تاريخچه و اهداف مؤسسه تحقيقاتى اميرالمؤمنين عليه السلام
فكر تشكيل مؤسسه جهت بررسى و تحقيق و استخراج علوم و فنون و نيازمنديهاى انسان از منابع روايى و حديثى در سالها ى 53 ـ 54 در روح ما قوت گرفت.
در آن سالهاى غمبار ستم شاهى ، جلسه اى هفتگى با شهيد بزرگوار خط وحدت حوزه و دانشگاه ، آية الله شهيد مفتح داشتيم كه محور بحث حكومت اسلامى بود ، و جلساتى نيز با محقق سخت گوش ، دانشمند بى نظير حضرت آية الله سبحانى داشتيم كه جهت انجام تمرينات تحقيق و نويسندگى مىبايست با منابع روائى آشنا و در درياى معارف روايات شيعه به شناگرى بپردازيم كه در رأس همه ، نهج البلاغه مطرح بود ، اما پس از مدت كوتاهى با مشكلات اساسى تحقيق در منابع روائى آشنا شديم .
منابع شيعه ، فهرست نامههاى تفصيلى ، معاجم شايستهاى نداشت ، و مشكل مىشد از آنها استفاده كرد گرچه دانشمند به جوار رحمت حق شتافته حجة الاسلام مصطفوى كرمانى (ره) توانسته بود ، قدم اول را بردارد ، در آن روزها كه اوضاع داخلى غمبار شيعيان و كمبود مراكز و منابع ابزارى تحقيقاتى را بررسى مىكرديم ، دردآلود به اين حقيقت اعتراف مىكرديم كه شيعه اميرالمؤمنين عليه السلام نيز مانند حضرت مولى مظلوم است .
و نهجالبلاغه امامعليه السلام نيز مظلوم مانده است، وقتى در يكى از كتابها خوانده بودم كه فلان دانشمند مسيحى (جرج جرداق) 100 بار نهجالبلاغه را خوانده است ، خشم و غرور و تعصب دينى ، همه وجود مرا مىسوزاند كه ما چه كردهايم ؟ نسل فرهنگى ما ، چه مقدار با اين كتاب آشناست ؟
با عنايات پروردگار و با همكارى برادر بزرگوار حجة الاسلام محمد كاظم محمدى ، كار نوشتن « المعجم المفهرس نهجالبلاغه » را آغاز كرديم ، كه حدود 7 سال با نداشتن ابزار لازم كار و روشهاى ابتدائى به انجام رسيد ، در طول كار معجم نويسى و مراجعه مكرر و هدفدار به نهجالبلاغه ، تازه درك كرديم كه در كرانه كدامين اقيانوس ژرف ايستادهايم ؟و ژرفاى ارزشمند معارف اين كتاب چگونه است ؟كه به فكر پردازش نوين منابع روائى افتاديم.
شيعه از نظر منابع تحقيق ، غنى و نسبت به ديگر اديان و مكاتب غير قابل مقايسه است ، زيرا در قرآن و عترت، همه نيازها و نيازمندىهاى انسان مطرح شده است و در طول سه قرن «از وفات پيامبر صلى الله عليه وآله تا غيبت كبرى 329 ه» كليات اسلام و فقه اسلامى و آيات قرآن كريم ، همواره با تفسيرها و تحليلهاى دوازده امام عالم به غيب و آگاه به وحى ، توضيح داده شد ، و در قالب دهها هزار حديث و روايت به بشريت عرضه شد كه يكى از آنها « نهجالبلاغه » است و هزاران افسوس كه نسل عصر ما ، نسل دانشگاهى و فرهنگى ما ، سيستمهاى ارتباطى شايسته و صحيحى با آن همه سرمايههاى خدادادى ندارد.
عصرما، عصر ابزارهاى نوين، عصر ظهور روشها و متدهاى شگفتى آور تحقيق وبررسى است، با بصحنه آمدن ابزار و ادوات پيشرفته، و كامپيوترهاى متفكر، تغييرات اساسى و غير قابل تصورى در بسيارى از علوم و فنون بشرى، و كيفيت مطالعه و ارزيابى، و يافتن مفاهيم ارزشمند نهفته در تأليفات بشرى، پديد آمد كه سبكها و متدهاى تحقيق را دچار تحولات چشمگير كرد، از اين رو نيازمنديهاى جديد و تازهاى براى نسل تشنه حقيقت عصرمان مطرح است.
همانگونه كه غذا خوردن، و نوع غذاهاو روشهاى بدست آوردن غذاهاى مورد لزوم، به نوع زندگى، به كيفيت كار و مسائل شغلى، به مشكلات ترافيك و زندگى شهرى، به نوع مديريت و سرگرميهاى ادارى، پيوند خورده است، كار تحقيقاتى و روشهاى يافتن و پرداختن مفاهيم ارزشمند آثار و تأليفات بشرى، و فراهم آوردن غذاى معنوى جان و روان نيز نمىتواند از اينگونه تحولات و دگرگونىها، جدا باشد.
با توجه به محدوديتهاى زندگى، و مشكلات فراوان اجتماعى، و پيچيدگى صنعتى شدن زندگى، به روشها و ابزار و أدوات و امكانات نوينى در تحقيق نيازمنديم، و به ديدگاههاى تازه در مطالعه و يافتن مطالبى ارزشمند، بايد انديشيد.
