محمد الله اکبری محقق تاریخ و مدیر گروه پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی راز تولد دیر هنگام امام جواد (ع) را نامعلوم و از اسرار الهی خواند به گفته وی برخی منابع برای امام رضا (ع) فرزندان ذکور دیگری را نام برده اند و برخی تنها جوادالائمه را به عنوان فرزند پسر ایشان معرفی کرده اند.
وی با بیان این مطلب که طرح سوال تولد دیرهنگام جوادالائمه با مقاصد شخصی صورت گرفته است اظهار کرد: راوی این سوال در پی آن بود تا میراث امام رضا (ع) که از امام هفتم نزد او به امانت مانده بود با تشکیک بر بحث امامت از آن خود کند از این رو کوشید با طرح شبهه عدم استمرار امامت پس از ایشان به دلیل نداشتن فرزند پسر امامتشان را زیرسوال ببرد.
ایشان تصریح کرد: این نکته که چرا جوادالائمه در سنین بالای امام رضا به دنیا آمده است شبهه برانگیز نیست. چون راوی نمی داند که امام رضا چند سال دیگر زنده است بلکه مساله اصلی آن است که چگونه برای نخستین بار در سلسله امامان شیعه یک نوجوان به امامت می رسد دأب علمای شیعه این بود که نمی توانستند هر مدعی امامت را بدون آزمون علمی بپذیرند مگر آنکه شاهدی معتبر بر این ادعا وجود داشته باشد.
مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت درباره شیوه های اثبات امامت جوادالائمه بیان کرد: یکی از این روش ها آزمون علمی و سنجش دانسته های امام وقت بود البته آنها که شاهد وصیت امام رضا (ع) بودند این امامت را پذیرفتند اما برخی با غرض ورزی سعی می کردند امامت ایشان را زیر سوال ببرند و از پذیرش امامت فردی نوجوان سرباز می زدند.
وی ادامه داد امام جواد (ع) با وجود سن کم و نداشتن بلوغ سنی آنچنان از پس آزمونهای علمی برآمد که تردیدی برای علمای شیعه در امامت ایشان باقی نماند چرا که شایستگی و لیاقت رهبری و هدایت جامعه از جانب خدا به ایشان تفویض شده بود.
وی در تبیین چرایی به امامت رسیدن جوادالائمه در سنین نوجوانی ابراز کرد: مشیت و تقدیر الهی برای انتخاب اولیاء اوصیاء و امامان همچون ما با نگاهی محدود و با اتکا به سن، ثروت و دارایی صورت نگرفته است انچنان که حضرت عیسی را زمانی به رسالت برگزید که حتی ایشان به دنیا نیامده بود.
استاد الله اکبری درباره تعداد فرزندان ذکور امام رضا (ع) و نقل منابع معتبر شیعه و سنی در این باره عنوان کرد: اخبار موجود به گونه ای نیست که بتوان در این باره به علم و یقین رسید در برخی روایات تنها امام از امام جواد نام برده شده و در برخی دیگر تعداد فرزندان ذکور امام هشتم تا 5 نفر نیز بیان شده است در کتاب کافی روایتی وجود دارد که امام رضا (ع) تنها یک فرزند پسر بیشتر نداشته البته این امر امامت امام جواد را زیرسوال نمی برد چرا که اگر امام هشتم دهها پسر نیز داشتند انتخاب الهی همان بود که اکنون می دانیم.
وی درباره دلایل عدم حضور امام جواد (ع) در سفر امام هشتم به ایران گفت: این سفر اختیاری نبود سفری بود که جمعی از ارتش حکومت عباسی امام رضا را از مدینه به خراسان برای پذیرش ولایت عهدی اجباری انتقال دادند که طبیعتاً با مشقت های بسیار همراه بود.
بنابراین با این شرایط حضور امام جواد (ع) باید مورد سوال قرار بگیرد نه عدم حضورشان چرا که حضور ایشان می توانست به شهادتشان همچون امام رضا (ع) منتهی شود.
