حضرت امام محمد باقر(ع) در هفتم ذیحجه سال 114 ق و به قولی سال 117ق[1] توسط هشام بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید[2]. نام امام پنجم محمد و لقب آن حضرت، ابوجعفر و باقر يا باقرالعلوم است. تولد امام باقر(ع) را برخی اول رجب[3] و برخی دیگر، سوم صفر[4] دانسته اند. ولادت امام باقر (ع) در روز جمعه سوم ماه صفر سال 57 هجری در مدينه بوده و ایشان در واقعه جانگداز کربلا،کودکی چهارساله بود و دوران امامت حضرت نوزده سال و چند ماه طول کشید.
مادر حضرت دختر امام حسن مجتبی(ع) است[ 5]، از این رو امام باقر(ع) نخستین کسی است که پدرش از نسل امام حسین و مادرش از نسل امام حسن می باشد.[6]آن حضرت در حادثه ی کربلا کودکی چهارساله بود.[7] دانش و موقعیت علمی امام باقر (ع) در زمان حیاتش در سرتاسر مملکت اسلامی شهرت فراوان داشته[8] و بسیاری از خاصه و عامه از ایشان به عنوان نماینده علوم اهل بیت (ع) و سید فقهاء الحجاز[9] بهره می گرفتند[10]. فراوانی روایات امام در زمینه های فقه، اعتقادات، و دیگر علوم اسلامی سبب شده تا محدثان بسیاری از اهل سنت نظیر ابوحنیفه، از امام باقر نقل حدیث کنند.[11] روایات فقهی، اخلاقی و تفسیری فراوان حضرت که در مسانید فقهی و تفسیر باز مانده اند، میراث فرهنگی عظیم شیعه می باشد. از سویی دوره ی حیات امام باقر(ع) زمان پیدایش مشربهای فقهی و اوج گیری نقل حدیث در باره ی تفسیر، و ورود اسرائیلیات به این حوزه بود. بسیاری از علماء نیز به دستگاه اموی وابستگی داشتند، از این رو ضرورت احیای سنت واقعی پیامبر(ص) و پالایش آن از شائبه های تحریف عمدی خلفاء و علمای وابسته ی به آنان، امام باقر(ع) را واداشت تا در برابر آنان موضعگیری کند.[12] با حرکت امام (ع) در این حوزه شیعیان با جنبش فرهنگی پویایی به تدوین فرهنگ خویش آغازیدند.
[1] – یعقوبی احمد بن محمد ابن واضح، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، ج دوم، ص 320.
[2] – اربلی علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، تحقیق سید هاشم رسولی، تبریز، ج 2، ص136.
[3] – شیخ مفید ، مسارالشیعه، ترجمه عبدالهادی معصومی، نشر آستانه مقدسه، 1388، ص 93.
[4] – کشف الغمه فی معرفه الائمه پیشین، ج 2، ص 136.
[5] – شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ترجمه و شرح سید هاشم رسولی محلاتی، انتشارات علمیه اسلامیه، ص 154.
[6] – ابن عنبه،عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب، مکتبه الحیدریه، نجف، 1380ق ، ص 195.
[7] – تاریخ یعقوبی پیشین، ج دوم، ص 320.
[8] – ذهبی محمد حسین، سیراعلام النبلاء، موسسه الرساله، بیروت 1401 ق، ج 4،ص 402 و عمده الطالب ، ص 195.
[9] – ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاعه، ج 15، ص 77.
[10] – کلینی محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388 ق، ج 6، ص 266.
[11] – ذهبی شمس الدین، تذکره الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1374 ق،ج 1، ص 127 و 124.
[12] – فضل الله محمد جواد، الامام الصادق، بیروت، دارالزهراء 1401 ق، ص 24.