و با تأسف بايد گفت :
(ياد اوقات فراغت و أعصاب سالم و وجود وقت لازم و فراوانى امكانات دورانهاى گذشته، همواره جاويدان باد.)
يكى از عوامل پيشرفت كشورهاى مترقى دنيا، بازنگرى جدى در پيدايش و كاربرد ابزار و ادوات و روشهاى تحقيقاتى است كه با جديدترين و متكاملترين روشها به حيات مراكز تحقيقاتى تداوم مىبخشند.
كشورهاى پيشرفته دنيا ممكن است منابع غنى و آثار فرهنگى، علمى، ادبى جهان سوم، بخصوص حوزههاى علميه شيعه را نداشته باشند و با توطئه فرار مغزها و تاراج آثار فرهنگى دنيا نيز نتوانند سرمايههاى لازم را فراهم آورند، اما با مدرنيزه كردن ابزار و ادوات تحقيقاتى و با بهره بردارى صحيح و بايسته، از سرمايههاى موجود در مراكز تحقيقاتى، به اوج ترقى رسيدند، و پيشرفتهاى شايستهاى داشته و دارند.
در يك نگاه واقع بينانه، اعتراف برخى از واقعيتها، ضرورى و تلخ است مانند :
الف ـ كشورهاى پيشرفته با سرمايههاى اندك تنها با بكارگيرى ابزار و ادوات پيشرفته، و روشهاى تحقيقاتى شايسته ، موفقند و ما با برخوردارى از منابع غنى، هنوز بفكر يافتن نيازمنديها ضرورى « اندر خم يك كوچهايم» .
ب ـ آنها با سرمايههاى اندك رفتندو رسيدند، و ما بر روى دنيايى از ذخائر و معادن علوم، گرسنه ماندهايم.
ج ـ آنها با مدرنيزه كردن أدوات تحقيق، و رايانهاى شدن كتابخانهها، و مراكز تحقيقاتى، در عمق زلال علوم شنا مىكنند، و ما در كنار درياى مواج و خروشان علوم و معارف قرآنى و آثار اهل بيتعليهم السلام سرگردانيم ، بقول شاعر :
ماهيان نديده غير از آب
پرس و پرسان ز هم كه آب كجاست؟
د ـ آنها به همه سرمايههاى خود رسيده و در فكر فرار مغزها و تاراج سرمايههاى فرهنگى ديگر ملل جهانند، و تازه احساس كمبود نموده، در فكر طرحهاى دراز مدت تحقيقاتى بسر مىبرند و ما در شناخت و كشف و استخراج سرمايههاى خود عاجزيم و پلهاى ارتباطى لازم را بوجود نياوردهايم.
ه ـ محققان فراوان كشورهاى پيشرفته بدنبال انتخاب موضوعات قابل تحقيق و ارزيابى تلاش مىكنند و مىگويند: درباره كدام موضوع مفيد بايد ارزيابى نمود؟
اما در ديار ما، و روزگاران آشفته ما، مفاهيم بلند و ارزشمند اسلامى، بدنبال محققان اندك و انگشت شمارند كه مىپرسند:
چه كسى بايد، روزى، روزگارى، به كنكاش و تحقيق پيرامون مباحث حياتى و سرنوشت ساز منابع قرآنى و حديثى بپردازد.
يعنى در آنجا محقق بدنبال موضوعات تحقيقاتى است و اينجا، موضوعات و مفاهيم در پى انتخاب محققان متعهد سرگردانند!!
و ـ در آن ديار مىگويند چه داريم؟ و چه دارند؟و چه مىشود داشت؟ كه در اين ديار مىگوئيم، چه بايد كرد؟ و چگونه بايد يافت؟
راه حلها
با توجه به مشكلات و ناهماهنگىهاى ياد شده:
بايد به روشهاى نوين تحقيق انديشيد، و مدرنترين ابزار تحقيق را بكار گرفت.
بايد مراكز تحقيقاتى ما به بهترين و پيشرفتهترين امكانات مجهز گردند.
بايد بين نسل عصر ما و منابع ارزشمند و بى مانند روائى، پلهاى ارتباطى بايسته ايجاد گردد تا هر كس با ظرفيتهاى گوناگون بتواند از منابع غنى اسلامى بهرهمند گردد.
بايد براى تمام منابع علمى، فلسفى، تفسيرى، حديثى، تاريخى، ادبى، فهرستنامههاى متكامل و شايستهاى نوشته شود، و نهضت معجم نويسى و تدوين فرهنگ نامههاى ضرورى را نبايد فراموش كرد.
بايد براى رايانهاى شدن منابع ارزشمند اسلامى، همه امكانات را استخدام كرد و نمودار درختى، منابع اسلامى را در أسرع وقت فراهم نمود.
بايد زمينههاى لازم مطالعه و بهره بردارى همه اقشار و طبقات جامعه را تحقق بخشيد تا هر محقق و مراجعه كنندهاى به نيازمنديهاى دلخواه خود دسترسى پيدا كند، و سيراب برگردد .
بايد همراه با رشد أدوات و ابزار تحقيق، مراكزى براى تربيت و تعليم محققان گوناگون علوم اسلامى، بسيج شوند تا در ديار ما نيز هزاران محقق و پژوهنده در پى انتخاب موضوع، و مفاهيم قابل ارزيابى در تلاش مداوم بسر برند.
