حجت الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم از اساتید و محققین حوزه پیرامون چگونگی تحقیق و تألیف موسوعه اعلام الهدایه گفت: در سال 1375، ایدهای مطرح شد که مجمع جهانی اهل بیت در نظر دارد یک مجموعه چهارده جلدی برای چهارده معصوم که یک خلأ مهمی در سیره اهل بیت به چشم میخورد پر کند، و آن ایده این است که ما به گونه ای باید سیره اهل بیت علیهم السلام را عرضه کنیم که یک نشان بدهیم که اهل بیت یک مجموعه واحدی هستند که جمعا و مجموعا یک کار اساسی را در تاریخ انجام دادند و قابلیت الگوگیری، الگودهی و برای افراد مطالعه کننده قابلیت الگوگیری داشته باشد.
مطالب نادر و شاید بعید از ذهن در این مجموعه نباشد تا قابلیت پذیرش بالا برود و حتی قطع این جلدها و شکل و شمایل جلدها به گونهای باشد که این تداعی کند این مفهوم را که کلهم نور واحد، این وحدت خط و رویه را حتی در شکل ظاهری کتاب هم مثلا نشان بدهد تا چه رسد به درون و محتوای کتاب و همچنین خیلی سطح بالا نباشد، سطح پایین هم نباشد، متوسط باشد برای عموم باشد، ادبیاتش به گونهای باشد که از لحاظ مطالعه برای افراد مشکل ایجاد نکند، حجیم نباشد و پرملات و پرمحتوا هم باشد و احتیاج به حتی نوآوری و اینها هم نبوده، یعنی گفتند ما از کتابهای موجود مجموعهای را میخواهیم گزینش بشود که این مجموعه بتواند این اهداف را محقق کند، این کل این چیزی که از ما خواسته شده بود.
وی افزود: ویژگیهای نرم افزاری که در این مجموعه مطرح شده و مد نظر قرار گرفت تا این موضوع به عمل آمد این بود که ما سعیمان این بود که یک نگاه قرآنی به سیره داشته باشیم و منهج قرآن در فهم و تحلیل سیره و تاریخ اهل بیت و تاریخ انبیاء میتواند در اینجا به عنوان یک اصل و یک شاخص قرار بگیرد و بر این اساس این مجموعه شکل بگیرد، یک نگاه جامع و شمولی نسبت به تمام حرکت انبیاء و خود حرکت اهل بیت در این مجموعه منظور باشد، زندگانی تمام معصومین و هر معصومی مرحلهبندی و مقطعبندی بشود که قابل بهرهبرداری بشود برای کسانی که بخواهند الگو بگیرند از اهل بیت علیهم السلام.
اضافه بر آن نگاهها، نگاه تربیتی و اجتماعی هم در این مجموعه مطرح هست، به اضافه تحلیل و بررسی حوادث به گونهای که قابلیت پذیرش در آن باشد و بیش از آن سعی کردیم که یک دلیل استقرائی در زندگی اهل بیت علیهم السلام برای خواننده و مطالعهکننده فراهم کنیم که اگر از مباحث کلامی نخواهند یا نتوانست به مطالبی دست یابد به حقانیت اهل بیت علیهم السلام، به روش دلیل استقرائی با استقراء حوادث و فراوانی احتمالاتی که در دلیل استقرائی مطرح میشود و انسان را به مرز اطمینان و یقین برساند که خروجی این کتاب این باشد که اگر یک جلد از سیره امام علی علیه السلام را مطالعه کرد خودش آمادگی و توان مقایسه با دیگر رقیبان مطرح در عصر امام علیه السلام داشته باشد که بتواند تشخیص بدهد که مسیر صحیح در این مجموعه اصحاب پیامبر مسیر که بوده، یک چنین دیدگاهی در این مجموعه ما ملحوظ کردیم. این ویژگیهای کلان این مجموعه است.
خوشبختانه فهرست و فیشهای مربوطه به این مجموعهها را سعی کردیم آماده کنیم که در سال 1375 یکی از عزیزان و دوستان ما که استادی جنبه استادی هم نسبت به ما دارند حاج شیخ علی اسلامی قزوینی ایشان در مجمع جهانی اهل بیت مسئولیت گروه حقائل را به عهده داشتند پیشنهاد تالیف این موضوع را به ما دادند، این کارهای پیش زمینه این تالیف بود.
و در ادامه گفت: یک مجموعهای شاید از ده دوازده نفری که میشناختیم چهار پنج نفر اعلام آمادگی برای همکاری کردند، ما مرحله بعد نیاز داشتیم که اینها را همفکر و هم افق و نزدیک به هم بیاوریم تا اینکه تالیفی که میخواهد بشود تالیف منسجم و هماهنگی باشد، باز این هم عملی نمیشد، یعنی این هم کار بسیار شاقی است، یکی از ترفندهایی که کردیم این است که مجموعه کتابی را آماده کردیم به دوستانی که میخواستند کار کنند این کتابها را میدادیم مطالعه کنند تا اینکه با مطالعه این چند کتاب مثلا بعضی از کتابهای شهید صدر، شهید حکیم، مثل کتاب دوار اهل البیت، الجماعة الصالحة و چند کتابی که در این طرح میتواند کمک کار ما باشد که ذهنیتها را نزدیک هم کند، این کتابها را میدادیم برای مطالعه و شرط میکردیم بعد از مطالعه شروع کنند به مطالعه میدانی هر بخشی که ما تعیین میکردیم، و به ترتیب سعی میکردند بخشهایی را بنویسند و تدوین کنند و ما نظارت میکردیم و نقد و اصلاح میشد.
