مجلس گرامیداشت مرحوم دکتر صادق آیینه وند روز دوشنبه 28 اردیبهشت 1394 به همت انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم و دیگر مراکز پژوهشی دانشگاهی و حوزوی قم در مسجد مجتمع آموزش عالی امام خمینی واقع در میدان جهاد با حضور خانواده آن استاد بزرگوار و شخصیت های علمی حوزه علمیه و همچنین حضرت آیت الله اعرافی مدیر جامعه المصطفی العالمیه برگزار شد.
در این مجلس که بعد از نماز عصر برگزار شد بخشی از سخنان دکتر آیینه وند که در رابطه با اهمیت اندیشه در اسلام و بوجود آمدن فرصت تاریخی و نقش حوزه های علمیه در رشد و پیشرفت فرصت های علمی و مطالعاتی سخنرانی کرده بود پخش شد.
بعد از آن جناب حجة الاسلام و المسلمین دکتر محسن الویری با اشاره به این که هر لحظه ای از لحظات مواجهه با ایشان برای وی کلاس درس بوده است با استناد به آیات و روایات، بر نقش موثر ایشان در جامعه بزرگ تاریخی تاکید کرد.
وی با اشاره به آیه 28 سوره فاطر گفت: در ذیل این بخش از آیه که انما یخشی الله من عباده العلماء که به نقش انحصاری خشیت خداوند در عالمان اشاره می کند، گفته شده است که به این دلیل است که عالمان پرده جهل را می درند و وقتی به گستره هستی نگاه می اندازند حقیر بودن خود را احساس می کنند و خشیت از این جا ناشی می شود. مفسران گفته اند که از این آیه انحصار خشیت به دانشمندان فهمیده می شود.
وقتی به مجموعه برداشت های مفسران و ساحت روایات نگاه می کنیم می بینیم که خشیت، تنها یک صفت نفسی فردی بین انسان و خدا نیست؛ بلکه دارای بروز و ظهور اجتماعی نیز هست. یعنی اگر کسی عالم باشد و خشیت داشته باشد در رفتارها و سکنات و منطقش هم بگونه ای دیگر عمل میکند.
در روایتی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، یکی از مشخصه های خشیت را در این می داند که انسان همه زیبایی ها را هم در خود ایجاد می کند. او سوار بر زیبایی ها است و حسن اخلاق و گفتار خواهد داشت. در نقطه مقابل، کسانی هستند که خود را در زمره دانیان می شمارند و از منشاء علم غافل می شوند که این گونه افراد، جاهل شمرده شده اند؛ زیرا اگر کسی عالم باشد لازمه اش خشیت است.
سخنران جلسه با ذکر این مقدمه، چهره استاد آیینه وند را مصداق چهره علم و عالم دانست و از این نظر نخستین ویژگی ایشان را که همگان زبان به توصیفش گشوده اند تواضع ایشان معرفی کرد و گفت: صفت علم که همان خشیت است در ایشان منعکس بود. امام محمد غزالی در کتاب منهاج العابدین در مقدمه در باب صفت علم می نویسد: و اما سختی علم آن است که نفس خود را در طلب علم به اخلاص وضع کنیم. فرق علم با چیزهای دیگر این است که اگر می خواهی پا در راه علم آموزی بنهی باید با اخلاص پیش برود. و طلب علم باید که قلم دانستن و کاربستن باشد. علم آن است که بر اعضاء و جوارح انسان نیز بروز و ظهور داشته است. علمی که بخواهد دستمایه جلب توجه مردم شود و موجب همنشینی با بزرگان در جامعه شود و به وسیله آن با همطرازان خود افتخار و مباحات کند و یا مایه کسب دنیا شود تجارتی است که محکوم به زیان کاری است.
به نقل از ابویزید بسطامی می گوید سی سال در مجاهدت بگذارندم و هیچ چیز سخت تر از علم نیافتم. زیرا علمی که خالص باشد آسان به دست نمی آید.
اگر این را مد نظر قرار بدهیم می بینیم که انصافا چقدر ایشان از این ثمره علم به خوبی برخوردار بود.
وی در بیان خاطره ای از استاد به اولین مواجهه خود به ایشان اشاره کرد و افزود: نخستین مواجهه با ایشان در نمایشگاه کتاب بود. ایشان به گونه ای با بنده برخورد کرند که من حتم کردم بنده را با شخص دیگری اشتباه گرفته است و با نشانه هایی که دادند متوجه شدم که مرا می شناسد. تواضع ایشان کم نظیر و در برخی موارد بی نظیر بود. این نیست جز این که حقیقت علم را دریافته بودند.