به اميد آنكه در آينده نزديك پژوهشگران پر تلاش حوزه هاى علميه در پردازش همه منابع روائى متناسب با نيازمنديهاى انسان معاصر موفق باشند.
بايد معجم المفهرس ، براى تمام منابع روائى تهيه و تدوين شود .
بايد فهرست نامههاى مفصل براى منابع حديثى تحقق پذيرد .
بايد معارف نهجالبلاغه و ديگر منابع روائى به صورت دروس كلاسيك به دانشگاهها و مراكز فرهنگى راه يابد .
بايد سوژه هاى رساله نويسى دانشجويان از منابع روائى و نهجالبلاغه انتخاب شود.
بايد لغت نامههاى كاربردى براى تمام منابع روايى نوشته شود .
بايد مدارك و اسناد منابع روائى استخراج شود .
بايد راهنماى تحقيق و شناسائى منابع روائى براى اقشار گوناگون جامعه نوشته و در دسترس قرار گيرد.
بايد ترجمه هاى صحيح و متناسب با نيازهاى نسل معاصر نوشته شود.
بايد معارف نهجالبلاغه متناسب با طبقات و اقشار اجتماعى ، دسته بندى و به صورت جزوه و مقاله به همان قشر خاص ارائه شود .
بايد مسابقات سراسرى پيرامون منابع حديثى صورت پذيرد .
با چنين ايدهآلها و آرزوهايى وارد كار شديم و پس از ساليان طولانى تحقيق و بررسى ، بخصوص پس از پيروزى انقلاب اسلامى با بنياد ارزشمند نهجالبلاغه كه طرح و ايدهآل شهيد مطهرى بود، آشنا شديم ، و با حضرت حجة الاسلام دين پرور همكارى نزديك را آغاز كرده حدود شش سال مسئوليت واحد تحقيقات بنياد نهجالبلاغه را بر عهده داشتم، در اين سالهاى شيرين ، توانستم با همكارى امور تربيتى وزارت آموزش و پرورش ، « واحد قرآن و نهجالبلاغه » ، مسابقات چهل حديث براى دانشآموزان راهنمائى و دبيرستان سراسر كشور (حدود 10 سال ) را سامان دهيم و جزوههاى آن را هر سال آماده سازيم .
تا آنكه براى تحق اهداف ياد شده مؤسسه فرهنگى تحقيقاتى اميرالمؤمنينعليه السلام را در سال 67 تأسيس و ديدگاهها و ايدهآلهاى كوتاه مدت و دراز مدت را طى ملاقاتى به عرض مقام معظم رهبرى ، حضرت آية الله العظمى خامنهاى رسانديم ، كه شوراى مؤسسه را مورد محبت پدرانه قرار دادند و تأييد فرمودند كه :«استقلال مؤسسه حفظ و تداوم يابد.»
هدف مؤسسه ايجاد پل ارتباطى بين نسل معاصر و منابع روائى است كه البته از نهجالبلاغه آغاز كرديم .
فعاليتهاى پژوهشى مؤسسه فرهنگى تحقيقاتى اميرالمؤمنين عليه السلام
1 ـ درسهائى از نهجالبلاغه
2 ـ مجموعه بينش توحيدى
3ـ مجموعه تاريخ سياسى رهبران معصوم (ع)
4ـ مجموعه روائى نهجالحياة
5 ـ جزوه هاى مسابقاتى نهجالبلاغه
6ـ سيره حضرت اميرالمؤمنين (ع) (الگوهاى رفتارى امام)
7ـ مجموعه آشنائى با نهجالبلاغه
8ـ دائرة المعارف بزرگ نهجالبلاغه
اول ـ درسهاى آموزشى نهجالبلاغه
پس از حدود 10 سال كار تحقيقاتى توانستيم تا كنون چندين جلد كتاب درسى پيرامون نهجالبلاغه تهيه و تدوين نماييم كه با تكميل 5 پروژه نيمه كاره (ديسكت نهجالبلاغه) را به دنيا عرضه نماييم، كه از سالهاى 63 تا كنون در بسيارى از مراكز فرهنگى ، دانشگاهى در سطوح مختلف تدريس شده و مىشود ، مانند :
1ـ شناخت نهجالبلاغه
2ـ اطلاعات مقدماتى تحقيق در نهجالبلاغه
3ـ روشهاى تحقيق در نهجالبلاغه
4ـ طرحهاى آموزشى نهجالبلاغه
5ـ كليدهاى شناسائى نهجالبلاغه
6ـ روش برداشت و تحقيق در نهجالبلاغه در اينجا ذكر اين نكته ضرورى است كه در برخى از استانهاى كشور براى دبيران دينى و تربيتى ، طى سمينارهاى دو روزه و سه روزه دروس آموزشى تدريس شده است، كه از تلاش مجدانه وزير محترم آموزش و پرورش جناب آقاى مظفر تشكر مىكنيم ، كه طى بخشنامه اى به امور تربيتى سراسر كشور و ضمن خدمت اعلان فرمودند ، تا 4 جلد از كتابهاى مؤسسه با نامهاى :
1ـ المعجم المفهرس لالفاظ نهجالبلاغه
2ـ فرهنگ واژه هاى معادل نهجالبلاغه
3ـ فرهنگ موضوعات كلى نهجالبلاغه
4ـ فرهنگ معارف نهجالبلاغه (ج 1 و 2)
در حدود 90 ساعت مورد تدريس ، ارزيابى و شناسائى قرار گيرد.
