مهر: پژوهشگر و عضو انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم گفت: تأثیر عزاداری امام حسین(ع) در احیای دین و ایجاد فضای معنوی در جامعه، موجب شده تا دشمنان نسبت به این موضوع شبهه افکنی کنند.
حجت‌الاسلام حامد منتظری‌مقدم در سی‌امین نشست از دور دوم سلسله نشست‌های عاشوراپژوهی، چهل منزل تا اربعین که با موضوع «جایگاه اشک و گریه در عزاداری سیدالشهدا(ع) به همت مرکز مطالعات راهبردی خیمه در مرکزانجمن‌های علمی حوزه برگزار شد، در سخنانی با بیان اینکه عزاداری امام حسین(ع) با شبهه افکنی‌ها و تهدیدهای جدی مواجه شده است، اظهار داشت: یکی از این شبهات بسیار مهم است این است که چرا باید بعد از قرن‌ها از وقوع حادثه کربلا، جامه عزا بپوشیم، اشک بریزیم و عزاداری کنیم.
وی با بیان اینکه در مقابل این شبهه‌ها و پرسش‌ها ما باید فلسفه عزاداری را منطقی و عالمانه تبیین کنیم، خاطرنشان کرد: عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) همواره با گریه و اشک همراه بوده است و در روایات معصومین(ع) هم پاداش عظیمی برای این گریه ذکر شده است.
عضو انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم در ادامه این نشست به تشریح چیستی عزاداری به معنای عام آن پرداخت و ابراز داشت: کلمه عزا به معنی صبر و شکیبایی کردن بر هر چیزی است که انسان از دست می‌دهد اما اصطلاح عزاداری در واقع مراسمی است که برای آرامش بخشیدن و تسلی فرد و یا افراد داغدیده برگزار می‌شود که عزاداری‌ها معمولا به شکل جمعی و در چند مرحله زمانی برگزار می‌شود و تأثیر خیلی جدی در آرام کردن فرد داغدیده و عزادار دارد.
نهضت اباعبدالله(ع) با عزاداری زنده و تازه می‌ماند
وی تصریح کرد: در کنار این مراسم عزاداری که در گذر زمان و به صورت چندمرحله‌ای انجام می‌شود، توسط عنصر فراموشی و گذشت زمان کم‌کم فرد عزادار و داغدار از هیجانات ناشی از آن مصیبت رهایی پیدا می‌کند.
حجت‌الاسلام منتظری‌مقدم افزود: بعد از اینکه این نتیجه حاصل شد معمولا عزاداری هم متوقف می‌شود و اگر بعد از آن چیزی اتفاق بیفتد مراسم یادبود است که معمولا برای بزرگان برگزار می‌شود و این یادبود نیز باعث زنده شدن نام، یاد و آثار شخصی که از دنیا رفته می‌شود و اثر فرهنگی فراوانی دارد.
وی با بیان اینکه مراسمی که هر ساله برای امام حسین(ع) برگزار می‌شود هرگز از صنف مراسم یادبود نیست، تاکید کرد: مراسم یادبود، مراسم خشک و بی هیجانی است که به هیچ وجه سوگواری امام حسین(ع) از این سنخ عزاداری نیست و زیرا کسانی که در سوگواری امام حسین(ع) شرکت می‌کنند خود را در این مراسم مصیبت زده و دتغدار سیدالشهدا(ع) می‌بینند لذا شیون و گریه سر می‌دهند و گاهی حتی بی‌تاب می‌شوند.
این پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام ادامه داد: این عزاداران با شرکت در مراسم سوگواری امام حسین(ع)، نسبت به حادثه عاشورا تسلی پیدا می‌کنند و در ضمن این تسلی که برای افراد دغدار و عزادار حسینی حاصل می‌شوند نهضت اباعبدالله(ع) نیز زنده و تازه می‌ماند.