سخنران جلسه انتشار فضایل استاد را مصداق نشر علو و بزرگداشت آن معرفی کرد و توصیه کرد که در اولین فرصت، این کار انجام شود.
وی ویژگی دیگر استاد را تاثیر بسیار موثر در گسترش تاریخ در ایران و نهادینه سازی آن در کشور دانست و گفت: دانش تاریخ دانشی بود که با وجودی که قبل از انقلاب سابقه دانشگاهی داشت در جامعه حوزوی نقش جانبی داشت. در هیچیک از این ده موسسه ای که این مجلس را برگزار کرده اند نیست مگر این که استاد آیینه وند، موسس رشته تاریخ یا عضو موسس یا مشاور امین و خدوم برای طراحی برنامه ها بودند.
امروز تاریخ به وضعیتی رسیده است که حس رقابت منفی در دانشگاه ها را از بین برده است و تنوع رشته ها برابری با کارهای دانشگاه می کند و سهم دکتر آیینه وند در این زمینه غیر قابل انکار است.
وی به گذشته رشته تاریخ در جامعه علمی اشاره کرد و گفت: تاریخ به عنوان مجموعه رشته های پراکنده و واگرا بود ولی در دیگر دانش ها ذیل و صدر رشته ها مشخص است . نتیجه مستقیم ابتکار ایشان این بود که با فرهنگ سازی و استدلالی که کردند برای اولین بار در کنکور سراسری، برای تاریخ عنوان علوم تاریخی ذکر شد.
دکتر الویری دیگر اقدام مهم استاد را برداشتن گام های نخستین برای تاسیس دانشکده های تاریخ دانست و اهمیت این کار را در روند انسجام این دانش و نقش آفرینی در برابر دیگر دانش ها در هویت بخشی اولیه معرفی کرد.
اقدام موثر دیگر این استاد، اهتمام بر اسلامی سازی دانشگاه در رشته تاریخ است. ایشان می فرمودند پس از انقلاب اسلامی چهار بار اسلامی سازی دانشگاه صورت گرفت و بار چهارم کاری بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی در رشته تاریخ به ریاست دکتر آیینه وند انجام داد که با حفظ علمیت این رشته و رنگ و بو و جهت گیری اسلامی پیدا کند.
دکتر آیینه وند می گفت باید تاریخ انبیاء را و معتقد بود که بر اساس سنت همیشگی حق و باطل، تاریخ نیز بر اساس آن نوشته شود و در این راه گام هایی برداشتند و بسیاری از آن ها نیز به ثمر نشست.
اهتمام جدی به حفظ اخلاقیات در محافل علمی و حاکمیت ارزش های اخلاقی و جلوگیری از جهت گیری های سیاسی و دخالت آن در پژوهش های تاریخی از دیگر کارهای ایشان است. به هر دو جهت گیری سیاسی به ایشان احترام می گذاشتند. جز این نیست که ایشان در درون خویش تعادل را برقرار کرده بود. اگر اساتید دانش های دیگر با هم تقابل می کنند در رشته تاریخ علیرغم اختلاف نظرها این گونه نیست و مرحوم آیینه وند در این مرحله بسیار نقش داشتند.
توجه به میراث دیگر سرزمین ها از جمله نکاتی است که اصحاب تاریخ به آن توجه دارند. اگر این جمله امام علی در نظر گرفته شود که العقل حفظ التجارب، فقط تجربه های عرضی نیست و تجربه های طولی هم هست. دکتر آیینه وند نیز که استاد تاریخ بودند به این نکته توجه داشتند.
دکتر آیینه وند در تاریخ تفکر به تجربه های کشورهای اسلامی توجه خاصی داشتند و متاسفانه استمرار نیافت و متون برگزیده کشورهای اسلامی را ترجمه کردند.
در پایان، آقای دکتر الویری به خانواده ایشان تسلی خاطر داد و از آن ها بخاطر حضور در این جلسه تشکر کرد. وی به این نکته اشاره کرد که ظاهرا بازماندگان استاد در صدد راه اندازی بنیادی برای ادامه راه ایشان هستند پیشنهاد کرد با توجه به اهمیتی که استاد به مباحث تمدنی می دادند برای نامگذاری این بنیاد از نام تمدن نیز استفاده شود.
