حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا جباری روز سه شنبه 20 آبان 1393 در برنامه زلال تاریخ رادیو معارف، ادامه آیات نازل شده پیرامون واقعه احد را بررسی کرد. در برنامه قبل اشاره شد که در قرآن کریم به مناسبت حوادثی که در صدر اسلام رخ داد، آیاتی نازل شده است و ضمن آن اصول سنت های خودش را به مومنان گوشزد کرد. در حقیقت می توان گفت رخدادهای صدر اسلام بهانه ای برای نزول حکمت های الهی شد.
در برنامه قبل تا آیه 142 سوره آل عمران بررسی شد. در آیه 143 اشاره به نکته مهمی می کند و آن این که به مومنانی که پیش از حادثه احد، در زبان و ادعا گفتند ما طالب شهادت هستیم گوشزد می کند. وَ لَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَیْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ.
ترجمه: و شما مرگ (و شهادت در راه خدا) را، پیش از آن که با آن رو به رو شوید،آرزو مى کردید; سپس آن را (با چشم خود) دیدید، در حالى که به آن نگاه مى کردید (و حاضر نبودید به آن تن در دهید.)
این آیات می خواهد از سویی روحیه باخته مسلمانان را تقویت کند و از طرف دیگر متوجه کند که مقصد حرکت، کار برای خدا و احدی الحسنیین است و نمونه هایی از شهادت طلبی مسلمانان در برنامه های گذشته بیان گردید.
آیه 144 اشاره به این نکته می کند که شما نباید شخص پرست باشید و تمام آرزوهای خود را حول او قرار دهید؛ حتی اگر این شخص پیامبر اسلام باشد تا اگر او از میان رفت، گویا همه چیز تمام شده است. در واقعه احد، شایعه ای پیچید که پیامبر به شهادت رسیده است عده ای فکر کردند که همه چیز تمام شده است و حتی برخی قصد کردند که امان بگیرند. در حالی که عده ای از اصحاب دیگران را نصیحت می کردند و آن ها را از این افکار بازمی داشتند.
وَ ما مُحَمَّدٌ إِلّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللهُ الشّاکِرینَ.
ترجمه: محمّد فقط فرستاده خداست; و پیش از او، فرستادگان دیگرى نیز بودند; آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، شما به گذشته (و دوران جاهلیت) باز برمى گردید؟! و هر کس به گذشته بازگردد، هرگز به خدا ضررى نمى رساند; و خداوند بزودى شاکران (و ثابت قدمان) را پاداش خواهد داد.
آیه 145 در ادامه مفاهیم آیات پیشین، تذکر دیگری به مومنان و بخصوص کسانی که از ترس مرگ فرار کردند می دهد: وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلّا بِإِذْنِ اللهِ کِتاباً مُؤَجَّلاً وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشّاکِرینَ.
ترجمه: هیچ کس، جز به فرمان خدا، نمى میرد; سرنوشتى است تعیین شده; و هر کس پاداش دنیا را بخواهد (و در زندگى خود، در این راه گام بردارد،) سهمى از آن را به او خواهیم داد;و هر کس پاداش آخرت را بخواهد، سهمى از آن به او مى دهیم; و بزودى شکرگزاران را پاداش خواهیم داد.
در آیه 146 می فرماید: چیزی که شما با آن مواجه شدید شبیه آن برای انبیاء پیشین نیز رخ داده است. وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فی سَبیلِ اللهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللهُ یُحِبُّ الصّابِرینَ.
ترجمه: چه بسیار پیامبرانى که مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ کردند. آنها (هیچ گاه) در برابر آنچه در راه خدا به آنان مى رسید، سستى نکردند و ناتوان نشدندو تن به تسلیم ندادند; و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد.
جالب است که خدا پیروان انبیاء پیشین را به رخ مسلمانان می کشد که آن ها پایداری کردند و شما نیز پایداری کنید.
در آیه 147 سخن پیروان راستین انبیاء را گزارش می کند. وَ ما کانَ قَوْلَهُمْ إِلّا أَنْ قالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ إِسْرافَنا فی أَمْرِنا وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرینَ (١٤٧) فَآتاهُمُ اللهُ ثَوابَ الدُّنْیا وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ.
ترجمه: سخنشان تنها این بود که: «پروردگارا! گناهان و تندروى هاى ما در کارها را بر ما ببخش. قدمهاى ما را استوار بدار. و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان.» (١٤٧) از این رو خداوند پاداش دنیا، و پاداش نیک آخرت را به آنها داد; و خداوند نیکوکاران را دوست مى دارد.
ربیون کثیری که در رکاب انبیاء می جنگیدند علاوه بر ثواب آخرت، ثواب دنیا را نیز به آن ها اعطاء کرده بود. تعبیر حسن برای نشان دادن برتری ثواب آخرت نسبت به ثواب دنیا است.
در آیه بعد هشدار می دهد که نسبت به کفار تمایلی نشان ندهید. یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تُطیعُوا الَّذینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلى أَعْقابِکُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرینَ (١٤٩)بَلِ اللهُ مَوْلاکُمْ وَ هُوَ خَیْرُ النّاصِرینَ (١٥٠)سَنُلْقی فی قُلُوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ بِما أَشْرَکُوا بِاللهِ ما لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ مَأْواهُمُ النّارُ وَ بِئْسَ مَثْوَى الظّالِمینَ (١٥١)
ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده اید! اگر از کسانى که کافر شده اند اطاعت کنید، شما را به گذشته هایتان باز مى گردانند;و سرانجام، زیانکار خواهید شد. (١٤٩) (آنها تکیه گاه شما نیستند،) بلکه ولىّ و پشتیبان شما، خداست; و او بهترین یاوران است. (١٥٠) بزودى در دلهاى کافران، به سبب این که، چیزهایى را براى خدا همتا قرار دادند که (خداوند) هیچ گونه دلیلى درباره آن نازل نکرده بود، رعب و وحشت مى افکنیم; و جایگاه آنها، آتش است; و چه بد است جایگاه ستمکاران!
در آیه 152 اشاره به این نکته می کند که خداوند به شما وعده یاری داده بود و به آن نیز عمل کرد. در بخش اول غزوه احد، بر آن ها پیروز شدید. وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اللهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ عَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما أَراکُمْ ما تُحِبُّونَ مِنْکُمْ مَنْ یُریدُ الدُّنْیا وَ مِنْکُمْ مَنْ یُریدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ لَقَدْ عَفا عَنْکُمْ وَ اللهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ.
ترجمه: خداوند، وعده خود را به شما، (درباره پیروزى بر دشمن در اُحُد،) تحقّق بخشید; در آن هنگام که دشمنان را به فرمان او، به قتل مى رساندید; تا این که سست شدید; و در کار (حفظ سنگرها) به نزاع پرداختید; و بعد از آن که خداوند آنچه را دوست مى داشتید (از غلبه بر دشمن) به شما نشان داد، نافرمانى کردید. بعضى از شما، خواهان دنیا بودند; و بعضى خواهان آخرت. سپس خداوند شما را از غلبه بر آنان بازگرداند; (و پیروزى شما به شکست انجامید;) تا شما را بیازماید. و او شما را بخشید; و خداوند نسبت به مؤمنان، داراى احسان و بخشش است.
