نگارش‏هاى موضوعى درباره امام صادق(ع)

۱مناظره ها
الامام جعفر الصادق(ع) رمز الحضارة الاسلامية
محمد امين امينى
 
گزارشى تحليلى از زندگانى امام صادق(ع) با تاكيد بر نقش محورى او در پايه گذارى تمدن اسلامى است. در اين گزارش، نخست گوشه ‏هايى از شخصيت امام صادق(ع) معرفى مى‏گردد و طى آن پاره‏اى اظهارات و قضاوت‏هاى علماى مسلمان درباره عظمت او بازگو مى‏شود و سپس شيوه ‏هاى تبليغى امام مورد بررسى قرار مى‏گيرد. نويسنده ضمن ذكر شيوه مناظرات امام با گروههاى زنديقان، علماى دربارى و معتزليان، آن را بهترين شيوه ممكن براى هدايت غيرمسلمانان به اسلام و تصحيح اشتباه ‏هاى آنان مى‏داند. در بخش بعدى كتاب، از انديشه ‏هاى پزشكى امام صادق(ع) سخن به ميان آمده و دستورات پزشكى و طبى ايشان مورد بررسى قرار گرفته است. در دو فصل پايانى كتاب، به ترتيب ديدگاه ‏هاى نجومى امام صادق و دستورات و رهنمودهاى او درباره حفظ محيط زيست بررسى شده است.

۲مواعظ
در محضر امام صادق(ع)
زين العابدين باكويى، قم: كمال الملك.

شرح و ترجمه حديثى اخلاقى و عرفانى از امام جعفر صادق(ع) است. نويسنده ابتدا متن حديث عنوان بصرى را از بحارالانوار نقل كرده و سپس فرازهاى حديث را كه در آن، راه و روش انسانيت را به بصرى آموخته آورده و شرح كرده است. وى حديث را براساس موضوعات آن به هجده درس تقسيم كرده كه عبارتند از تزكيه نفس، نورانيت علم، حقيقت بندگى، بنده واقعى از ديدگاه امام صادق(ع)، نياز آدمى به پند، رياضت نفس، فضيلت گرسنگى، غذاى حلال، سكوت و بردبارى و غنيمت شمردن عمر، خطر فتواى بى‏اساس دادن، گفتار و كردار و آداب سوال كردن.

۳
مقام علمى‏الامام جعفر الصادق(ع)
 عبدالحليم جندى، تحقيق كمال سيد، قم: موسسه انصاريان

تحليلى است از ابعاد زندگى، سيره و شخصيت امام جعفر صادق(ع). نويسنده با استناد به منابع روايى و متون تاريخى شيعه واهل سنت، شناخت خود را از شخصيت امام صادق(ع) و ديگر امامان شيعه بيان كرده است. وى ابتدا مطالبى درباره جايگاه و شخصيت امام على(ع) و امام صادق(ع) آورده و سپس مخالفت‏ها و توطئه ‏هاى بنى‏اميه و بنى عباس را در تضعيف جايگاه امامان شيعه تحليل كرده است. او سپس مراحل زندگى،آموزش‏ها، شاگردان و آثار علمى و انديشه ‏هاى امام صادق(ع) را بررسى كرده و مجموعه‏اى از معارف فقه جعفرى را در زمينه اجماعيات، اقتصاد، عبادات و اخلاق شناسايى نموده است. نويسنده با اينكه سنى مذهب است، اما در موارد بسيار انديشه ‏هاى شيعى و نظريات امام صادق(ع) را بر مذاهب اهل سنت ترجيح داده است.