وی با اشاره به شرایط سیاسی اجتماعی دوران زندگانی امام جواد (ع) تاکید کرد: امامت یک امام در هر دوره مجموعه ای از اقدامات مدبرانه و آگاهانه را شامل می شود گاهی شرایط سیاسی اجتماعی فرهنگی زمینه ای را فراهم می کند که امام مجبور به انجام یک سری از اعمال است از این رو بخشی از سیره عملی هر امام تابعی از شرایط محیطی وی و بخشی از تصمیماتشان نیز از همین شرایط اتخاذ می شود.
وی افزود: بنابراین اگر هر امام در جای امام دیگر بود قطعاً همان کار را می کرد که امام پیشین انجام داده است اما نقاطی نیز وجود دارد که ائمه در تصمیم گیری و اجرای نیات با اجبار مواجه نبوده اند در اینجاست که تفاوتی میان رفتار و کردار آنها مشاهده نمی شود و به خوبی می توان دریافت که همگی آنها نوری واحد از منبعی واحد هستند.
وی با اشاره به تردید شیعیان درباره امامت امام جواد (ع) به دلیل سن کم ایشان تصریح کرد: آنهایی که در جلسه وصیت امام نبودند به سختی قبول می کردند که ایشان با سن کم به امامت رسیده باشد و پس از آزمودن علمی امام به امامتشان گردن نهادند.
وی با اشاره به ولایت عهدی امام رضا در دوران خلافت مامون اظهار کرد: وقتی این اتفاق رخ می دهد و در کنار آن مامون دخترش را به همسری امام رضا (ع) درمی آورد در واقع می کوشد که اختلاف دیرینه علویان و عباسیان بر سر خلافت را پایان ببخشد و با این شیوه اساس حکومت عباسی را تضمین کند چرا که مامون به دلیل قتل امین برادرش از سوی بنی عباس به عنوان خلیفه پذیرفته نشده بود.
مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت عنوان کرد: وی با ولایتعهدی امام رضا به بنی عباس فهماند که اگر از او حمایت نکنند علویان را جایگزینشان خواهد کرد این خطری است که در دوران جوادالائمه با به همسری درآوردن دختر مامون برای ایشان دوباره احیا می شود چرا که برای عباسیان بیم خارج شدن حکومت از دستشان مجددا ایجاد می شود.
آقای الله اکبری با بیان این مطلب که مامون علی رغم باور به حقانیت خلافت علویان قصد واگذاری آن را به آنها ندارد گفت: او با این اقدامات در پی آن بود تا از علویان دلجویی کرده و منازعات دیرین آنها با عباسیان را کاهش دهد در حقیقت با ازدواج جواد الائمه با دختر مامون احساس خطر از جانب علویان و بنی عباس به طور همزمان از بین می رود. هم خطر قیام های علویان کم می شود و هم شیعیان از آرامش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نسبی برخوردار می شوند.
وی این ازدواج را سیاسی و برای رفع منازعات دیرینه بنی عباس و علویان معرفی کرد و افزود: شاید بتوان گفت مامون احتمالاً در پی این بوده تا از این ازدواج مولودی به دنیا بیاید که از دو تیره علوی و عباسی باشد و با خلافت او اختلافات آنها را برای همیشه از بین ببرد البته از هر دوی این ازدواجها فرزندی به دنیا نیامد تا مقصود مامون را تامین کند.
وی با اشاره به اعتراض گسترده بنی عباس در پی پذیرش نوجوانی نابالغ به دامادی از سوی مامون خاطرنشان کرد: علی رغم این اعتراضات مامون بر علم و فضل امام جواد تاکید دارد و می گوید: علم و فضل ایشان اعطایی است نه اکتسابی ایشان به سوالاتی پاسخ می داد که از دایره توان هر عالمی خارج بود البته عباسیان برای بر هم زدن این ازدواج از هیچ کارشکنی فروگذار نکرده و تا جایی پیش رفته که تفاوتهای کوچک راهبی امام جواد با امام رضا (ع) دستمایه شبهه افکنی قرار داده است.