دوم ـ مجموعه بينش توحيدى
درباره « عقايد اسلامى » درسهاى مفيدى را در 10 جلد به علاقمندان معارف اسلامى تقديم كرديم، مانند: 1ـ عقائد اسلامى
2ـ سيرى در تفكر مادى
3ـ فلسفه اجتهاد و تقليد
4ـ مبانى اعتقادى در نهجالبلاغه
5ـ باورهاى جاودانه
6ـ كدام اسلام ؟
7ـ مذهب روشنفكرى و كتابهاى زير از همين مجموعه در دست تهيه مىباشد:
جهان بينى توحيدى
روش بررسى مكتب ها
طرحى نو در آموزش عقائد و احكام
فلسفه احكام
سوم ـ مجموعه تاريخ سياسى رهبران معصومعليهم السلام
جهت آشنائى نسل جوان با تاريخ سياسى معصومينعليهم السلام كار پژوهشى حساب شدهاى را از ساليان دور آغاز و تا كنون توانسته ايم برخى از آثار ارزشمند آن را به شرح زير منتشر سازيم :
الف ـ تاريخ سياسى امام على عليه السلام
1ـ حماسه غدير
2ـ جايگاه غدير
3ـ ويژگيهاى غدير
4ـ الروض النضير فى معنى حديث الغدير
5ـ مجموعه الگوهاى رفتارى امام على عليه السلام (15 جلدى)
ب ـ تاريخ سياسى حضرت زهراعليها السلام
6ـ تحليل زندگانى حضرت زهراعليها السلام
7ـ رهآورد مبارزات حضرت زهراعليها السلام
8ـ ويژگيهاى مبارزاتى حضرت زهراعليها السلام
ج ـ تاريخ سياسى ديگر رهبران معصومعليهم السلام
9ـ انگيزه هاى قيام عاشورا
10ـ پيامهاى عاشورا
11ـ ره آورد اسارت عترت عليهم السلام ( جلد 1 و 2 و 3 )
12ـ آينده و آينده ساران
13ـ عاشورا و ارزشها
14ـ ره آورد صلح امام حسن مجتبى عليه السلام
چهارم ـ مجموعه روائى نهجالحياة
فرهنگ سخنان معصومينعليهم السلام با عنوان مجموعه نهجالحياة (20 جلدى) از سخنان پيامبران آسمانى آغاز و تا كلمات نورانى حضرت بقيةالله «عج» ادامه مىيابد ، به شرح زير ادامه مىيابد ، كه تا كنون فرهنگ سخنان حضرت زهراعليها السلام و فرهنگ سخنان امام حسين عليه السلام منتشر شد و فرهنگ سخنان پيامبران آسمانى و امام حسن مجتبى عليه السلام در دست تهيه مىباشد .
1ـ نهجالحياة (جلد اول) (فرهنگ سخنان پيامبران الهى)
2ـ نهجالحياة (جلد دوم و سوم) (فرهنگ سخنان پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله وسلم)
3ـ نهجالحياة (جلد چهارم و پنجم و ششم) (فرهنگ سخنان امام علىعليه السلام)
4ـ نهجالحياة (جلد هفتم) (فرهنگ سخنان حضرت فاطمهعليها السلام)
5ـ نهجالحياة (جلد هشتم) (فرهنگ سخنان امام حسنعليه السلام)
6ـ نهجالحياة (جلد نهم) (فرهنگ سخنان امام حسينعليه السلام)
7ـ نهجالحياة (جلد دهم) (فرهنگ سخنان امام سجادعليه السلام)
8ـ نهجالحياة (جلد يازدهم و دوازدهم و سيزدهم) (فرهنگ سخنان امام باقرعليه السلام)
9ـ نهجالحياة (جلد چهاردهم و پانزدهم و شانزدهم) (فرهنگ سخنان امام صادقعليه السلام)
10ـ نهجالحياة (جلد شانزدهم) (فرهنگ سخنان امام كاظمعليه السلام)
11ـ نهجالحياة (جلد هفدهم) (فرهنگ سخنان امام رضاعليه السلام)
12ـ نهجالحياة (جلد هجدهم) (فرهنگ سخنان امام جوادعليه السلام)
13ـ نهجالحياة (جلد نوزدهم) (فرهنگ سخنان امام هادىعليه السلام)
14ـ نهجالحياة (جلد بيستم) (فرهنگ سخنان امام عسگرىعليه السلام)
15ـ نهجالحياة (جلد بيست و يكم) (فرهنگ سخنان امام زمانعليه السلام)
پنجم ـ تهيه جزوه هاى مسابقاتى نهجالبلاغه « چهل حديث »
از سالهاى 62 تا كنون جهت برگزارى انواع مسابقات نهجالبلاغه با عنايات خداوند بزرگ و الطاف خفيه حضرت مولى توانستيم برخى از موضوعات مسابقاتى نهجالبلاغه را به شرح زير براى وزارت آموزش و پرورش (امور تربيتى) آماده سازيم :
1ـ زن از ديدگاه نهجالبلاغه
2ـ اخلاق در نهجالبلاغه
3ـ جاذبه و دافعه در نهجالبلاغه
4ـ دوستى و دوستان در نهجالبلاغه
5ـ تربيت در نهجالبلاغه