۴
فضايل و مقامات
 زندگانى امام جعفر صادق(ع)
سيدجواد حسينى ميرعظيمى مراغى، كاشان: مجتمع متوسلين به آل محمد(ص)

در بيان فضايل، مناقب و شخصيت علمى امام صادق(ع) است. نويسنده با استناد به منابع كلامى، حديثى و تاريخى معتبر، ابتدا كرامات، وصايا و شاگردان امام را برشمرده، آنگاه نامه منصور به ايشان، سفرها و برخى از ويژگى‏ها و خصوصيات اخلاقى حضرت را بيان كرده است. وى سپس عناوينى مانند ثمره مكتب امام صادق(ع)، پيدايش مذاهب اربعه، مناظرات امام با مذاهب جهان آن عصر، پاسخ‏هاى امام به سوالات صاحبان اديان مختلف و احتجاجات امام را به بحث گذاشته است.

۵
سيره و ديدگاهها
امام صادق(ع) و مذاهب چهارگانه
اسد حيدر، ترجمه حسن يوسفى اشكورى، تهران

كتاب حاضر، تحقيق گسترده‏اى است پيرامون شخصيت امام صادق(ع) و چگونگى پيدايش مكتب فكرى ايشان. مولف در اين اثر چگونگى رشد مذاهب اربعه و مكتب جعفرى را در بستر تاريخ حكومت امويان و عباسيان بررسى كرده و ارتباطات و تاثيرات متقابل فكرى آنان را ريشه يابى مى‏نمايد. وى ابتدا شخصيت، مدرسه، شاگردان و راويان امام صادق(ع) را در دو دوره سياسى بررسى مى‏نمايد و سپس به تفصيل، چهار مذهب حنفى، مالكى، شافعى و حنبلى را از حيث عقايد كلامى، عقايد برجسته فقهى، روش‏هاى استنباطى، ارتباط با خلفاى عباسى و امام صادق(ع) يا اهل بيت(ع)، تشريح كرده است. جواب به دعاوى كذب نسبت به مذاهب، مانند عداوت ابوحنيفه با امام صادق(ع) و همچنين كشف حقايقى تاريخى، با استفاده از بررسى شخصيتى مورخان و راويان، از نكات برجسته اين اثر است. شخصيت مالك بن انس، شافعى و احمد بن حنبل و بيان اصول فقهى هر كدام از اين افراد و همچنين تاريخچه سياسى و علمى مكاتب منسوب به آنها نيز در اين كتاب بيان شده است. مولف در اين اثر، شاگردان مكتب فقهى امام صادق(ع) و سابقه تاريخى و عقيدتى غلات را نيز بررسى نموده است.

۶
سيره
پيشواى صادق عليه الاسلام
سيدعلى خامنه‏اى، تهران: سيدجمال

 اين كتاب گزارشى است از زندگى، سيره و ديدگاه ‏هاى امام صادق(ع)

قيادة الامام الصادق(ع)
سيدعلى خامنه‏اى، ترجمه محمدعلى آذرشب، قم: مجمع جهانى اهل بيت(ع)

عنوان متن ترجمه شده اين كتاب؛ رهبرى امام صادق(ع) است. آيت الله خامنه‏اى در اين اثر 117 صفحه‏اى، به تبيين و طرح سيره و ديدگاه ‏هاى سياسى امام صادق(ع) و همچنين فضايل و مقامات آن حضرت پرداخته است.

۷
عقايد شيعه
حسنيه در مكتب امام جعفر صادق(ع)
محمد سليمى نيا، كرج: گلشن انديشه

تحريرى از مباحثه و مناظره حسنيه از شاگردان امام صادق(ع) با عالمان اهل سنت در اثبات امامت عقايد شيعه است. براساس گزارش كتاب حلية المتقين اين مباحثه در مجلس هارون الرشيد و با عالمان اهل سنت بغداد صورت گرفته كه محقق ضمن تنظيم مطالب مباحثه، به ترجمه آيات و اصطلاحات آن پرداخته و شرحى كوتاه در شناسايى حسنيه نقل كرده است. حسنيه در اين مناظره با استناد به آيات و داستان‏هاى قرآن موضوع امامت را تحليل مى‏كند. او ضمن بيان فضايل على(ع)، به انكار فضيلت ديگر خلفا مى‏پردازد. حسنيه با استناد به آيات، عقايد شيعه را درباره متعه، جبر و اختيار، بدا، تعريف ايمان، صفات خدا، قضا و قدر، هدايت و ضلالت بيان و افكار ديگر مذاهب را نقد مى‏كند. در نهايت عالمان حاضر در مجلس در مقابل استدلال‏هاى وى تسليم مى‏شوند.

