و امام حسين (ع) نيز نماد و سمبلي از حق بود که چاره اي جز رويارويي با جبهه باطل نداشت . مؤلف از اين ميان نظريات مطرح شده، به نظريه انقلاب گرايش دارد .
49 . نقش ائمه در احياي دين: امام حسين (ع) وصي پيامبر (ص) و شهيد احياي دين
عسکري، سيد مرتضي، جلد 16، قم، دانشکده اصول دين، چاپ اول، 1379، 198ص .
اين کتاب به صورت توصيفي، ابعاد نهضت و انگيزه هاي قيام امام حسين (ع) را مورد بررسي قرار داده است . ابتدا اوضاع اجتماعي عرب پيش از اسلام و نيز اوضاع اجتماعي مسلمانان پيش از قيام شرح داده شده است . سپس روش ابوبکر و عمر پس از وفات پيامبر (ص) و ماجراهايي از قبيل فدک، سکوت انصار، آغاز نظام طبقاتي در اسلام، چگونگي مقابله معاويه با اسلام و مسئله اطاعت از خليفه مورد بررسي قرار گرفته است . همچنين علت قيام امام حسين (ع)، عزيمت به کربلا، چگونگي شهادت ياران امام حسين (ع)، اسارت اهل بيت امام حسين (ع) و برخي از حوادث پس از شهادت آن حضرت از جمله سخنراني امام سجاد (ع) و سخنراني حضرت زينب (ع) بررسي شده است .
50 . واقعه کربلا: نگرشي تحليلي به زندگاني امام حسين (ع)
عباس محمد عقاد; مترجم: مسعود انصاري، تهران، پرديس، چاپ اول، 1380، 176ص .
در کتاب حاضر، تحليلي از وقايع کربلا روز عاشورا و اطلاعاتي در باره طبايع مردم عرب به دست مي دهد، سپس برخي انگيزه هاي دشمني و رقابت معاويه و يزيد با امام حسين (ع) را ذکر مي کند . در پي آن، ضمن تشريح نوع تربيت و آموزش اموي و هاشمي، مقايسه اي ميان اين دو صورت داده، پيامدهاي هر يک را بر شمرده است . در بخشي از کتاب نيز، عوامل مهم شکل گيري نهضت عاشورا و خروج امام حسين (ع) از مدينه به مکه و کربلا تحليل شده است . بررسي و تحليل وقايع شب تاسوعا و روز عاشورا و حوادث پس از آن، مباحث پاياني کتاب است .
پي نوشت:
1) کتابشناسي تاريخي امام حسين (ع) محمد اسفندياري، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، 1380، ص 183 .
فصلنامه حکومت اسلامي ، بهار 1382، شماره 27
صص 452-488
