ملا محمدکاظم (1255 ـ 1329ق)؛ معروف به آخوند خراسانی از مراجع تقلید و اصولیان برجسته امامی و مؤلف اثر مهم کفایه الاصولو از حاميان اصلى نهضت مشروطهدر سحرگاه سه‌شنبه 20 ذی الحجه 1329ق، در منزل خود، پس از اقامه فریضه صبح در سن 74 سالگى درگذشت[1]. برخى مرگ او را بر اثر مسموميت دانسته اند[2].
وی در مشهد به دنیا آمد و پدرش، ملاحسين هروى خراسانى، روحانى و اصالتا اهل و ساكن هرات بود و قبل از ولادت محمدکاظم به مشهد هجرت کرده بود.[3]أخوند، علوم دينى را در مشهد نزد پدر و ديگر عالمان آن سامان فراگرفت و برای تکمیل تحصیلات به نجف رفت.[4] درنجف از محضراساتیدی چون شیخ انصاری (۱۲۸۱ق)، میرزای شیرازی (م۱۳۱۲ق)، سید علی شوشتری ( م ۱۲۸۳ق) و شیخ راضی نجفی (م ۱۲۹۰ق ) استفاده کرد.
مدت کوتاهی همراه میرزای شیرازی در سامراء به سر برد، ولی به نجف بازگشت و در آنجا مدرسی مشهورگشت[5] و پس از درگذش میرزا، شاگردان وی به حلقه درس آخوند پیوستند و ه‌تدريج جايگاه خراسانى در مقام استاد برجسته حوزه نجف، تثبيت و درس او بزرگ‌ترين حوزه درسى نجف شناخته شد.[6] تعداد شاگردان او را نزدیک به 1200 تن ذکر کرده اند که قریب پانصد تن از آنان مجتهد یا قریب به اجتهاد بوده اند.[7]
آخوند خراسانى به امور سياسى و اجتماعى جامعه حساس بود و موضع گیری های او نسبت به مشروطه ای حساسیت را به خوبی نشان می دهد. او هرچند در پى‌ريزى و شكل‌گيرى اوليه جنبش مشروطه نقشى نداشت، اما بنا به درخواستهای فراوان مردم و برخی از علماء به حمایت از جریان مشروطه دست زد. آخوند بر کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله میرزای نائینی که در جواب برخی از مخالفان مشروطه نوشته شده بود، تقریظی نوشت، و حتی بعد از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه، آخوند حكم جهاد داد[8]. اما پس از مشاهده عملکرد نادرست سران مشروطه، مانند اعدام شیخ فضل لله نوری، توهین به مقدسات اسلامی در روزنامه حبل المتین، تبعید برخی علماء و ترورآیه الله بهبهانی، ضمن انتقاد شدید از عملکرد سران مشروطه، اما همچنان به دفاع از اصل مشروطیت ادامه داد.در پایان عمربرای مشاهده اوضاع از نزدیک و کسب آگاهی های بیشتر، تصمیم گرفت همراه جمعی از علما به ایران سفر کند، اما مرگ ناگهانی وی مجال این کار را از او گرفت.[9] پس از تشییع، آخوند را در مقبره میرزا حبیب الله رشتی واقع در صحن حرم امام علی علیه السلام به خاك سپردند.[10]
پی نوشت:
[1]- عاقلى، باقر، روزشمار تاريخ ايران از مشروطه تا انقلاب اسلامى، تهران، 1369ـ1370، ج اول، ص 60.
[2]- كفائى، عبدالحسین، مرگى در نور زندگانى آخوند خراسانى، تهران، 1359ش، ص 278 – 281.
[3]- كفائى، عبدالحسین، ص 87.
[4]- كفائى، عبدالحسین، ص 35، 38.
[5]- آقابزرگ طهرانی، طبقات‌اعلام الشيعة نقباءالبشر فى‌القرن الرابع عشر، مشهد، 1388ش،قسم5، ص 65.
[6]- شهرستانى، هبة‌الدين، فاجعة حضرة آية‌اللّه الخراسانى، العلم، ج 2، ش 7، 1330، ص 341.
[7]- آقابزرگ طهرانی، الذریعه الى تصانيف‌الشيعة، چاپ على نقى منزوى و احمد منزوى، بيروت، 1403، ج 14، ص 33 و ج 2، ص 111.
[8]- كسروى، احمد، تاريخ مشروطه ايران، تهران، 1363ش، ج1، ص 32 – 33.
[9]- ناظم زاده، سیدمحمد، مرحوم آخوند خراسانی و مشروطیت، پایگاه اندیشه وران.
[10]- آقابزرگ طهرانى، طبقات، قسم 5، ص 66.