۸
زندگينامه
زندگانى امام صادق، جعفر بن محمد(ع)
سيدجعفر شهيدى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى

اين كتاب حاوى پژوهشى است تحليلى – گزارشى با موضوعات گسترده در زندگانى امام جعفر صادق(ع) كه اهم عناوين آن چنين است: شرح ولاديت امام جعفر صادق(ع) و خاندان و فرزندان آن حضرت، سخنان برخى دانشمندان غيرشيعى در مورد ايشان، اوضاع سياسى زمان امام صادق(ع) در دوره امويان، مهدويت در صحنه سياست، قيام مختار، قيام زيد و يحيى بن زيد، نهضت عباسيان، قيام محمد نفس زكيه و نپذيرفتن بيعت از سوى امام صادق، رونق بحث‏هاى كلامى در منطقه شرق اسلامى، معارضه زنديقان با امام صادق، فقه در عصر پيامبر(ص) و ادوار خلفا و ائمه(ع)، روزگار امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، انتشار فقه شيعه، مدينه در روزگار امام صادق، نظر دانشمندان اهل سنت درباره فقاهت آن حضرت، زاهدنمايان عصر امام صادق(ع)، ستمگرى‏هاى عباسيان و شهادت امام صادق(ع) توسط منصور، شرح برخى از فضايل اخلاقى آن حضرت و موضوعات تاريخى عصر امام صادق(ع) و ارائه گزيده‏اى از نصايح ايشان، شعرهاى منسوب به امام صادق(ع) و شعرهاى عربى و فارسى كه در مدح آن حضرت سروده‏اند.

۹
نظام سياسى اسلام
الفكر السياسى للامام جعفر الصادق(ع)
عمر عبدالعزيز، بيروت: دارالمحجةالبيضاء

بيان انديشه ‏ها و موضعگيرى امام صادق(ع) درباره مسائل و حوادث سياسى عصر اوست. نويسنده كه يكى از مستبصران است، ابتدا به توصيف عصر امام صادق(ع) و شرايط حاكم بر آن پرداخته، آنگاه با استناد به منابع تاريخى و حديث و اقوال علما به بيان ديدگاه ‏هاى امام و تاثير آن در ايجاد جامعه مدنى، جامعه سياسى تاسيس دولت، اداره حكومت در اسلام، اصل تقيه، جهاد اسلامى، وحدت اسلامى، مرجعيت دينى و عقل در اسلام، پرداخته است. وى در پايان برخى از شبهات و سوالات متفكران جديد عرب را درباره انديشه امام صادق(ع) پاسخ داده است.

۱۰
پرسش و پاسخ
گنجينه نور: پرسش‏هاى مردم و پاسخ‏هاى امام صادق(ع)
احمد قاضى زاهدى، ترجمه جعفر خوشنويس

حاوى مجموعه پرسش هايى است كه مردم از امام صادق(ع) پرسيده‏اند و آن حضرت به آنها پاسخ فرموده است. نويسنده نخست متن عربى سوال و جواب را نقل كرده و ذيل آن، ترجمه فارسى را آورده است. كتاب در هشت فصل تنظيم گرديده است. اين موضوعات در پرسسش‏هاى مردم مطرح شده است: معناى بسمله؛ حديث و خرد؛ وجود و يگانگى اسما و صفات خدا؛ ايمان، كفر و شرك و درجات آن؛ آفرينش انسان؛ دين؛ پيغمبرى و پيغمبران؛ رسول خدا(ص) و احوال آن حضرت؛ قرآن كريم؛ امامت و ضرورت و لزوم استمرار آن؛ امامان(ع).