وی بیان داشت: پیام‌ها و آمیزه‌هایی که در نهضت سیدالشهدا بوده است با همین مراسم عزاداری به واسطه حالت هیجانی و عاطفی شدیدی که در این مراسم ایجاد می‌شود به عمق جان عزاداران منتقل می‌شود که البته این مهم مبتنی بر دعوتی است که معصومان (ع) از شیعیان و عموم مسلمانان مبنی بر انتقال سوگواری امام حسین کرده‌اند.
شبهه وهابیت مبنی بر جایگاه شرعی نداشتن گریه بی‌اساس است
منتظری‌مقدم در ادامه این نشست به تبیین چیستی گریه و ماهیت گریه در رابطه با سیدالشهدا پرداخت و گفت: صرف نظر از اینکه گریه برای چه کسی است باید توجه داشت گریستن مانند خندیدن یک رفتار هیجانی مخصوص به انسان و از نشانه‌های تعادل روحی است و انسان‌هایی که با گریه و خنده ناراحتی و شادی خود را بروز می‌دهند از سلامت روحی و روانی و نشاط و تحرک در زندگی برخوردار هستند.
وی با بیان اینکه گریه یک ظاهر دارد و یک باطن اظهار داشت: ظاهر گریه امری فیزیولوژیک است که با تأثیرات روانی در مغز و اعصاب در نهایت به جاری شدن اشک می‌انجامد اما باطن گریه بر می‌گردد به سنخ تاثیرات درونی و روانی که برای شخص ایجاد می‌شود.
عضو انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم، علاقه طبیعی انسان به خود و متعلقات خود را دسته اول عواملی نام برد که باعث گریه می‌شود و اضافه کرد: گریه در زمان دردمندی در جسم انسان، گریه در غم و اندوه برای انسان و گریه در فقدان عزیزان جزو این دسته از عوامل بروز گریه هستند.
وی با بیان اینکه گریه در فقدان و فراق عزیزان رفتاری کاملا طبیعی و از نشان‌های تعادل روحی است و باعث تخلیه روانی و هیجانی می‌شود، خاطرنشان کرد: رسول اکرم(ع) نیز در داغ عزیزان خود می‌گریستند مثلا در فقدان از دست دادن نوزاد خود می‌گریستند و اشک بر محاسن مبارک ایشان جاری شد برخی که خواستند جلوی ایشان را بگیرد حضرت فرمودند «چشم می‌گرید قلب اندوهناک می‌شود اما ما سخنی نمی‌گوییم که ناسپاسی باشد و پروردگار را به خشم بیاورد».
حجت‌الاسلام منتظری‌مقدم افزود: همچنین رسول‌الله(ص) برای عمویشان حضرت حمزه نیز گریستند و دیگران را تشویق به گریه کردند و فرمودند: عمویم حمزه گریه‌کن ندارد و دعوت کردند زنان یثرب آمدند و برای حضرت حمزه عزاداری کردند.
وی خاطرنشان کرد: این اتفاقات که در حیات حضرت رسول اکرم(ص) رخ داد باعث شد گریه برای عزیزان درگذشته به عنوان یک رسم تایید شده شرعی در فرهنگ اسلامی جا بگیرد و اساسا این شبهه‌ای که وهابیت القا می‌کند که گریه جایگاه شرعی ندارد شبهه بی‌اساسی است.
این پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام، نوع دوستی و مهرورزی نسبت به دیگران را نوع دوم عوامل بروز گریه ذکر کرد و یادآور شد: با توجه به اینکه انسان به طور طبیعی موجودی مهروز و نوع دوست است اگر بداند برای نوع خود و نوع انسانی حوادث ناگوار مثل سیل و زلزله اتفاق افتاده است به شدت متاثر می‌شود که اینجا شاید این قدر به هیجان بیاید که گریه کند و بر اثر این هیجان که گاهی با گریه همراه است تحریک می‌شود و به کمک انسان‌های مصیبت زده می‌شتابد.