6ـ حق و باطل در نهجالبلاغه (براى وزارت آموزش و پرورش امور تربيتى)
7ـ مبانى اعتقادى از ديدگاه حضرت زهراءعليها السلام
8ـ روشهاى جامعه سازى
9ـ واقعيت نگرى در نهجالبلاغه
10ـ بهداشت روانى جوانان در نهجالبلاغه
11ـ نظارت مردمى در نهجالبلاغه
12ـ مبانى اعتقادى در نهجالبلاغه
13ـ مبانى احكام اسلامى در نهجالبلاغه
14ـ رابطه دين و سياست از ديدگاه نهجالبلاغه
15ـ اخلاق نظامى در نهجالبلاغه
16ـ جنگ و صلح در نهجالبلاغه
17ـ نوجوانى و ارزشها در نهجالبلاغه
18ـ اخلاق نوجوانى در نهجالبلاغه
19ـ مسئوليت جوانى در نهجالبلاغه
20ـ جوان و سازندگى در نهجالبلاغه
21ـ شناخت دوران جوانى در نهجالبلاغه
22ـ راه مقابله با مشكلات جوانى در نهجالبلاغه
23ـ پيام استقامت امانم خمينىقدس سره در نهجالبلاغه
24ـ روش هاى جامعه سازى در نهجالبلاغه
ششم ـ مجموعه الگوهاى رفتارى امام علىعليه السلام (سيره علمى امام علىعليه السلام)
پژوهش و تحقيق پيرامون سيره عملى حضرت اميرالمؤمنينعليه السلام كه با نام ( الگوهاى رفتارى امام علىعليه السلام) در 25 عنوان و در 15 جلد به شرح زير آماده نشر مىباشد :
1ـ امام علىعليه السلام و اخلاق اسلامى
الف ـ اخلاق فردى
ب ـ اخلاق اجتماعى
ج ـ آئين همسردارى
2ـ امام علىعليه السلام و مسائل سياسى
3ـ امام علىعليه السلام و اقتصاد
الف ـ كار و توليد
ب ـ انفاق و ايثارگرى
ج ـ عمران و آبادى
د ـ كشاورزى و باغدارى
4ـ امام علىعليه السلام و امور نظامى
الف ـ اخلاق نظامى
ب ـ امور دفاعى و مبارزاتى
5ـ امام علىعليه السلام و مباحث اطلاعاتى و امنيتى
6ـ امام علىعليه السلام و علم و هنر
الف ـ مسائل آموزشى و هنرى
ب ـ مسائل علمى و فرهنگى
7ـ امام علىعليه السلام و مديريت
8ـ امام علىعليه السلام و امور قضائى
الف ـ امور قضائى
ب ـ مسائل جزائى و كيفرى
9ـ امام علىعليه السلام و مباحث اعتقادى
10ـ امام علىعليه السلام و مسائل حقوقى
11ـ امام علىعليه السلام و نظارت ملى (امر به معروف ونهى از منكر)
12ـ امام علىعليه السلام و مباحث معنوى و عبادى
13ـ امام علىعليه السلام و مباحث تربيتى
14ـ امام علىعليه السلام و مسائل بهداشت و درمان
15ـ امام علىعليه السلام و تفريحات سالم
الف ـ تفريحات سالم
ب ـ تجمل و زيبائى
در اينجا لازم است توجه علاقمندان به علوم و معارف نهجالبلاغه را به سخن مجموعه آشنائى با نهجالبلاغه جلب كنيم:
هفتم ـ مجموعه آشنائى با نهجالبلاغه
پيرامون كتاب ارزشمند نهج البلاغه، از آغاز تا كنون كارهاى فرهنگى مفيد و اقدامات ارزندهاى صورت پذيرفت، محققان و دانشمندان و مؤلفان و شاعران شيعه، همه براى شناسايى و شناساندن اين كتاب عظيم، تلاش مستمر و همه جانبهاى نمودند، و شكر خدا را كه پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران برهبرى امام خمينىقدس سره نهج البلاغه بيشتر از پيش دارد معرفى مىشود، و در فرهنگ ملت ما و مدارس و دانشگاهها راه مىيابد، و نفوذ بايسته مىكند. در اينجا بايد از همه تلاشگران تشكر كرد، و به روان پاك آنها كه رفتند درود فرستاد، و سلامت و موفقيت ديگر عاشقان كلام حضرت امير المؤمنين علىعليه السلام را از خداوند بزرگ مسئلت نمود. هدف ما در اين سرى درسهاى كه تقديم علاقمندان مىگردد، وبارها در مراكز مختلف تدريس شده است، با كار انجام شده ديگر تلاشگران و محققان از چند نظر فرق دارد:
1ـ در اين سرى درسها، كار موضوعى مشخصى نداريم، و موضوع معينى را در نهج البلاغه تعقيب و جستجو نمىنمائيم ( اگر چه موضوعات فراوانى مورد ارزيابى قرار خواهد گرفت ).
2ـ تدريس برخى از معارف نهج البلاغه نيز مورد نظر ما نيست.