۱۱
نشانه ‏هاى مومنان
روش پارسايان
م.كاشانى، معارف

 شرح يكى از احاديث اخلاقى امام صادق(ع) است. اين حديث مشتمل بر قريب 50 صفت از صفات مومن است و در باب كفر و ايمان از كتاب اصول كافى ذكر شده است. نويسنده پس از نقل هر عبارت، بااستفاده از آيات و احاديث و با اشاره به صفات برخى از انبيا و اوليا آن را توضيح مى‏دهد.

۱۲
نقش علمى
 الامام جعفر الصادق ضمير المعادلات
 سليمان كتانى، بيروت: دارالثقلين

بررسى ابعاد وجودى شخصيت امام صادق(ع) در چهار زمينه فقهى، فكرى، سياسى و علمى است. انگيزه نويسنده، معرفى امام صادق(ع) به عنوان يكى از شخصيت‏هاى بنيانگذار علوم مختلف، بويژه علم شيمى بوده است. وى امام صادق را موسوعه‏اى دانسته كه منشأ بسيارى از علوم و فنون بوده و با موضع‏گيرى‏هاى استادانه و صحيح خود در برابر عباسيان، الگويى بديع از سياستمدارى را به يادگار گذاشته است. همچنين تلاش كلامى امام صادق(ع) و شيوه او در برخورد با مخالفان فكرى خويش و نوآورى‏هاى او در علوم و تربيت شاگردانى مانند جابربن حيان و مفضل بن عمر و… از ديگر مباحث كتاب است.

۱۳
آداب عبادات
 متن كامل و ترجمه مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة: رهنمودهاى امام صادق(ع): يكصد موضوع عرفانى، عبادى، اخلاقى و اجتماعى
ترجمه عباس عزيزى، ويراسته سيدحسن اسلامى، قم: صلوة

كتاب مصباح الشريعة راه و رسم سير و سلوك به سوى خدا را براى سالكان معرفى مى‏كند و روش اقبال و روى آوردن به خدا را به انسان‏ها ياد مى‏دهد. اين اثر منسوب به امام صادق(ع) است و بزرگان شيعه به اين كتاب و مضامين عالى اخلاقى و عرفانى آن اعتماد داشته‏اند و مضامين آن را در كتاب‏هاى روايى و اخلاقى خود نقل كرده‏اند. كتاب مشتمل بر صد باب در مباحث عرفانى، عبادى، اخلاقى و اجتماعى است و بارها ترجمه و شرح شده است. از ويژگى‏هاى اين ترجمه، مختصر بودن و به زبان روز بودن آن است كه براى استفاده نسل جوان تدوين شده است. محورهاى مباحث كتاب عبارت است از حالات قلب، آداب لباس، آداب مسواك، آداب طهارت، آداب نماز، آداب روزه، آداب زكات، آداب حج، آداب عبادت، تفكر، سكوت، قناعت، حرص، نفاق، خودپسندى، معاشرت، غيبت، سخاوت، برادرى، اخلاص، ياد مرگ و حساب قيامت.

۱۵
موعظه ‏ها
پندهاى امام صادق(ع)به رهجويان صادق
محمدتقى مصباح يزدى، قم: موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(ره)