وی گریه بر مظلوم را نیز ناشی از نوع‌دوستی و مهرورزی انسان دانست و بیان داشت: انسان‌ها از روی رافت و دلسوزی با مشاهده یا با آگاه شدند از ستمدیدگی همنوعان متاثر می‌شود و بسیاری از اوقات می‌گرید که یک جنبه آشکار از گریه برای سیدالشهدا و اصحاب آن حضرت همین گریه برای مظلوم است که ناشی از نوع‌دوستی و مهروزی است که به صورت طبیعی در انسان وجود دارد.
حجت‌الاسلام منتظری‌مقدم نوع سوم گریه را گریه ناشی از عقیده و کمال‌خواهی ذکر کرد و گفت: در جهان‌بینی الهی آمیزه‌های خاصی مطرح است که به گریه اعتقادی و کمال‌خواهی معنا می‌دهد به عنوان گریه ناشی از خوف خدا که زمینه ساز قرب‌الهی نیز می‌شود که در این زمینه روایاتی زیادی از ائمه نیز وارد شده است.
وی افزود: گریه از روی عقیده و کمال‌خواهی باعث می‌شود که انسان در معرض رحمت خدا قرار بگیرد لذا انسان‌های مومن در درگاه الهی با سوز دل و اشک چشم از خداوند متعال آمرزش و رحمت می‌طلبند که این امری رایج و عادی است که عموم پیروان مکتب اهل بیت با این معنا آشنا هستند.
عضو انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم در ادامه با طرح این سوال که گریستن بر سیدالشهدا ناشی از کدام یک از انواع گریه است، تصریح کرد: باید توجه داشت عزاداران سیدالشهدا طیف وسیعی بودند، در واقع اولین و نزدیک ترین سوگوار سیدالشهدا حضرت زین‌العابدین بود، آن حضرت وقتی می‌گریست این گریه هم ناشی از نوع اول یعنی فقدان عزیزترین عزیزان بود، هم نوع دوم گریه یعنی گریه بر مظلومیت را در خود داشت و هم ناشی از نوع سوم گریه یعنی گریه بر فقدان برترین انسان‌ها در فضل، کمال و پاکی بود.
وی بیان داشت: حضرت سجاد کاملا این موارد را احساس می‌کرد لذا گریه‌های آن حضرت عمیق‌ترین و طولانی‌ترین گریه‌ها بر سیدالشهدا بود.
حجت‌الاسلام منتظری‌مقدم با اشاره گریه عاشقان اباعبدالله‌الحسین(ع) در مصیبت آن حضرت و یارانشان پس از قرن‌ها گفت: این نوع گریه هم بر مظلومیت است و هم از روی عقیده ، عقیده به پاداش عظیمی که معصومین برای حضور در این مراسم بیان کردند به علاوه مظلومیت امام حسین و شهدای کربلا عامل بسیار مهمی بود که عزاداران هیجاناتشان برانگیخته شود و در عزاداری سیدالشهدا حضور پیدا کنند.
وی خاطرنشان کرد: با این گریستن که در عزاداری انجام می‌شود عشق و محبت نسبت به سیدالشهدا و یاران حضرت در عمق جان عزاداران چنان رسوخ پیدا می‌کند که گاهی بدون ذکر مصیبت فقط با شنیدن نام سیدالشهدا و یاران آن حضرت اشک در چشمان عزاداران امام حسین حلقه می‌زند که البته خود این موضوع یک مقام عالی است که از یک ارتباط عاطفی و پیوند جانی با سیدالشهدا نشأت می‌گیرد.
عزاداری امام حسین(ع) مراسم یادبود نیست
این پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام در بخش دیگری از این نشست به تشریح چرایی عزاداری و گریه برای امام حسین(ع) و کارکرد‌های آن پرداخت و گفت: عزاداران سیدالشهدا که در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند و غمگین و گریان می‌شود، تاثیرات روانی بسیار مطلوبی از این عزاداری‌ها درک می‌کنند.
