عارف فرزانه و عالم وارسته، «حاج ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي، پس از عمری خدمت و تحصیل و تدریس در حوزه علمیه نجف، تبریز و قم و تربیت شاگردانی صاحب کمال در سحرگاه یازدهم ذی الحجه 1343 ق مصادف با عید قربان در سن 65 سالگی در قم از دنیا رفت[1]. وی در خانواده ای باتقوا، پارسا از تجار ملکی تبریز به دنیا آمد. اجداد خاندان ملکی از شمال افغانستان به آذربایجان آمده و در این دیار مقیم شده بودند[2].
وی مقدمات علوم را در تبریز گذراند و سپس برای تکمیل تحصیلات به نجف مهاجرت کرد و سالیان دراز در آن شهر به تحصیل پرداخت، و از محضر درس استادانی چون آخوند ملاحسینقلی همدانی، میرزا حسین نوری و آیه الله حاج آقا رضا همدانی بهرهی تمام برد. . او در زمینه اخلاق و عرفان از بهترین شاگردان مکتب آخوند ملا حسینقلی همدانی به شمار می رود.[3] میرزا جواد ملکی تبریزی در حدود سال ۱۳۲۱ هجری قمری به ایران آمده و در زادگاه و موطن اصلی اش تبریز به ترویج و علوم دینی پرداخت و در اوایل مشروطه به سال ۱۳۲۹ هجری قمری به خاطر نامساعد بودن اوضاع تبریز و اشغال بخشی از آذربایجان توسط ارتش روسیه، ابتدا به تهران و زیارت عبدالعظیم حسنی و سپس به قم رفت[4]. و در قم به تدریس فقه و تربیت روحانیان مشغول گردید. پس از آن که آیت‌الله عبدالکریم حائری به قم آمد و حوزه علمیه قم را تاسیس کرد، میرزا جواد مکتب اخلاقی و تهذیب نفس را تشکیل داد که شاگردان زیادی زیر نظرش تربیت شدند. درس اخلاق او بر دو قسم بود: درسی که در منزل تشکیل می‌شد و برای تعدادی از شاگردان خاصش بود؛ و درسی که در مدرسه فیضیه قم برای عموم مردم می‌گفت.[5]از شاگردان وی می توان به امام خمینی، آیه الله حسین فاطمی قمی، آخوند ملاعلی همدانی و میرزا خلیل کمره ای اشاره کرد.[6] از وی تالیفات ارزشمندی به جای مانده که به قول اهل فن همگی سرشار از نورند[7]. برخی از تالیفات وی توسط شاگردانش تنظیم و به چاپ رسیده است، چنانکه المراقبات را امام خمینی و آیه احمد خوانساری تنطیم کردند[8]. اسرارالصلوه به عربی، المراقبات در سلوک و عرفان، رساله لقاءالله در اخلاق، کتابی در فقه و رساله ای در حج از جملهی آثار وی می باشد. پس از رحلت و تشییع با شکوه، پیکرش را در قبرستان شیخان قم به خاک سپردند.[9]
[1] – آملی حسن زاده، درآسمان معرفت، گردآوری محمد بدیعی، چ دوم، نشر تشیع، قم، 1375ص 124.
[2] – مجتهدی مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص 149، ذیل شماره 71 خانواده ملکی تبریزی.
[3] – جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، نشر معروف، قم 179 ش، ص 514
[4] – کیهان اندیشه، شماره 8، مصاحبه با آیه الله حسن زاده آملی.
[5] – گلشن ابرار پیشین، ص 515.
[6] – نورمحمدی محمد جواد، شیخ مناجاتبان، انتشارات مهر خوبان، قم 1382، صفحات 82 تا 89 و گلشن ابرار پیشین ص 515- 516.
[7] – دولابی اسماعیل، مصباح الهدی، تدوین مهدی طیب، نشر سقیفه، تهران، چاپ سوم، 1382، ص 442
[8] – نورمحمد محمد جواد، ناگفته های عارفان، نشر مهرخوبان، قم، چ سوم، ص 183.
[9] – شیخ مناجاتبان پیشین، ص 124.
