شماره 54 فصلنامه علمی – پژوهشی تاریخ اسلام به صاحب امتیازی دانشگاه باقر العلوم (ع) با مقالات زیر منتشر شد: علل و عوامل دگرگونی تاریخی و اجتماعی از منظر قرآن، تاریخ بخارای غنجار و نقل‌های برجای مانده از آن، منجی گرایی در عصر حاکمیت مغول‌ها در ایران، پدیده قهرمانگی در عصر عباسی (232 ـ 334 ق)، زمینه‌ها و عوامل اصلی مهاجرت قبایل هلالی به مصر و افریقیه، قانون اساسی مشروطه اول و امکان ترقی جامعه عثمانی از نگاه جلال نوری، ورود مسلمانان به آمریکا؛ بازخوانی یک دیدگاه
علل و عوامل دگرگونی تاریخی و اجتماعی از منظر قرآن/ غلامرضا جمشیدیها، روح الله رضوانی
تاریخ بخارای غنجار و نقل‌های برجای مانده از آن/ رسول جعفریان
در چکیده این مقاله آمده است: تاریخ‌های محلی یکی از منابع بسیار با ارزش در شناخت تاریخ و جغرافیای دنیای اسلام و مهم‌تر از آن شناخت رجال و دانشمندان اسلامی و تحقیق درباره تمدن و فرهنگ اسلامی هستند. در این زمینه، خراسان پیشتاز است و آثار فراوانی درباره آن در قرن‌های سوم تا ششم تألیف شده است. یکی از این آثار که منبعی منحصر به فرد درباره شهر بخارا بوده است، تاریخ بخارای غنجار است که به سال 412 ق در گذشته است. از این اثر، نسخه‌ای شناخته نشده و تنها بخش‌هایی از آن در منابع بعدی بر جای مانده است. این مقاله به بررسی زندگی غنجار، تاریخ بخارا و قطعات باقی‌مانده از آن می‌پردازد.
منجی گرایی در عصر حاکمیت مغول‌ها در ایران/ حسین ایزدی
اعتقاد به مهدی موعود، موعود گرایی و ظهور مصلحی که در آخرالزمان به ظلم، ستم و فساد خاتمه می‌دهد و عدالت و مساوات برقرار می‌کند همواره در ادیان و مذاهب مختلف جهان مطرح بوده است. با توجه به کلام صریح قرآن و روایت‌های متواتری که از پیامبر اسلام (ص) و سایر امامان معصوم (ع) درباره ظهور حضرت مهدی (ع) آینده سعادت‌بخش و برقراری عدالت و مساوات بیان شده است، افراد مختلفی در گستره تاریخ اسلام در پی بهره‌برداری از اندیشه مهدویت برای مشروعیت بخشیدن به اقدامات خود و جذب هوادار بوده‌اند. یکی از اداوار تاریخی که به دلیل گسترش ستم و فساد شاهد ظهور مدعیان مهدویت هستیم، دوران حمله و حکومت مغول‌ها در ایران است. مردم ایران در دوره مغول‌ها برای یک زندگی همراه با عدالت، مساوات و آرامش جذب افرادی شدند که حرکت خود را با ادعای مهدویت آغاز کرده بودند.
موضوع این مقاله، پرداختن به ظهور مدعیان مهدویت و زمینه های قیام آنان در این عصر است و در آن، قیام‌هایی مانند قیام محمود تارابی، ابوالکرام دارانی، ابوصالح حلی، احمد شامی، موسی کردستانی و امیر تیمورتاش چوپانی بررسی می‌شود.
پدیده قهرمانگی در عصر عباسی (232 ـ 334 ق)/ عباس احمدوند، زهرا امیری
در عصر دوم خلافت عباسی (232 ـ 334 ق) به ویژه در ایام خلافت مقتدر بالله با پدیده‌ای به نام قهرمانگی روبه رو می‌شویم. قهرمانه عنوان زنی بود که واسطه حرم با دربار خلفا بودند و بسته به توانایی و نفوذشان وظایف مختلفی به آنان محول می‌شد. سلطه ترکان بر امور خلافت، ماهیت فردی و ضعف روزافزون مقتدر و کشمکش بر سر قدرت باعث گردید قهرمانه‌ها با بهره‌گیری از این شرایط به اعمال نفوذ در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی بپردازند. آنان در امور مختلف خلافت، چون عزل و نصب وزرا، امیران و فرماندهان سپاه دخالت می‌کردند و صاحب مناصب حساس و مهمی چون قضاء، خزانه‌داری و زندان بانی افراد برجسته شدند. این مقاله با بررسی این پدیده و معرفی تعدادی از قهرمانه‌های معروف عصر خلیفه مقتدر بالله، به مسئله حضور زنان در سیاست می‌پردازد.
زمینه‌ها و عوامل اصلی مهاجرت قبایل هلالی به مصر و افریقیه/ محمدعلی چلونگر، مهدی عزتی
قانون اساسی مشروطه اول و امکان ترقی جامعه عثمانی از نگاه جلال نوری/ غلامعلی پاشازاده
ورود مسلمانان به آمریکا؛ بازخوانی یک دیدگاه/ عبدالله فرهی
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ ایران و اسلام
جهت دریافت مقالات این شماره، اینجا را کلیک کنید.