وی با بیان اینکه عزاداران حسینی با حضور در مراسم عزاداری آثار روانی و معنوی بسیار خوبی در خود احساس می‌کنند، خاطرنشان کرد: شرکت کنندگان در عزاداری امام حسین آرامش و لذت خاصی با حضور در این مراسم احساس می‌کنند و اگر غمی هم از آن عزاداری برایشان حاصل می‌شود این غم متفاوت است با غم و قصه‌های روزمره، این غم که منشأ حرکت و عامل نشاط است.
حجت‌الاسلام منتظری‌مقدم افزود: لذا کسانی که حضور در مراسم عزاداری امام حسین را تجربه کرده و در مجالس عزا حاضر شده و عزاداری امام حسین را تجربه کرده‌اند هرگز از تکرار و استمرار آن دلزده نمی‌شوند.
وی با بیان اینکه عزاداری امام حسین مراسم یادبود نیست، تاکید کرد: لذتی که در مراسم سوگواری حسینی برای عزادار ایجاد می‌شود هرگز قابل مقایسه نیست به حالتی که در مراسم یادبود است.
ایشان با طرح این سوال که چرا عزاداری‌ها برای امام حسین اتفاق می‌افتد، اظهارداشت: ریشه این موضوع در مهر و محبت قلبی است که سوگواران سیدالشهدا نسبت به آن حضرت دارند، زیرا در مراسم کسی حاضر می‌شود که نسبت به او مهر و محبت داشته باشد و هر چه این مهر و محبت عمیق‌تر و ژرف‌تر باشد سوگواری هم شدید تر و ماندگارتر است.
وی با اشاره به فرموده پیامبر اکرم مبنی بر اینکه «برای شهادت امام حسین در دل‌های مومنان حرارتی است که هرگز سرد و خاموش نمی‌شود»، تصریح کرد: بنابر این مهر و عاطفه مهمترین پشتوانه عزاداری سیدالشهدا است زیرا این علاقه قلبی است که این عزاداری‌ها را استمرار می‌بخشد و در این عزاداری‌ها فرصت‌های بسیار خوبی ایجاد می‌شود که خطیبان و مرثیه‌سرایان افراد حاضر را با نهضت امام حسین، پیام‌های آن حضرت و معارف دینی آشنا کنند.
مهمترین کارکرد عزاداری سیدالشهدا زنده نگه داشتن نهضت عاشورا و پیام‌های آن است
حجت‌الاسلام منتظری‌مقدم تاکید کرد: لذا عزاداری سیدالشهدا صرفا این نیست که افرادی بیایند جمع شوند و یک تخلیه هیجانی اتفاق بیفتند بلکه باید در کنار این تخلیه هیجانی نهضت سیدالشهدا، پیام‌های آن حضرت منتقل شود و چون با اشک و گریه همراه است در اعماق جان عزاداران نفوذ می‌کند و معارف دینی نیز منتقل می‌شود.
وی با بیان اینکه مجالس امام حسین(ع) تنها مجلس تخلیه عاطفه نیست ابراز داشت: بلکه این مجالس فرصت‌های بسیار خوبی را برای تداوم دین ایجاد می‌کند، بنابر این ما در عزاداری کارکرد‌های بسیار مهمی را می‌بینیم که این کارکردها پاسخگوی چرایی عزاداری است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام زنده نگه داشتن نهضت عاشورا و پیام‌های آن را مهمترین کارکرد عزاداری سیدالشهدا ذکر کرد و گفت: این مراسم باعث می‌شود نام، یاد ونهضت عاشورا زنده و جاوید بماند و آموزه‌های نهضت عاشورا نه فقط به شیعیان بلکه به تمام بشریت منتقل شود و همه بشریت و همه انسان‌ها از رهگذر این عزاداری است که ستم‌ستیزی، آزادگی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت‌جویی را می‌آموزند اینها آموزه‌های بسیار مقدسی است که در عزاداری امام حسین به عزاداران منتقل می‌شود.
