یکی از مقاطع حساس تاریخ اسلام و تشیع، خصوصا دوران امامت امام رضا(ع)، مسئله ولایتعهدی آن حضرت میباشد که به فراخور اهمیت آن، از زوایای مختلف مورد توجه و پرسش پژوهشگران و پرسشگران قدیم و جدید قرار گرفته است و تاکنون آثار و تألیفات بسیاری را به خود اختصاص داد.
از جمله این آثار میتوان که کتاب جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه تا مرو به قلم جناب آقای دکترجلیل عرفانمنش در حجم 390 صفحه اشاره نمود. خط سیر مدینه به مرو از دو راه متداول و مرسوم بود. یکی از راه مدینه به بصره، اهواز ، فارس، یزد، نیشابور، طوس، سرخس و نهایتاً به مرو میرسید. دیگری از مدینه به کوفه، بغداد ، قم ری و خراسان و در آخر به مرو منتهی میشد. منابع تاریخی اتفاق نظر دارند که مسیر انتقال امام از مدینه به مرو توسط مأمون تعیین شده بود.
مؤلف در این اثر با بیان و ارایه شواهد تاریخی ضمن رد دیدگاه منابعی که راه دوم را مسیر انتقال امام معرفی میکنند، مسیر اول را به عنوان مسیر انتقال امام(ه) از مدینه به مرو تعیین مینماید. ایشان در بررسی تفصیلی از جغرافیای طبیعی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی شهرهای طول مسیر، با طرح جزئیات حوادث شهر به شهر، و منزل به منزل به تحلیل این سفر میپردازد و بر این باور است که ترسیم جغرافیای تاریخی دقیق از حرکت امام، نه تنها ماهیت طرح مسئله ولایتعهدی را روشن می-سازد بلکه سئوالاتی که پیرامون امام رضا(ع) و پذیرش ولایتعهدی مطرح میشود را پاسخ میدهد.
کتاب مورد بحث، بدون اینکه ساختار متعارفی چون فصل، گفتار یا بخش داشته باشد، در چند محور مجزا و سریال گونه بحث را دنبال میکند که محورهای آن عبارتند از
مقدمه- از مدینه تا بصره- از بصره تا فارس- از فارس تا یزد – از یزد تا خراسان- خراسان- مسئله ولایتعهدی – یادداشتها
ضمناً یادآوری میگردد که این کتاب:
1- اثر برگزیده و تشویق شده چهاردهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1376
2- اثر برگزیده نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت خراسان سال 1379
3- اثر برگزیده دومین جشنواره فرهنگی امام رضا(ع) 1383
4- اثر برگزیده دومین جشنواره عکس، فیلم و فیلمنامه امام رضا(ع) 1383
5- اثر برگزیده سومین جشنواره فرهنگی امام رضا(ع) در بخش فیلمنامه(مستند) مشهد 1384
6- اثر برگزیده همایش تجلیل رسانه ملی از مولفان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سمنان 1384
7- اثر برگزیده اولین همایش جاده ولایت، مشهد 1384
8- اثر برگزیده دومین جشنواره رویش ، مشهد 1385
9- اثر برگزیده پنجمین جشنواره فرهنگی امام رضا(ع) در بخش تجلی فرهنگ رضوی در آثار مکتوب، مشهد 1386
10- اثر برگزیده نخستین دوره انتخاب کتاب امام رضا(ع)، همدان 1387
11- اثر برگزیده ششمین جشنواره فرهنگی و هنری امام رضا(ع) در بخش آثار مکتوب، مشهد 1387
