عنوان:بررسي تطبيقي روايات تفسيري فريقين (شيعه و اهل سنت) درباره امام مهدي(ع)
دانشگاه:اصول الدين/ دانشکده: اصول الدين قم
مقطع:كارشناسي ارشد/ سال1383
استاد راهنما:فتح الله نجارزادگان
پژوهشگر:محمدهادي قهاري كرماني
چکیده:
آنچه پيش رو داريد رساله اي است در زمينه «بررسي تطبيقي روايات تفسيري فريقين درباره امام مهدي(عج)» كه در يك مقدمه و چهار فصل تنظيم وتدوين شده است. در مقدمه رساله به شش مطلب پرداخته شده است كه عبارتند از:موضوع پژوهش، هدف پژوهش، ضرورت پژوهش، پيشينه پژوهش، روش پژوهش و محدوديت هاي پژوهش. فصل اول مربوط به كليات و مباني بحث است كه به چهار موضوع پرداخته شده است. اين موضوعات به شرح زير مي باشند:معنا شناسي تفسير، معنا شناسي تأويل، بررسي حجيت سنت اهل بيت(ع) در تفسير قرآن و بررسي حجيت قول صحابه در تفسير قرآن. ضرورت مطرح كردن مباحث معنا شناسي تفسير و تأويل اين است كه در بسياري از روايات تفسيري علاوه بر تفسير آيات، تأويل يا مصاديقي از آيه نيز مطرح شده كه در نگاه اوليه با ظاهرآيه مطابقت ندارد اما با دقت وامعان نظر مي توان به ارتباط آنها با آيه پي برد؛ همچنين با عنايت به اين كه براي واژه تأويل، معاني متعددي مطرح شده است در بخش معنا شناسي تأويل مشخص نموده ايم كه منظور ما از تأويل در اين رساله كدام معنا است. اكثر روايات تفسيري در مصادر شيعه از اهل بيت(ع) كه عدل قرآن هستند صادر شده است بنا براين بحث درباره حجيت سنت اهل بيت(ع) درباره تفسير قرآن اجتناب پذير است. در بخش سوم با ادله قرآني و روايي اثبات شده كه هر آنچه اهل بيت(ع) درباره معارف قرآن بيان كرده اند گو اينكه از لسان جد بزرگوارشان رسول مكرم اسلام (ص) نقل شده است و هيچ تفاوتي ندارد. در بخش چهارم(از فصل اول) به حجيت قول صحابه در تفسير پرداخته شده است. ضرورت اين بحث از آن جا روشن مي شود كه در منابع روايي اهل سنت احاديثي از صحابه(و تابعين) در تفسير قرآن به چشم مي خورد كه شيوه برخورد با اين احاديث در اين قسمت بررسي شده است بدين گونه كه حديثي كه از صحابي(و به طريق اولي و تابعي) نقل مي شود ـ اعم از تفسيري يا غير تفسيري ـ بايد مورد نقد سندي و دلالي قرار گيرد.همچنين اجتهاد ها و استنباط هاي صحابه در تفسير بايد با قرآن و سنت قطيعه محك بخورد و در صورت موافقت با آنها پذيرفتني است. در فصل دوم به بررسي آياتي پرداخته شده است كه هر دو فريق ـ شيعه و اهل سنت ـ در ذيل آنها رواياتي تفسيري درباره امام مهدي(عج) نقل كرده اند. اين آيات كه تعدادشان بالغ بر هشت آيه مي باشد به ترتيب از ابتدا تا انتهاي قرآن به صورت ذيل بررسي شده اند: ابتدا واژگان دشوارياب آيات با استفاده از كتب معتبر لغوي تشريح شده است؛ سپس ديدگاه تفسيري مفسران شيعه و اهل سنت درباره آيات با استفاده از تفاسير از تفاسير معتبر فريقين مطرح گرديده است؛ در مبحث ديدگاه تفسيري شيعه از چهار تفسير تبيان، مجمع البيان، الميزان و نمونه و در مبحث ديدگاه تفسيري اهل سنت از چهار تفسير كبير فخررازي، كشاف زمخشري، تفسير قرطبي و روح المعاني آلوسي بهره گرفته شده است؛ آن گاه روايات تفسيري فريقين در ذيل اين هشت آيه را كه مجموعاً 44 روايت از شيعه و 65 روايت از اهل سنت مي باشد به صورت دسته بندي شده نقل كرده ايم و در پايان به بررسي مقارنه اي و تطبيقي اين روايات از نظر محتوا و سند دست زده ايم. فصل سوم مربوط به آياتي است كه در ذيل آنها فقط در منابع روايي اهل سنت رواياتي تفسيري درباره امام زمان(عج) نقل شده است. تعداد اين آيات، 6آيه و تعداد روايات اهل سنت در ذيل آنها 34 روايت است كه فهرست آنها در جدول انتهاي رساله آمده است. در اين فصل نيز همچون فصل دوم مراحل چهارگانه تشريح واژگان دشوارياب، ديدگاه تفسيري فريقين، نقل روايات تفسيري به صورت دسته بندي شده و بررسي روايات از حيث محتوا و سند تبيين شده است. در فصل چهارم از 362 آيه كه در ذيل آنها تنها در مصادر روايي شيعه، رواياتي تفسيري درباره امام مهدي(عج) وارد شده است و همچنين تعداد اين روايات در ذيل هر آيه فهرستي به صورت جدول ارائه شده است. در مجموع تعداد8 آيه در منابع روايي فريقين وجود دارد كه در ذيل آنها رواياتي تفسيري دربارهم وضوع مهدويت نقل شده؛ همچنين 6آيه مشاهده شد كه در ذيل آنها فقط در منابع روايي اهل سنت رواياتي تفسيري در اين باره آمده؛ و تعداد 362 آيه وجود دارد كه در ذيل آنها فقط در منابع روايي شيعه روايات تفسيري درباره امام زمان و مسائل مرتبط با آن حضرت آورده شده است. بنابراين تعداد آيات مربوط به موضوع مهدويت بالغ بر 376 آيه مي باشد.