3ـ وبررسى مسائل و موضوعات پراكنده در نهج البلاغه را قبول نداريم، و عملا هم به آن نپرداختيم.
طى بررسيهايى كه در كلاسهاى نهج البلاغه بعمل آورديم ( كار موضوعى ) يا ( تدريس برخى از موضوعات ) و يا ( بررسى موضوعات پراكنده ) را مفيد نمىدانيم. زيرا شاگردان در اغلب كلاسها پس از سپرى شدن دورههاى از پيش تعيين شده، به نوعى شناخت واقعى دست نيافتند، و اغلب كلاسها، به صورت تشريفاتى، و متأسفانه دكورى برگزار گرديد، و بازدهى خوبى نداشت ، و تنها فرازهايى يا قسمتهايى از اين كتاب گرانسنگ، مورد ارزيابى قرار مىگرفت.
ما مىخواهيم در اين سرى درسها با نهج البلاغه آشنا شويم، و كيفيت استخراج و استنباط و مطلب يابى صحيح را بدانيم، مىخواهيم چگونگى شنا كردن در اين درياى نور و علوم علوى را بياموزيم،
و راههاى بار يافتن به آستانه نهج البلاغه را بشناسيم، كه چگونه مىتوان از چشمه سارش، آب زلال علوم و معارف الهى را نوشيد؟ و در آبشار مواج و بى تاب آن شنا كرد؟
براى دسترسى به اهداف ياد شده، در آغاز ابزار ضرورى كار مطرح مىشوند، و سپس فنون لازم شناسايى مىگردند، و آنگاه علوم مورد نياز جهت ارزيابى قرار مىگيرند، وقتى مراحل ياد شده بخوبى سپرى شد، روشهاى بررسى، همراه با تمرينات ضرورى مطرح و بهره بردارى از آنها آغاز مىشود، و در تداوم بكارگيرى روشها، كليدهاى شناسائى نهج البلاغه در دست پويندگان تشنه حقيقت قرار داده شده كه همواره قدرت مراجعه و بهرهمند شدن از علوم و معارف اين كتاب را خواهند داشت.
از اين رو نسبت به اهداف ياد شده «مجموعه آشنايى با نهج البلاغه» را در سطوح فكرى مختلفى بشرح زير تهيه و تنظيم نمودهايم.
و اميدواريم تا انشاء الله مورد قبول حضرت مولى الموحدين حضرت امير المؤمنين علىعليه السلام قرار گرفته، و ما را مورد توجه غيبى خود قرار دهد، و دست ما را در تداوم حركت تكاملى، براى كسب رضايت خداى سبحان از دامن پر فيضش كوتاه نفرمايد.
1 ـ المعجم المفهرس
براى همه طبقات و سطوح فكرى و محققان علوم اسلامى.
2 ـ فرهنگ واژههاى معادل نهجالبلاغه
جهت كسب اطلاعات عمومى، پيرامون واژههاى معادل نهجالبلاغه براى سطح فكرى ديپلم وفوق ديپلم و دروس متوسطه حوزههاى عمليه، تا پس از انتخاب موضوع دلخواه بتوانند معادل آن را در عربى بيابند.
3 ـ فرهنگ موضوعات كلى نهجالبلاغه
جهت آشنايى با موضوعات و عناوين نهفته در نهجالبلاغه براى سطوح فكرى فوق ديپلم و ليسانس و دروس پايانى سطح حوزه.
4 و 5 ـ فرهنگ معارف نهجالبلاغه (جلد 1 و2)
براى سطح معلوماتى ليسانس و فوق ليسانس و دكترى و دروس پايانى سطح و خارج حوزه، براى كشف و شناسائى عناوين و موضوعات معارفى در نهجالبلاغه.
6 و 7 ـ فرهنگ نهجالبلاغه در شعرشاعران
درسى براى سطح فكرى ليسانس و فوق ليسانس و دكترى و دروس پايانى سطح و دروس خارج حوزه براى استفاده از جاذبههاى هنرى شعر در تدريس مفاهيم نهجالبلاغه.
كه هم اكنون در آستانه نشر قرار دارد ، هدف ما در اين كتاب ارزشمند ، بكارگيرى جاذبههاى هنرى شعر در آموزش حديث و روايت است ، كه بعنوان قدم اول در اين حركت فرهنگى به حساب مىآيد ، اين كتاب هم فرهنگ شعر شاعران فارسى است و هم فرهنگ معارف نهجالبلاغه است ، كه با امتيازات ياد شده منتشر شده است و مورد تشويق هنرمندان ، اساتيد حوزه و دانشگاه قرار گرفتيم .
8 ، 9 و 10 ـ فرهنگ معارف شروح نهجالبلاغه (جلد 1 و2 و3)
براى استفاده محققان علوم اسلامى از معارف گسترده و گرانسنگ نهفته در دهها شرح و تفسير نهجالبلاغه كه بعد از سيد رضىرحمه الله تا كنون تهيه و تدوين شده است.
11 ـ اسناد و مدارك نهجالبلاغه
براى همه طبقات و سطوح فكرى محققان علوم اسلامى جهت آشنائى با مدارك و اسناد و مآخذ نهجالبلاغه كه پيش از سيد رضى در كتابخانههاى جهان اسلام وجود داشته است.
