حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا جباری دومین فردی بود که مقاله خود با موضوع «سبک زندگی و سیره اخلاقی امام کاظم(ع)» را در همایش سیره و زمانه امام کاظم(ع) ارائه کرد. وی با بیان این که نمی توان در قالب یک مقاله به بررسی همه جانبه سیره امامان معصوم(ع) پرداخت، به محدودیت های خود در این مقاله از جمله کم بودن اطلاعات موجود در منابع تاریخی اشاره کرد.
وی مقاله خود را مبتنی بر پنج محور سلوک معنوی و عبادی، سلوک فردی، سلوک خانوادگی و سلوک اجتماعی دانست و افزود: در بخش سلوک اجتماعی به روابط سیاسی امام کاظم (ع)، رفتارهای فرهنگی و علمی و نوع معاشرت با جامعه نیز پرداخته شده است.
دکتر جباری سلوک معنوی امام کاظم (ع) را به دو بخش خصلت های معنوی عبادی و غیر عبادی تقسیم کرد و در بیان قسم اول گفت: خصلت های عبادی امام(ع) که در منابع تاریخی به آن اشاره شده است شامل معرفت و ایمان به خدا، شوق عبادت، فقه عبادت، توجه به حال در عبادت و کثرت عبادت و احساس تقصیر می باشد.
وی در بیان معرفت و ایمان امام کاظم (ع) به خدا به شواهد و گزاره های مختلف تاریخی اشاره کرد و به عنوان نمونه به روایتی از ایشان در کتاب تحف العقول اشاره کرد که می فرمایند: ایمان به خدا در میان اعمال، عالی ترین درجه و والاترین بهره و شریف ترین منزلت ها را دارد.
مدیر مسوول فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش درباره شوق عبادت امام افزود: شوق عبادت بعد از معرفت به خدا حاصل می شود و در این زمینه عباراتی از امام کاظم(ع) نقل شده است؛ از جمله زمانی که در زندان به سر می بردند یکی از مناجات های ایشان این جمله بوده است که: خدایا من همواره از تو، فراغتی را برای عبادتت طلب می کردم و تو آن را برایم فراهم کردی، پس تو را بر این نعمت سپاس می گویم.
وی آگاهی داشتن به احکام یا فقه عبادت را از مهم ترین لوازم عبادت مطلوب دانست و گفت: امام کاظم(ع) در پاسخ کسی که از ایشان درباره لزوم یا عدم لزوم پرسش درباره تکلیف شرعی پرسید فرمود: مردم مجاز نیستند نسبت به آن چه در ارتباط با امور دینشان به آن نیازمندند بی اعتنا باشند.
این استاد حوزه علمیه در تبیین حال توجه امام(ع) در عبادت گفت: روزی ابوحنیفه به حضور امام صادق(ع) مشرف شد و عرض کرد: پسرت موسی را دیدم در حالی که مردم از برابرش عبور می کردند، نماز می خواندند و او آن ها را نهی نمی کرد. امام صادق (ع) نیز با شنیدن سخن ابوحنیفه، فرزندش را فراخواند و به او فرمودند: پسرکم! ابوحنیفه می گوید که در حال نماز خواندنت مردم از برابرت عبور می کرده اند؟ امام کاظم (ع) عرض کردند: آری پدر جان، آن که من برای او اقامه نماز می کنم، از آنان که از برابرم عبور می کنند، به من نزدیک تر است، زیرا خداوند فرموده است که من از رگ گردن به انسان نزدیک ترم.
این پژوهشگر تاریخ امام کاظم(ع) را شخصی با عبادت بسیار دانست و گفت: ایشان به شیعیان خود توصیه کردند که اوقات شبانه روز خود را به چهار بخش تقسیم کنید. بخشی از آن را برای مناجات، بخشی برای امر معاش و زندگی، بخشی برای معاشرت با برادرانی که شما را نسبت به عیوبتان آگاه می کنند و بخش دیگری را برای لذت های حلال قرار دهید. با این برنامه ریزی، امام(ع) قصد دارند اذهان را به این نکته معطوف دارند که انسان مومن حتما بخشی از روز را به عبادت اختصاص می دهد و عبادت را فدای امور دیگر و دیگر امور را فدای عبادت نمی کند.
وی خصلت های معنوی غیر عبادی امام را دنیا گریزی و یاد آخرت، اهتمام به طاعت و ترک معصیت، توکل، تسلیم، رضا و شکر معرفی کرد و به مساله تغذیه به عنوان نمونه ای از سلوک فردی امام کاظم(ع) اشاره کرد و گفت: محمد بن جعفر بن عاصم با واسطه پدرش از جدش نقل می کند: سالی حج گزاردم و به همراه جماعتی از شیعیان در مدینه، دنبال جایی برای استراحت بودیم که ناگاه موسی بن جعفر(ع) به استقبالمان آمدند در حالی که مقداری غذا بر روی چارپایی حمل می کردند رفتیم در میان نخل ها منزل کردیم. امام بعد از آوردن تشت و آب و شستن دست ها، غذا آوردند. هر نوع غذایی که عرضه می کنند به دنبال آن نیز بیان می کنند که این غذا مورد علاقه پیامبر(ص)، یا حضرت فاطمه(س) یا حضرت علی(ع) و یا حسنین(ع) بوده است.
در این روایت به جزئیات مختلف آداب غذا خوردن و اهمیت دادن به آن اشاره شده است که علاقمندان را به خواندن این مقاله دعوت می کنم.
مشروح گزارش همایش سیره و زمانه امام کاظم(ع)