 شرح و تفسير يكى از احاديث منقول از امام صادق(ع) است. اين حديث مشتمل بر پاره‏اى از وصايا و سفارش‏هاى امام صادق(ع) به يكى از اصحاب خود به نام عبدالله بن جندب است. سخنران بر محور حديث يادشده، سلسله سخنرانى را با عنوان درس اخلاق ترتيب داده و به بيان فضايل اخلاقى و راههاى كسب آن و معرفى رذايل اخلاقى و شيوه ‏هاى دور ماندن از آن پرداخته است. اين سخنرانى‏ها در 28 عنوان به بيان فضايل اخلاقى و راههاى كسب آن و معرفى رذايل اخلاقى و شيوه ‏هاى دور ماندن از آن پرداخته است. اين سخنرانى‏ها در 28 عنوان تنظيم و تدوين شده است. برخى از عنوان‏هاى مزبور عبارت است از دوستان واقعى اهل بيت، محاسبه نفس، نشانه ‏هاى ايمان، خوف و رجا، شادى از ديدگاه اسلام، دام‏هاى شيطان، شيعه از منظر امام صادق(ع)، اخلاق سالكان، نماز مقبول و آثار آن، بحثى درباره حيا و محبت اهل بيت(ع) پايه محكم اسلام.

۱۶
اديان و فرق
مدرسةالامام الصادق(ع)، فكر يتجدد
 از منشورات موسسةالامام الخوئى الخيرية؛ لندن

 مقالات اين مجموعه: مدرسةالامام الصادق(ع) الفقهية، سيدفاضل ميلانى؛ لمحات من قيادة الامام الصادق(ع) للامة، سيدعلاء جوادى؛ رد الدكتور السيد علاءالجوادى على السيد توفيق السيف، سيدعلاء جوادى.

۱۷
دعا
الصحيفة الباقرية و الصادقية الجامعة لأدعية الامام محمد بن على الباقر(ع) و الامام جعفر بن محمد الصادق(ع)

سيدمحمد باقر موحد ابطحى، با تحقيق موسسه امام المهدى(عج)، تهران؛ دانشگاه امام صادق(ع)

در بردارنده 297 دعا از امام باقر(ع) و 1155 دعا از امام صادق(ع) است. نويسنده، با استناد به جوامع روايى و كتاب‏هاى دعايى شيعه، به جمع آورى و تنظيم و تبويب اين ادعيه پرداخته است. اين ادعيه اغلب با تحميد و تسبيح الهى همراه است و در اوقات خاصى چون ايام هفته، وقت خواب، وقت نماز، مشاهد مشرّفه و يا احوال خاصى چون گرفتارى به مرض يا دشمن وارد شده است. نويسنده در پايان با آوردن فهرستى كه با جمله افتتاحيه دعا آغاز مى‏شود، راه دستيابى به اين دعاها را آسان‏تر كرده است.

۱۸
ادبيات
آخرين بازمانده (مجموعه دوازده قصه از زندگى امام جعفر صادق)(ع)
 مسلم ناصرى، تهران: پيام آزادى

فضايل و مقامات
ذكرى الامام الصادق(ع) بعد مرور ثلاثة عشر قرنا
گردآورى عيسى عبدالحميد خاقانى، قم: جمعيةالبر و الاحسان فى خرمشهر

 مقالات اين مجموعه: فذلكة تاريخية، عيسى عبدالحميد خاقانى، 90-8، مطلع الحقائق او مولد الامام الصادق(ع)، محمد كرمى، 110-100؛ امام الصادق(ع) بين عصرى، عبدالزهراء صغير، 116-11؛ شريعة المحمدية تقوم تارة بالدم و آخرى بالعلم، عبدالمنان ذياب، 131-127؛ صادق بين معترك سياستين، عبدالامير جعفر، 136-133؛ رئيس المذاهب، محمدعلى حبشى، 141-137؛ صادق، مربى الاجيال، محمد طاهر آل شبير خاقانى، 144-142؛ اشعاع من حياة الصادق او لايبقى الا الحق، عبد على بچارى، 150-145؛ بطل يمتطى متن الوعود فى خدمة امة و عقيدة، محمدحسن آل شبير خاقانى، 162-152؛ عبقرى الاجيال: الامام ابوعبدالله جعفر الصادق)ع(، سيد مكى بحرانى، 174-168؛ مفخر عالم بشريت، عبدالله محمدى، 186-183؛ امام صادق)ع( در برابر تحولات فكرى و علمى عصر خود، سيدمحمد بهشتى، 199-194؛ رازدار علم لدنى، سيد احمد واحدى جهرمى، 213-200؛ اصطكاك دو اختر فروزان آسمان هدايت، محمدباقر شريعتى سبزوارى، 223-215.

