(متنی که در ادامه می آید یادداشتی نقدگونه بر مجموعه «تاریخ جامع ایران» که به تازگی منتشر و رونمایی شده است.)
چند نکته در نگاه اول به نظر آمد.
1. سید جواد طباطبائی متخصص علوم سیاسی است و نه مورخ، اما …. دو بخش مهم تاریخ قاجاریه یعنی عصر فتحعلی شاه و محمد شاه را نوشته است (ج 127 ص 1 تا 132) . واقعا آیا چنین رویه ای منطبق با یک کاری علمی و تخصصی است؟ البته این که ایشان مدخل اندیشه سیاسی در ایران را بنویسد (ج 13 ص 55) باز نسبتا قابل قبول است، هرچند با بدبینی که ایشان به اندیشه سیاسی ایران و عالم و آدم دارد و سوگیری جدی آن هم به صلاح یک کار علمی نبوده است.
2 . شگفت تر آن که تمام تاریخ سیاسی صفویه جلد 10 صص 685 تا 781 و ج 11 از ص 1 تا 475 یعنی نزدیک به ششصد صفحه فقط کار یک نفر است آقای رحیم لو؟ آیا کسی می پذیرد که در چنین پروژه بزرگی یک نفر هفتصد صفحه آن هم از صفویه بنویسید؟ به نظر می رسد آقای رحیم لو کتابی در باره صفویه داشته، یکجا به ویراستار تاریخ جامع ایران سپرده است. آخر در یک کتاب 20 جلدی آیا یک جلد به صفویه اختصاص می یابد (مجموع صفحات در جلد دهم و یازدهم) در حالی که برای تاریخ تأسیس قاجار تا کشته شدن آقا محمد خان فقط 20 صفحه اختصاص داده شده است. چطور هر بخشی از تاریخ سیاسی قاجار راچند نفر می نویسند اما هفتصد صفحه تاریخ صفویه را فقط یک نفر می نویسد؟
3. شگفتی دیگر این که یک مدخل نویس حرفه ای دایره المعارف چندین بخش متفاوت را در حوزه تاریخ علوم نوشته است:
تاریخ تحول حساب در ایران 245 ـ 330
تاریخ تحول جبر مقابله در ایران 331 – 408
گاه شماری در ایران 603 – 634
معدن شناسی و گوهر شناسی 749 _ 797
فرضا تاریخ حساب و جبر و مقابله را یکی بدانیم، آخر چطور می توان تصور کرد یک نفر همزمان در تاریخ معدن شناسی و ریاضی و گاه شماری تخصص داشته باشد؟ آن هم برای یک کار ماندگار؟
4. شگفتی دیگر این که در تاریخ آموزش و پرورش در ایران، نویسنده از عصر صفویه به عصر جدید پرواز کرده (ج 17 ص 460 ـ 461 که پرواز صورت گرفته) و مطلقا از نظام آموزش دوره قاجار تا قبل از عصر جدید یاد نکرده و از آنجا به سراغ عصر نوین از اعزام دانشجو به خارج و دارالفنون رفته است.
5. در باره همین دوره قاجار فصلی نامانوس به عنوان «برده داری و مسائل آن در عصر قاجار» از ونسا مارتین آمده که عینا در کتاب همین نویسنده با نام «دوران قاجار» (ترجمه افسانه منفرد) ص 261 به بعد آمده است. اگر بخش های اندک دیگری هم در این تاریخ جامع از این دست باشد، باعث تاسف است.
6. نکته جالب دیگر این که کسی همزمان هم «تاریخ سیاسی دوره مظفر الدین شاه» را بنویسد (ج 127 ص 297 _ 376) و هم «تاریخ آموزش و پرورش در ایران» را، از اسلام تا عصر جدید. تنها کسی مانند نویسنده این دو مقاله از نویسنده گان دایره المعارف است می تواند این کار را بکند، چون واقعا دایره المعارفی است، یعنی، هر موضوعی به امثال ایشان واگذار شود می نویسند.
/پایان/
منبع: صفحه اجتماعی کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