12 ـ روات و محدثين نهجالبلاغه
براى ليسانس و فوق ليسانس بخصوص معلمان و دبيران دينى و دروس پايانى سطح و خارج حوزه جهت آشنائى با ناقلان و محدثان و راويان نهجالبلاغه.
يكى از افتخارات شيعه كه از مكتب اهل بيت پيامبر صلى الله عليه وآله درس گرفتهاند ، بررسى سلسله راويان يك حديث است تا قوت و ضعف ، صحت و كذب بودن يك نقل ، مشخص گردد ، از اين رو فقيه شيعه بايد با استفاده از علم رجال و شرايط راوى احاديث مطروحه را ارزيابى كند و اين كار به استخراج روات نيازمند است ، اگر سيد رضى (ره) در قرن چهارم با در ديت داشتن منابع اوليه آن روزگاران ، چنين كارى را انجام مىداد و متد حديث نويسى مرحوم كلينى را به كار مىگرفت ، نهجالبلاغه از گذشتههاى دور در محافل فقهى راه مىيافت . هم اكنون يك گروه در مؤسسه سرگرم استخراج روات نهجالبلاغه مىباشند .
13 ـ ترجمه نهجالبلاغه
همراه با 25 ويژگى پژوهشى كه در نوع خود بىنظير است، و همهگونه اطلاعات تاريخى، علمى، سياسى، معارفى را در بردارد.
14 ـ دروس آموزشى نهجالبلاغه
جهت تدريس و آشنا ساختن دانشپژوهان با مفاهيم نهجالبلاغه
15 و 16 ـ دروس پژوهشى نهجالبلاغه (جلد 1 و2)
براى تحقيق و بررسى و شناسائى شيوههاى تفسير در نهجالبلاغه
17 ـ موضوعات مسابقاتى نهجالبلاغه
براى آشنائى معلمان و مربيان تربيتى و برگذاركنندگان مسابقات آموزشى پيرامون نهجالبلاغه .
18 و 19 و 20 ـ فرهنگ لغات نهجالبلاغه (جلد 1 و2 و3)
براى استفاده عموم طبقات فكرى جامعه از واژهها و جايگاههاى كاربردى آن در نهجالبلاغه .
21 و 22 و 23 و 24 و 25 ـ تفسير آموزشى نهجالبلاغه (دوره 5 جلدى)
براى استفاده عموم جامعه بخصوص آنان كه مىخواهند مفاهيم نهجالبلاغه را در كلاسهاى آموزشى، دانشگاهها و مراكز فرهنگى و پژوهشى در واحدهاى درسى منظمى تدريس كنند.
هشتم ـ دائرة المعارف بزرگ نهجالبلاغه
كه در 50 جلد (رهلى ، رقعى) تقديم عاشقان علوم علوى مىگردد.
براى سطوح مختلف فكرى محققان اسلامى، كه پل ارتباطى نسل جوان ما با معارف گسترده نهج البلاغه مىباشد و كارهاى فراوان موضوعى ديگر كه در طول ساليان گذشته به انجام رسيده و راهنماى پژوهشگران كشور شد. كه تا حدود 200 هزار فيش تحقيقاتى تهيه و در دست ارزيابى است .
دائرة المعارف بزرگ نهجالبلاغه كه هدف نهائى مؤسسه تحقيقاتى اميرالمؤمنينعليه السلام مىباشد در بردارنده همه علوم و فنون و اطلاعات جنبى ، تفسيرى ، سياسى ، اجتماعى ، پيرامون نهجالبلاغه و پژوهشگران اين كتاب گرانسنگ مىباشد ، كه همينجا از تمام مؤلفان ، محققان ، شارحان و مفسران ، مؤسسات تحقيقاتى و ناشرانى كه پيرامون نهجالبلاغه تلاش كردهاند مىخواهيم كه مشخصات كامل خود و أثر تحقيقى خود را به آدرس مؤسسه تحقيقاتى اميرالمؤمنينعليه السلام ارسال دارند ، تا در دائرة المعارف بزرگ نهجالبلاغه درج گردد.
نهم ـ پژوهشهاى هنرى
يكى ديگر از اسامى قرن ما ، قرن متدولوژى ، طرحها و كيفيت هاست ، كه تحول عظيمى با كشف و بكارگيرى طرحهاى آموزشى در مراكز فرهنگى و تحقيقاتى پديد آمد ، زيرا با بكارگيرى جاذبه هاى هنرى در انواع كلاسهاى آموزشى اساتيد و مربيان تربيتى و آموزشى راحت تر مىتوانند مفاهيم مورد نظر را به مخاطبهاى خود منتقل سازند .