نوشته هایی که میآمد بسیار متفاوت بود، هم از لحاظ ادبیات، هم از لحاظ تحلیل، هم از لحاظ نوع گزینش مطالب، دیگر این مرحله دیگر به عهده خودم میافتاد، گاهی صددرصد عوض میکردیم، گاهی پنجاه درصد، گاهی بیست درصد، گاهی هم یکی از نوشتهها که خیلی مقبول ما بود که تقریبا نود درصدش را ما پذیرفتیم همین جلد آخر اعلام الهدایه بود که آقای عرفان محمود به دلیل اینکه توانمند بود و سابقه تدوین و تالیف داشت کار بسیار باارزش و خوبی بود که ما کمترین دستکاری را در آن انجام دادیم.
شورای کتاب به محققینی مثل حضرت آیت الله یوسفی، جناب استاد جعفر هادی و حضرت آیت الله آصفی و شاید آقای صائب عبد الحمید، این دوستان افرادی بودند که تحقیق بعدی، یعنی مرحله دیگر را از نظارت و چک کردن کتاب به خدمتشان میرفت مطالعه میکردند، قبل از توزیع، چهار جلد اول خدمت چهار مرجع بزرگوار فرستاده شد برای اطمینان از این که مبادا باز مشکلی از لحاظ اینکه در کتابهای دیگر و قبلی حرفهایی زده شده بود نسبت به بعضی از کارهای مجمع یا کارهایی که مجمع چاپ کرده بود، یک جلد خدمت آیت الله صافی، یک جلد خدمت آیت الله جواد تبریزی، یک جلد خدمت آیت الله مصباح، و یک جلد هم خدمت آیت الله سبحانی فرستاده شد، چهار جلد اول، چیزی از دفاتر آقایان یا خود آقایان منعکس نشد، لذا با اطمینان خاطر این کتاب را منتشر کردم. ما تاکید داشتیم براساس ایدههایی که در این کتاب آن منهج هدایتی قرآن و اینکه اینها مصداق هداة هستند، القادة الهداة اصرار بر این بود که حتما کلمه و واژه هدایت بیاید در عنوان، لذا اعلام الهدایة پسندیده شد، از لحاظ محتوای کلمه و از لحاظ زیبایی این کلمه فارسی هم به عنوان پیشوایان هدایت ترجمه شد که این حفظ شد.
مقدمه به نام مجمع منتشر شده آن ایده کلی کتاب آمده و در چهارده جلد تکرار شده، سر تکرارش هم این است که چون ممکن است این کتاب به طور مجموعهای و موسوعه دست کسی نیفتد، تک جلد توزیع بشود، همانطوری که در مناسبتهای مختلف در نشستها و کنگرههای تک تک معصومین علیهم السلام این کتاب چاپ میشد و به صورت تکی داده میشد، یعنی در اولین نشست داشتیم برای امام صادق علیه السلام جلد ویژه امام صادق به عنوان کار مقبول مجمع اهداء میشد به افراد، لذا باید به گونهای باشد که ضمن پیوستگی این مجموعه به طور تکنگاری هم اگر دیده بشود باید محقق غرض باشد و اینجور نباشد که طرف احساس کند که به کتابی دارد مراجعه میکند که اول و آخر مطالبش برای او روشن نیست.