وی با بیان اینکه سوگواری برای امام حسین رفتار هیجانی و عاطفی هست اما در همان حال یک رفتار آگاهانه است، ابراز داشت: وقتی عزادار برای بزرگ‌مردی که برای احیای دین و اجرای عدالت خودش را در سخت‌ترین شرایط قرار داد و همه مصیبت‌ها و مظلومیت‌ها را به جان خرید، عزاداری می‌کند شخصیت خودش را به چنان شخصیت عظیمی پیوند می‌زند.
وی افزود: در پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مردان حسینی با اقتدا به امام حسین(ع) به میدان عمل می‌آمدند و در مبارزات خود این درس آموزی‌ها از نهضت امام حسین را متجلی کردند.
وی مهمترین کارکرد عزاداری سیدالشهدا را جاوید کردن نهضت عاشورا و انتقال پیام‌های آن را به کل بشریت دانست و یادآور شد: دومین کارکرد عزاداری اباعبدالله معرفی الگوهای راستین و ایجاد پیوند عمیق عاطفی با آنها است.
حجت‌الاسلام منتظری مقدم با بیان اینکه انسان برای پیشرفت و رسیدن به کمالات نیاز به الگو دارد، خاطرنشان کرد: الگوهایی که می‌توانند انسان را به کمال برسانند در عزاداری سیدالشهدا به عزاداران معرفی می‌شود، در این عزاداری‌ها انسان با وفاداری ابوالفضل و آزادگی حربن یزید ریاحی آشنا می‌شود و با این الگو‌ها و اسوه‌ها یک پیوند عمیق عاطفی ایجاد می‌کند، با یاد و نام آنها می‌گرید و بر سر و سینه می‌زند و این الگو کاملا در اعماق جان او رسوخ پیدا می‌کند.
عزاداری امام حسین(ع) در جامعه معنویت ایجاد می‌کند
وی تعلیم دین را از دیگر کارکرد‌های عزاداری برای امام حسین ذکر کرد و بیان داشت: فرصت بسیار خوبی در عزاداری‌ها حاصل می‌شود که خطیبان در این مراسم مردم را با معارف دین آشنا می‌کنند، اگر در محرم سال 61 هجری امام حسین(ع) برای احیا دین قیام کرد، عزاداری او در طول تاریخ بستری برای احیا دین و تبیین معارف دین خدا شد.
این پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام ایجاد معنویت در جامعه را از دیگر کارکرد‌های برپایی عزاداری حسینی ذکر کرد و گفت: در مجالس حسینی سخن از دیانت، حقیقت و مظلومیت است و وقتی این معارف عظیم با اشک‌چشم و سوزدل همراه می‌شود و جان‌های خسته عزاداران در این فضای خاص قرار می‌گیرد در پایان مراسم عزاداران به احساس آرامش پاکی، سبک‌بالی، لطافت و معنویت دست می‌یابند.
وی تاکید کرد: باید راهکارهایی پیدا کنیم که این احساسات بسیار زیبا را که در مجالس حسینی ایجاد می‌شود حفظ کنیم و در بیرون از مجالس عزاداری نیز این احساسات را بتوانیم امتداد بدهیم.
او با اشاره به کارکرد‌های مهم عزاداری سیدالشهدا خاطرنشان کرد: این کارکردها سبب شده است معاندان از این عزاداری‌ها برنجند و مرتب نسبت به این عزاداری عناد بورزند و شبهه افکنی و تردید افکنی کنند و به نظر می‌رسد ریشه همه این عنادها و تردید افکنی‌ها و شبهه افکنی‌ها به اهمیتی که عزاداری در احیای دین و در ایجاد فضای معنوی در جامعه و کارکرد‌های روانی ارزشمندی که دارد بر می‌گردد.
