مركز آموزش عالي: جامعهالمصطفي العالميه –مجتمع آموزش علي امام خميني–مدرسه اديان وتاريخ
رشته: تاريخ اسلام/ مقطع: كارشناسي ارشد
عنوان پايان نامه: وضعيت وكلاي امام زمان(عج) در كتب اماميه از آغاز غيبت صغراي تاپايان قرن هفنم
استاد يا اساتيد راهنما :دكتر نعمت الله صفري فروشاني
استاد يا استاديد مشاور : حجه الاسلام والمسلمين دكتر محمد رضا جباري
دانش پژوه: آفتاب علي
تاريخ دفاع: خرداد 1390 / تعداد صفحات: 252
کلید واژه ها: وكيل- وكلاي اربعه- وكلاي ديگر- باب- نايب- سفير- قيم- خليفه- غيبت صغري- سازمان وكالت
چکیده:
نویسنده به دلیل اهمیت فوق العاده شبکه وکالت در تطور تاریخی شیعیان یعنی عصر امام صادق(ع) تا غیبت صغری پس از آن تا پایان قرن هفتم به بررسی این شبکه پرداخته، در این پژوهش نوشته-های امامیه را در مورد وکلا، واژه¬های مختلف باب، وکیل و نائب مورد توجه واقع شده. تصریح در وکالت یا آوردن قرائن برای وکیل شدن، اختلافی بودن آن، سبک مؤلفین روایی به صورت تاریخی آورده شده روش های مهم راوی و غیر راوی سبک مؤلفین در تبیین وکلای امام زمان(عج) و علل اختلاف آن مورد توجه واقع شده است.
پرسش اصلی تحقیق: تطور تاریخی سیر مطرح شدن وکلای امام زمان در منابع امامیه تا پایان قرن هفتم بوده عمده ترین مطلبی که به عنوان فرضیه مطرح شده این است که گونه¬های مختلف وکلای مطرح شده در منابع امامیه مورد اتفاق نبوده است
به لحاظ روش تحقیق: این پژوهش گذشته نگر به روش اسناد و مدارک تدوین یافته، اهداف آن آشکار نبودن زوایای پنهان متعلقات وکلای امام زمان(عج) و شناخت بهتر آنان میباشد.
پایان نامه در یک مقدمه و پنج فصل تدوین شده است فصل اول به مفاهیم وکالت و راه های شناخت آن پرداخته فصل دوم مرور اجمالی به سازمان وکالت داشته فصل سوم وضعیت وکلای امام زمان در منابع امامیه تا پایان قرن پنجم مورد بررسی قرار داده در فصل چهارم وکلای قرن ششم و هفتم فصل پنجم به معرفی وکلای امام زمان(عج) و مدعیان وکالت پرداخته است
منابع تحقیق: در منابع تحقیق نویسنده به منابع تا پایان قرن هفتم توجه کرده کتابهای رجال و تراجم دلایل حدیثی تاریخی، کلامی تاریخی و تاریخ ائمه دوازده گانه از دید وی دور نمانده است
قلمرو تحقیق: به لحاظ موضوعی به وکلای امام(عج) در کتب اربعه، به لحاظ زمانی از قرن سوم تا پایان قرن هفتم و مکان های عراق، حجاز، یمن، مصر، ایران و خراسان مورد توجه نویسنده بوده است.
فصل اول را نویسنده با مفاهیم وکالت در لغت و اصطلاح آغاز نموده واژه هایی چون قیم، قوام، قائم مقام، خلیفه، نائب، باب و سفارت در هر دو صورت بیان شده این واژه ها در متون اولیه جستجو گردیده پس از آن به راه های شناخت وکیل از طریق تصریح، روایت، توثیق به کار بردن واژه وکیل، باب، سفیر و… یا آوردن قرینه ای برای وکالت پرداخته در آخر به نتیجه گیری رسیده واژه¬های وکالت سفارت قیم باب خلیفه را توضیح مختصر داده به طور مثال کاربرد قیم و قوام را توضیح داده است.
در فصل دوم نویسنده ابتدا به تعریف سازمان وکالت و اهداف آن مثل جمع آوری خمس، رسیدگی به اوقاف، برطرف ساختن مشکلات شیعیان، هدایت سیاسی، رسیدگی به نیاز علمی آنها و همچنین برقراری ارتباط، رفع اختلاف آنها و ارشاد برای شناخت امام بعدی و زمینه سازی برای غیبت صغری و کبری، مبارزه با غلات و بعد از آن به محدوده جغرافیایی وکالت می¬پردازد. وکالت را از عصر امام صادق(ع) تا عصر امام حسن عسکری(ع) در شهرهای مختلف جستجو می کند.آنچه جالب به نظر می رسد هرچه به عصر حضرت حجت(عج) نزدیک می¬شود تعداد شهرها افزایش می یابد گرچه کنترل دولتی بیشتر می¬گردد تا جایی که فشارهای سیاسی در عصر امام حسن عسکری (ع) به اوج خود می¬رسد ناگفته نماند نویسنده اسامی وکلای هر امام را با توجه به منابع آن می آورد.
فصل سوم پایان نامه را نویسنده به وکلای امام زمان(عج) قرن چهارم و پنجم در کتب امامیه پرداخته، کتابهای مهم این دوره مثل تاریخ اهل بیت(ع)، کافی کلینی، الامامه ابن بابویه، اختیار رجال کشی، الانوار اسکافی، اثبات الوصیه مسعودی، هدایت الکبری خصیبی، رساله ابی غالب، کمال الدین شیخ صدوق، فصول العشره شیخ مفید، عیون المعجزات عبد الوهاب، دلایل الامامه طبری اشاره کرده است. در این کتابها اسامی وکلا و چگونگی روایت درباره آنها مورد پژوهش قرار گرفته است. به بیان نویسنده در عصر غیبت صغری خفقان زیادی حاکم بوده اکثر مؤلفین احتیاط و تقیه را پیشه خود ساخته و به خاطر همین هم هیچکدام در به کار بردن اسامی وکلا و مشخصات آنان تصریح نکرده¬اند. تا جایی که سالها بعد از غیبت صغری هنوز انسجامی در بحث وکلا دیده نمیشود. تا پایان قرن چهارم روش حدیثی ادامه داشته پس از آن روش غیر حدیثی در بحث وکالت در امثال رجال نجاشی، ارشاد مفید و… دیده میشود.
فصل چهارم را نویسنده به وضعیت وکلای امام در قرن ششم و هفتم اختصاص داده رویکرد وی معطوف به وکلای چهارگانه است اسامی آنها را در کتابهای معروف این دو قرن بررسی¬کرده برخی از آنان تصریح در اسامی دارند بعضی دیگر علاوه بر نواب اربعه اسامی دیگری نیزآورده برخی دیگر از ذکر اسم خوداری نموده است که شاید حاکی از احتیاط آنها بوده است
در فصل پنجم محقق ارجمند بحث وکالت را در طی چهار مرحله مختلف پی¬گرفته¬ابتدا از زندگی وکلای چهارگانه با عناوین مختلف آن (وکلای اربعه، نواب اربعه، سفرای¬اربعه، ونواب خاص)پرداخته سپس به شرح¬مفصل درباره آنان توجه داشته وکلای دیگری که اسامی¬آنها بیان شده در رده بعدی قرار گرفته بعد از آن نوبت وکلای است که¬اسم مشخصی ندارند در آخر توضیح کافی در باره مدعیان وکالت دارد.
