حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا جباری در برنامه زلال تاریخ رادیو معارف، آیات نازل شده پیرامون غزوه احد را مورد بررسی قرار داد و بر این نکته مهم تاکید کرد که مسلمانان در شرایط کنونی نیز باید از عوامل شکست ظاهری در غزوه احد درس بگیرند و با بالا بردن تقوا و تلاش در جهت موفقیت، در عمل، برتری خود را نسبت به کفار، نشان دهند.
در ادامه بررسی آیات سوره آل عمران که درباره غزوه احد نازل شده است به آیات 130 به بعد رسیدیم که به ربا و دستورات اخلاقی می پرداخت. این آیات در ظاهر ارتباطی با جریان احد نداشت ولی گویا خدا این عوامل را در جهت ریشه یابی ناکامی در جنگ احد موثر می داند؛ یعنی اگر انسان در زندگی عادی و روزمره خودش پایبند به دستورات الهی باشد در بزنگاه ها خداوند تصمیم درست را به او القاء می کند. مثلا اکنون که شایعه شهادت رسول خدا (ص) پیچیده است باید ثابت قدم بمانند یا باید فرار کنند؟ آنان که ثابت قدم بودند فراریان را ملامت می کردند که اگر به فرض هم پیامبر خدا شهید شده باشد ولی دین خدا زنده است و برای دین خدا بجنگید.
خداوند متعال در آیه 132 می فرماید: وَ أَطیعُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ ترجمه: و خدا و پیامبر را اطاعت کنید، تا مشمول رحمت شوید. در آیه 133 می فرماید: وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ. ترجمه: و شتاب کنید براى رسیدن به آمرزش پروردگارتان; و بهشتى که وسعت آن، آسمانها و زمین است;و براى پرهیزگاران آماده شده است.
أَلَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النّاسِ وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ (134). ترجمه: (همان) کسانى که در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى کنند; و خشم خود را فرو مى برند; و از (خطاى) مردم درمى گذرند; و خدا نیکوکاران را دوست دارد. عفو و بخشش، نکته ای است که متاسفانه در روابط اجتماعی ما کمتر دیده می شود.
وَ الَّذینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا اللهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (١٣٥) ترجمه: و کسانى که هرگاه مرتکب عمل زشتى شوند، یا به خود ستم کنند، خدا را یاد کرده; و براى گناهان خود، طلب آمرزش مى کنند ـ و کیست جز خدا که گناهان را ببخشد؟ ـ و اصرار بر گناه، نمی ورزند، در حالى که آگاهند.
شاید این آیه، ناظر به گناه کبیره فرار از جنگ باشد؛ یعنی هر گناهی که خداوند در قرآن کریم، وعده عذاب در مورد آن داده باشد؛ زیرا در سوره انفال آیه 15 و 16 به این مساله اشاره شده است. در این دو آیه می فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ (١٥)وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ (١٦). ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که با کافران در میدان نبرد رو به رو شوید،به آنها پشت نکنید (و فرار ننمایید). (١٥) و هر کس در آن هنگام به آنها پشت کند به غضب خدا گرفتار خواهد شد; و جایگاه او جهنّم است، و چه بد جایگاهى است! مگر آنکه هدفش از کناره گیرى، تجدید نیرو براى حمله (مجدد) و یا پیوستن به گروهى (از مجاهدان) باشد. (١٦)
در آیه 136 سوره آل عمران می فرماید: أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلینَ. ترجمه: چنین کسانى پاداششان آمرزش پروردگار است، و باغهایى بهشتى که از پاى درختان آن، نهرها جارى است; جاودانه در آن مى مانند; و چه نیکو است پاداش عمل کنندگان!
قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ (١٣٧). ترجمه: پیش از شما، سنّت ها (و مجازات هاى الهى بر طبق اعمال امت ها) وجود داشت پس در روى زمین، گردش کنید و ببینید سرانجام تکذیب کنندگان (آیات خدا) چگونه بوده است؟! (١٣٧)
هذا بَیانٌ لِلنّاسِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقینَ (١٣٨). ترجمه: این، بیان و هشدارى است براى عموم مردم; و هدایتو اندرزى است براى پرهیزگاران.
خدا در آیه 139 به مسلمانان دلگرمی می دهد مبنی بر این که اگر شما شرایط گذشته را دوباره کسب کنید پیروزید و می خواهد به مومنین القاء کند که شما برترید اگر مومن باشید. هر مومنی با توجه به این تجویز و جعلی که خدا کرده است باید خودش را نسبت به کافر برتر ببیند. البته این مساله با تکبر و خودخواهی متفاوت است.
وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ (١٣٩) ترجمه: هرگز سست نشوید! و غمگین نگردید; و شما برترید اگر ایمان داشته باشید. (
إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْکَ الْأَیّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ یَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَداءَ وَ اللهُ لا یُحِبُّ الظّالِمینَ (١٤٠). ترجمه: اگر (در جنگ اُحُد،) به شما جراحتى رسید (و ضربه اى وارد شد)،به آن جمعیّت (نیز در جنگ بدر)، جراحتى همانند آن وارد گردید. و ما این روزها (ى پیروزى و شکست) را در میان مردم مى گردانیم; (و این خاصیّت زندگى دنیاست)تا خدا، افرادى را که ایمان آورده اند، مشخص سازد; و (خداوند) از میان خودتان، شاهدانى بگیرد. و خدا ستمکاران را دوست نمى دارد. (١٤٠)
در جنگ بدر مسلمان علاوه بر کشتن و زخمی کردن تعداد قابل توجهی از مشرکان، از آن ها اسیر نیز گرفتند. در این جنگ نیز اسیر گرفتند. لذا قرآن می فرماید از این جهت ناراحت نباشید و این گونه نیست که همیشه پیروزی های ظاهری نصیب مسلمانان شود. البته حتی در صورت شکست نیز پیروزی با مسلمانان است. بعد از غزوه احد مسلمانان با ابوسفیان محاجه کردند. او گفت کشتگان ما در بدر در قبال کشتگان شما در احد. آن ها پاسخ دادند کشتگان شما در دوزخ هستند. و کشتگان ما در بهشت قرار دارند. اگر بخواهیم باطن قضیه را در نظر بگیریم مومنان احدی الحسنیین را دارند و بالاخره پیروزند.
وَ لِیُمَحِّصَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرینَ (١٤١). ترجمه: و تا خداوند، افراد با ایمان را خالص گرداند (و ورزیده شوند); و کافران را (بتدریج) نابود سازد. (١٤١)
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