نسبت به اين مسئله فرهنگى هنرى نيز كتابهاى زير تهيه و منتشر شده است :
1ـ طرحهاى نوين آموزشى (راهنماى دبيران دينى و اساتيد معارف اسلامى)
2ـ ابزار و وسائل تحقيق
3ـ متدولوژى تدريس
4ـ طرحهاى آموزشى نهجالبلاغه
5ـ ظرورت پردازش نوين منابع روائى
دهم ـ اخلاقى ، تربيتى
يكى ديگر از اهداف آموزشى مؤسسه تهيه و تدوين دروس اخلاقى تربيتى است ، كه هم در برگزارى مسابقات نهجالبلاغه اين هدف را در برخى از جزوه ها تحقق بخشيديم و هم كتابهاى زير را براى استفاده عموم طبقات جامعه آماده كرديم :
1ـ مسئوليت تربيت
2ـ مسئله تربيت
3ـ اخلاق در نهجالبلاغه
4ـ اخلاق اجتماعى در نهجالبلاغه
5ـ اخلاق نظامى از ديدگاه نهجالبلاغه
6ـ ادعيه فاطميه
يازدهم ـ بررسى هاى موضوعى در نهجالبلاغه
يكى ديگر از روشهاى بهره ورى از معارف بلند نهجالبلاغه پژوهشهاى موضوعى در نهجالبلاغه است ، كه محققان جامعه اسلامى متناسب با نيازمنديهاى نسل معاصر موضوعات مفيد و كاربردى را انتخاب كرده و از ديدگاه نهجالبلاغه مورد نقد و ارزيابى قرار دهند .
نسبت به اين نياز فرهنگى تربيتى نيز پژوهشهاى زير تحقق يافته است :
1ـ رابطه دين و سياست از ديدگاه نهجالبلاغه
2ـ زن از ديدگاه نهجالبلاغه
3ـ باورهاى جاودانه در نهجالبلاغه (جلد 1 و 2)
4ـ حكومت در نهجالبلاغه
5ـ جنگ و صلح در نهجالبلاغه
6ـ تفسير آموزشى نهجالبلاغه (جلد 1 ـ 5)
با توجه به تنوع و جامعيت و ويژگىهاى دروس آموزشى و پژوهشى نهجالبلاغه، حضرت علامه محمد تقى جعفرىقدس سره در مقدمهاى كه بر اين مجموعه نگاشتند چنين اظهار نظر فرمودند : در دوران معاصر ما كارهاى مفيدى پيرامون ابعادى از نهج البلاغه صورت گرفته است كه بايد گفت: همه آنها مفيد و گامهايى ثمر بخش در آشنا ساختن جامعه، مخصوصا انديشمندان و صاحب نظران با سخنان امير المؤمنينعليه السلام كه فوق كلام مخلوق و تحت كلام خالق (جل و اعلى) است، برداشته شده است. (1) از جمله اين كارها، تلاش و كوشش بليغ و بسيار ارزندهايست كه محقق ارجمند و دانشمند محترم آقاى محمد دشتى پيرامون ابعاد متنوع اين كتاب بزرگ انجام داده است. شكى نيست. در اينكه آشنايى با نهج البلاغه براى تحصيل معارف حقيقى الهى و عمل به آن بدون شناخت آن ابعاد متنوع يا امكان پذير نيست و يا نتيجهاى جز اطلاعى ناقص و محدود نخواهد داشت .
اين كار بزرگ بقدرى ارزنده و مورد نياز جامعه ماست كه مىتوان گفت:
يكى از كارهاى كم نظير حوزه مباركه قم در مقوله خود مىباشد كه مخصوصا دانشجويان دانشكدهها و طلاب حوزههاى علميه را به يك حركت علمى و عملى بسيار پر معنى وادار مىكند. مىتوان گفت: ارزش اينگونه تلاشهاى سازنده موقعى بخوبى روشن مىگردد كه نونهالان باغ علم و معرفت، نخست با يك بينايى و صفاى فطرى از آراء و نظرات و عقائد ديگر متفكران جوامع بشرى ما درباره معارف انسانى در دو قلمرو «انسان آنچنانكه هست» و «انسان آنچنانكه بايد» نيز اطلاعات لازم بدست بياورند و سپس سخنان امير المؤمنينعليه السلام را با كمال بصيرت و خلوص مطالعه و بررسى نموده و درك كنند، تا بدانند كه كار و تلاش درباره چنين سخنان و سطوح و ابعاد متنوع آن چه معنى دارد؟
مؤلف ارجمند تتبع و تحقيق در مباحث خود را پيرامون جهات و ابعاد كتاب جاودانى نهج البلاغه در معرض مطالعه و تحقيق طلاب محترم و دانشجويان عزيز و محققان عاليقدر گذاشته است و اينجانب اين مجلدات را در حد لازم براى بيان نظر مطالعه نمودم.
اين مجلدات در نوع كار خود كه تحقيق وبررسى موضوعات و مسائل گوناگون پيرامون نهج البلاغه است، نخستين گام است كه توانسته نتائيج كارهاى گذشته را هم باضافه حقايق تازه، در اختيار كاروانيان علم و معرفت قرار بدهد.
از خداوند متعال مسألت مىنمايم كه توفيقات و عنايات خود را به محقق ارجمند و دانشمند محترم آقاى محمد دشتى بيفزايد.
محمد تقى جعفرى 15/1/1369 شمسى ، مطابق با رمضان المبارك 1410
پىنوشتها:
1) اين حقيقت را بايد در نظر داشت و با هر كسى كه مىخواهد درباره انسان و انسانيت نظرى ابراز كند، در ميان گذاشت كه براى شناخت و اقعيات صحيح در دو موضوع مزبور (انسان و انسانيت ) لازم است سراغ انسانى را گرفت كه فوق انسان؛ و بنده حقيقى خالق انسانها و مجذوب كامل او باشد و سخنانش فوق سخنان انسانها و زير سخنان خدا و جلوههايى از آنها باشد.