۱۹
موسوعة الامام الصادق(ع)
سيد كاظم قزوينى، قم

فضائل و مقامات
مغز متفكر جهان شيعه؛ امام جعفر صادق(ع)

 اين كتاب يك جلدى، آنچنان كه مترجم آن مدعى است؛ در اصل به زبان فرانسوى بوده و معروف است كه توسط موسسه‏اى در شهر استراسبورگ فرانسه به نام مركز مطالعات اسلامى استراسبورگ تحقيق و منتشر شده است. آنچه مسلم است اينكه متن اصلى بسيار كمتر از آن چيزى است كه توسط آقاى ذبيح‏الله منصورى به همراه اضافات و ملحقات ترجمه به فارسى شده است. منتقدان منصورى بسيارى از مطالب و اضافات كتاب را فاقد دليل و مدرك معتبر مى‏دانند. اين كتاب سپس توسط آقاى نورالدين آل على با تعليقاتى به عربى ترجمه شده است. اسم اصلى كتاب و نام نويسنده آن نيز مشخص نيست. اما محتواى كتاب؛ مباحثى آكادميك از 25 خاورشناس است كه در كنفرانسى درباره شيعه اماميه و نقش تمدنى آن ايراد شده است. اين كنفرانس در دانشگاه استراسبورگ فرانسه برگزار شده و مقالات آن نيز به زبان فرانسه بوده است كه به فارسى و عربى ترجمه شده است. هدف مترجم، بيان نقش تمدن ساز و پيشتاز امت اسلام و شناساندن دستاوردهاى علمى و فكرى ناشناخته امام صادق(ع) است.]بنابر ادعای کتاب[ اين دانشمندان عقيده دارند امام صادق(ع)، در زبان‏هايى چون فارسى، سريانى و نبطى تبحر داشت و دانش گسترده‏اى در پزشكى شيمى، نجوم، هيئت، فيزيك، فلسفه و جغرافيا داشت. امام صادق(ع) اشتباه بطلميوس را كه معتقد به وجود 2 حركت براى خورشيد بود، گوشزد كرد. او اولين مدرسه علوم پزشكى را در اسلام تاسيس و نظريه عناصر اربعه (آب، باد، آتش، خاك) را رد كرد. وى نخستين كسى بود كه اكسيژن را كشف كرد و درباره پرتوافشانى ستارگان، زمان و مكان، نور و جهان، صاحب نظريه بود. اطلاعات بسيارى درباره فكر، دين، تمدن، حكمت، فلسفه، طبيعت، محيط زيست، تاريخ و مانند آن داشت و در اين امور، از دانشمندان معاصر غرب پيشى گرفته بود. شعار مدرسه امام، آزادى بيان، آزادى فكر، نهى از غلو و اختلاف و انزوا بود. او اولين كسى بود كه به مكتب تجربه گرا دعوت كرد و جابر بن حيان كه اولين شيميدان مسلمان است، از امام درس گرفت. امام اولين كسى بود كه جايزه‏اى را براى ادبيات اختصاص داد. دوره امام صادق(ع)، شاهد جنبش تجددگرايى و تدوين علوم بود. برخى از مطالب كتاب عبارتند از زندگى امام صادق(ع)، علوم عرفانى، برنامه ‏هاى امام صادق براى نجات شيعه، ابن راوندى، نسبى بودن زمان، تفكر هندى، شيرخوارگى، مرگ، حركت موجودات و مناظرات امام صادق(ع) با ملحدان. موسسه انديشه اسلامى در سال 1999 اين كتاب را با عنوان »الامام الصادق(ع) كما عرفه علماء الغرب» در 421 صفحه در بيروت به عربى منتشر ساخت.

منبع: وبلاگ «کتابدوست»