آقای دکتر سید حسین فلاح زاده روز جمعه 27 دی 1392 در برنامه دیار سلمان رادیو معارف به بررسی ظهور دولت مرعشیان و اقدامات آن ها پرداخت.
بعد از انقراض ایلخانان مغول، دوران فترتی شکل می گیرد که طی آن تا سال 780 ق حکومت های مختلفی به حکومت می رسند. در این میان به حکومت مرعشیان رسیدیم که با شعار سربداران حکومتی را در مازندران تشکیل دادند.
گفتیم که این دولت در سال 760 ق توسط سید قوام الدین مرعشی با کشته شدن کیا افراسیاب، حاکم مازندران تشکیل شد. سید قوام تمایلی به حکومت نداشت لذا به فرزندان خودش سپرد. فرزندش سید عبدالله از قبول حکومت پرهیز کرد و سید کمال برادر دیگرش را پیشنهاد داد.
سید کمال با حمله ساری، آن جا را در اختیار می گیرد و کم کم حکومت خود را در منطقه مازندران مانند سواد کوه و فیروز کوه توسعه می دهند. مرعشیان در گیلان و شهر لاهیجان نیز زمینه را برای تشکیل یک حکومت دیگری ایجاد می کنند. آل کیا به مازندران آمدند و با کمک مرعشیان توانستند حکومت تشکیل دهند.
سید قوام از بدو تاسیس حکومت، نقش رهبری این حکومت را در دست دارد و هر کجا که فرزندانش با مشکل مواجه می شوند خصوصا در جنگ ها، وارد میدان می شود. نهایتا سید قوام در سال 781 ق در شهر بابل درگذشت و جنازه او را به شهر آمل مرکز دولت مرعشیان منتقل کردند و در آن جا دفن کردند.
حکومت مرعشیان تا سال 795 ق ادامه پیدا کرد. در این سال ها تیمور لنگ از نوادگان مغولان در ماوراء النهر به قدرت رسید و با ورود به خراسان، دولت های کوچک را منقرض کرد تا این که با دولت مرعشیان مواجه شد. در توضیح این قسمت باید گفت زمانی که کیا افراسیاب کشته شد، پسرش اسکندر شیخی، به دولت آل کرت در هرات پناه برد و از آن جا به نزد تیمور رفت و با بدگویی از دولت شیعی مرعشیان نزد تیمور که از اهل سنت بود او را به آن منطقه دعوت کرد.
زمانی که تیمور به آن منطقه رسید، سید کمال الدین برای این که بتواند تیمور را دفع کند، پسر خود سید غیاث الدین را با هدایایی نزد تیمور فرستاد ولی تیمور نپذیرفت و سید غیاث الدین را دستگیر و به مازندران حمله کرد. مرعشیان به قلعه ماهانه سر، در نزدیکی آمل رفتند و دو ماه مقاومت کردند اما نهایتا تسلیم شدند. تیمور آن ها را با توجه به احترامی که به سادات می گذاشت به ماوراء النهر تبعید کرد و سید علی از نوادگان سید قوام الدین را نزد خود نگه داشت. در این زمان، عملا مرعشیان در فاز اول خود منقرض شدند.
پس از آن، اسکندر شیخی با حمایت تیمور به قدرت رسید و به آمل بازگشت اما ظاهرا بر تیمور شورش کرد و تیمور او را بعد از ده دوازه سال کنار زد و گفته شده که سید علی فرزند سید کمال را که همراه خودش داشته، حاکم آن جا کرد و عملا حکومت را در سال 805 ق دوباره به مرعشیان بازگرداند؛ البته این بار به عنوان دست نشانده. بنا بر قولی دیگر، مرعشیان بدست شاهرخ پسر تیمور از ماوراء النهر برگشتند و به قدرت رسیدند.
بعدها افرادی مانند سید علی فرزندسید کمال، سید مرتضی، سید محمد، سید عبدالکریم، سید عبدالله، میر عبدالکریم، میر عبدالله و میر علی شرفا به حکومت رسیدند. شاه عباس صفوی در زمان میر علی شرفا به مازندران حمله کرد و در سال 1005 ق دولت مرعشیان را منقرض کرد و میر علی شرفا و خاندان او را به مناطقی از جمله یزد تبعید کرد.
با توجه به این که مرعشیان در منطقه محدودی اطلاعات محدودی از آن ها داریم. اما اجمالا برخی اقدامات آنها قابل توجه است. شخص سید قوام در ترویج امرو دینی بسیار کوشا بود و همواره تقوا را شعار حکومت خود قرار می داد و فرزندان خود را به عدالت سفارش می کرد و از آن ها می خواست که از محرمات و مکروهات دوری کنند و با اهل اسلام ملاطفت کنند. می گفت که در توبه پذیری سخت گیری نکنید، شرع را بر همه چیز مقدم بدارید و امر به معروف و نهی از منکر کنید تا در روز قیامت در برابر جدتان شرمنده نباشید.
مرعشیان بناهای عام المنفعه ساختند و نقش اصلی آنها، گذشته از توسعه تشیع و تبلیغ آن، در حمایتشان از آل کیا در گیلان بسیار برجسته است که سبب پیدایش یک دولت شیعه دیگر شدند. می توان آن ها را از موسسان و حامیان دولت آل کیا و آل کیا را نیز از موسسان دولت صفویه بدانیم.
در این زمینه شخصی بنام ظهیر الدین مرعشی دو کتاب به نام های تاریخ طبرستان و کتاب گیلان و دیلمستان نوشته است که مطالعه آن می تواند به افزایش اطلاعات درباره این دولت کمک کند.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
