در روز دوم ذیقعده ۱۳۲۷ هجری قمری برابر با ۲۴ فروردین ۱۲۸۸ شمسی در پی پایان دوران استبداد صغیر و دورهی دوم مجلس شورای ملی افتتاح، و دورهی دوم مشروطیت آغاز شد[1].
مجلس اول توسط محمد علی شاه که از روز اول سلطنتش با مشروطه مخالفت را آغاز کرده بود به توپ بسته شده[2] و تعطیل شده بود(دوم تیر1287 ). به دنبال این اقدام چند تن از مشروطه‌خواهان سر‌شناس چون میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین در باغشاه تهران به قتل رسیده و جمع دیگری را به زندان افتاده و عده‌ای نیز مجبور به ترک وطن شده بودند[3].
در برابر این اقدام و خودکامگی محمدعلی شاه، مبارزانی در نقاط مختلف ایران در مخالفت با رفتارهای استبدادی وی قیام کردند. مقاومت افرادی نظیر ستارخان و باقرخان در شهر تبریز و به دنبال آن پیوستن بختیاری‌ها، داشناک‌ها[4]، مجاهدان قفقاز، محمدولی‌خان تنکابنی، مردم گیلان و… به گشوده شدن دروازه‌های تهران، فرار محمدعلی میرزا به سفارت روس‌ها در تهران و عزل وی از سلطنت منجر شد[5]. با عزل محمدعلی شاه، احمد میرزا دومین پسر محمدعلی شاه[6]، در ۱۸ مرداد ۱۲۸۸توسط مجلسی عالی از رجال و بزرگان مملکت در ۱۲ سالگی به سلطنت رسید.[7]
همزمان با سقوط محمدعلی شاه و آغاز سلطنت احمد شاه، پس از یک سال و چهار ماه و ۲۱ روز فترت، دورهی دوم مجلس قانونگذاری در تاریخ دوم ذی القعدهافتتاح و نخستین جلسه رسمی آن سه روز بعد برگزار شد. انتخابات این دوره به موجب نظامنامه انتخابات مورخ ۱۲ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ هجری قمری با محدود‌تر کردن مداخله شاه، به صورت غیرمستقیم و دو مرحله‌ای برگزار شد و برخلاف دوره اول مجلس که انتخابات آن در انحصار اصناف و طبقات بود، در این دوره انتخابات صنفی ملغی شد.
مجلس دوم از یک سو با مقاومت در برابر تحمیلات دولت روسیه و انگلیس، به رسالتی که مشروطه بر عهده‌اش گذارده بود عمل میکرد و از سوی دیگر با استخدام مستشاران خارجی و واگذاری پستهای مهم به آنان، به نفوذ دوباره بیگانگان روی خوش نشان می‌داد. از این رو با مشکلاتی روبرو بو[8]د. مجلس دوم به دنبال اولتیماتوم دولت روس در ٣ دیماه ١٢٨٩ منحل شد.
پی نوشت:
[1]- کاتوزیان محمد علی، مشاهدات و تحلیل اجتماعی از تاریخ انقلاب مشروطیت، نشر شرکت سهامی انتشار، تهران 1379، ص762 و براون ادوارد، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه مهری قزوینی، انتشارات کویر، تهران 1380 ص 317. و یارشاطر احسان، انقلاب مشروطیت ( از سری مقالات دانشنامه ایرانیکاظ) ، ترجمه پیمان متین، انتشارات امیرکبیر، تهران ، 1383، ص 85.
[2]- کرمانی ناظم الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، انتشارات آگاه، چ سوم، تهران ، 1367، ج دوم، ص 157 یارشاطر احسان، انقلاب مشروطیت ، ص 82 ، و انقلاب مشروطیت ایران ادوراد براون پیشین، ص196.
[3]- انقلاب مشروطیت ایران ادوراد براون پیشین ، ص 197. و انقلاب مشروطیت یار شاطر، ص 82.
[4]-ارمنی های که پس به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه به مشروطه خواهان پیوستند.
[5]- مشاهدات و تحلیل اجتماعی از تاریخ انقلاب مشروطیت پیشین، ص 759.
[6]- تاریخ بیداری ایرانیان، ج دوم، ص 494.
[7]- کاتوزیان محمد علی، مشاهدات و تحلیل اجتماعی از تاریخ انقلاب مشروطیت، نشر شرکت سهامی انتشار، تهران 1379، ص 761.
[8]- آشتیانی، عباس اقبال، تاریخ مفصل ایران، انتشارات بهزاد، چ ششم، 1388 تهران ، ص 989-990..