یکی از ویژگیها این است که سعی شده کل زندگانی آن معصوم یعنی از بدو تولد و حتی چه بسا قبل از تولدش تا مرحله شهادت به گونهای استقراء انجام بگیرد که فرد احساس کند که با این معصوم از بدو زندگی تا ختم جهاد و حرکت او پابه پای او و در کنار او دارد حرکت میکند، یکی از چیزهایی که سعی شده در این کتاب برجسته بشود زندگانی هر معصوم قبل از امامتش یا قبل از رسالت که این خلأیی است که تقریبا در خیلی از کتابها مشهود بود یعنی امام صادق علیه السلام قبل از اینکه به امامت برسد چه فعالیتهایی و چه نقشی را در جامعه اسلامی در پرتو زندگانی پدر یا جد خودشان داشتند، و چه جایگاهی، چه فعالیتهایی تا اینکه شخصیت آن امام معصوم قبل از تصدی مقام امامت روشن بشود که چگونه این امامت منتقل شد به او از لحاظ وضعیت اجتماعی، سیاسی، تاریخی، چه جایگاهی بود یعنی حالت طفره و بدون مقدمه که چیزی در وضعیت اجتماعی تحقق پیدا نمیکند یعنی همش که معجزه نیست، یعنی بنای این کتاب هم بر این نبود که براساس معجزات ما اهل بیت را نشان بدهیم، براساس یک مسیر طبیعی و سنن تاریخ باید حرکت اهل بیت نشان داده میشد، البته خیلی از مطالب بعد از تحقیق ما حذفشان کردیم به دلیل اینکه حجم ما، حجم کتاب محکوم بودیم به حجم خاص، البته این هم یکی از مشکلات و شاهکارهایی که بود که ما چگونه زندگی خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله که تا سی جلد درباره او نوشته شده مثلا بیاییم در یک جلد با زندگانی امام جواد علیه السلام که در آن زمان حداکثر چیزی و کتابی که بود مثلا از آقای قرشی رحمة الله علیه که یک جلد بسیار متواضعی بود ما چگونه اینها را یکسانسازی کنیم و هم محتوا حفظ بشود ، مقبولیت داشته باشد و هم با ا ین حجم بتواند آن پیام را برساند، این هم یکی از معضلات بود، لذا خیلی از جاها در خیلی از مقاطع زندگی امام صادق علیه السلام، امام علی علیه السلام، پیامبر اکرم ما اولویتبندی میکردیم، بعد به عنوان یک بحث بسیار اساسی و مهم در نظر دارم که همین چیزی که درباره امام حسن عسکری انجام دادیم برگردیم راجع به بقیه امامان هم انجام بدهیم.
یکی از بحثهای مهمی که جناب حضرت آیت الله اسلامی ما را توجه دادند در حین یعنی بعد از اتمام تالیف، این است که ما به عنوان یک خط شاخص کلی این بود که پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده بودند که قضیه امام مهدی علیه السلام و قیام انقلاب حضرت مهدی سلام الله علیه از قبل برای او زمینهسازی و پیش بینی شده بود، این را ما باید در جای جای حرکت اهل بیت نشان بدهیم، و خصوصا از زمان حیات امام رضا به بعد که امام رضا میآیند مرء و شرائط خیلی سخت میشود بر اهل بیت، بحث زمینه سازی برای امام زمان این نبوده که فقط امام حسن عسکری و امام هادی همانطوری که شهید محمد صدر در کتاب تاریخ الغیبة مطرح کردند فقط آن نبوده که آنها آمادهسازی کردند بلکه از امام رضا خیلی پررنگ شده این موضوع و مورد توجه بوده، این را هم دوباره بازنگری کردیم و سعی کردیم ترمیم کنیم، در این مجموعه که ما در میراث اهل بیت از پیامبر به بعد سعی کردیم آن نگاه اهل بیت به مسئله امام مهدی اگر امامت امام مهدی را پررنگ کنیم و نشان بدهیم که یک تلاش ویژهای در اینجا شده و به این ترتیب ویژگیهایی که حالا برای این مجموعه من توانستم بشمارم یکی سلاست تعبیر عربی عصری و عربی روز است اما خیلی عربی غلیظی نیست، متوسط است و سلیس است، مختصر است، و از پرگویی پرهیز شده خیلی یعنی تکرار و به این صورت جز در مقدمه شما شاید نبینید مطالب تکراری باشد، جامعیت نگاه، جامعیت تمام مراحل زندگی یک معصوم، و قبل و بعد هر حادثه توجه شده و آن امکان یا تحلیل بدهیم یا زمینه را برای رسیدن به یک تحلیل مقبول فراهم کنیم، و تلاش معصومین قبل یعنی هر معصومی تلاش معصوم قبلش را هم به نوعی خلاصه میکنیم و زندگی آن معصوم را در پرتو معصوم قبل سعی کنیم نشان بدهیم و نگاه معصومین به آینده مطرح شده و دستاوردهای هر معصومی به طور طبقهبندی شده مشخص شده، میراث علمی هر معصومی با اشاره به آن مدرسه علمیه آن معصوم، یعنی طلابش و چکیدهای از مسند هر معصومی تقریبا، گزینش کردیم و جامعیت آن معصوم را در آن میراثی که دارد سعی کردیم نشان بدهیم، پاسخ به بسیاری از شبهات به طور ضمنی آمده یعنی مستقیم ما شبهه مطرح نکردیم بعد پاسخ بدهیم، سعی کردیم در ضمن، یعنی به گونهای عرضه شود که یک شبهه هم در اینجا پاسخ داده بشود خصوصا مثلا درباره زندگانی فرض کنید امام حسن مجتبی علیه السلام، به راحتی انسان میبیند که اشکالی مطرح نشده ولی وقتی میخواند بسیاری از اشکالات و شبهات از ذهنش پاک میشود و به این ترتیب نگاه اجتماعی و رویکرد تربیتی در این کتاب به چشم میخورد چون هم و غم ما این بوده که ما بتوانیم خودمان را براساس سیره معصومین علیهم السلام تربیت کنیم. در پایان این جلسه آقایان دانش، مردانی پور و هدایت رضوی نقدهای خویش را به کتاب مذکور بیان کردند و توسط مولف پاسخ داده شد.
/پایان/
