حجة الاسلام و المسلمین دکتر محسن الویری روز پنج شنبه 25 اردیبهشت 1393 در برنامه طلوع دانش در بیان اهمیت توجه به دانش تاریخ، با بررسی رابطه فهم قرآن و علم تاریخ، به پنج گام از عرصه هایی که قرآن کریم به تاریخ توجه کرده است اشاره کرد.
در طبقه بندی یا رده بندی علوم علم چند دسته می شود؛ مانند آن چه که در کتابخانه ها کتاب ها را بر این اساس کدگذاری می کنند. یک بحث این جا است که تاریخ از این منظر در چه جایگاهی قرار دارد؟ و طبعا در فضای دانش مسلمانان که به آن طبقه بندی علوم می گفتند چه جایی برای تاریخ در نظر گرفته اند؟ همه این مباحث بیشتر به مباحث فلسفه علم تاریخ مربوط می شود.
مساله دیگر این است که در علوم رایج در بین مسلمانان مانند فقه و علم کلام، تاریخ چه جایگاه و ارتباطی با آن ها دارد؟
رابطه قرآن و تاریخ
قرآن و تاریخ داد و ستد با هم دارند، یعنی در مواردی فهم قرآن نیاز به دانش تاریخ دارد و در برابر هم جایی هست که تاریخ نگاری مسلمانان وابسته به دانستن قرآن است. وقتی مواجهه قرآن با تاریخ را مورد توجه قرار دهیم با میزان اعتنا و توجه و اعتماد قرآن به تاریخ روبرو خواهیم شد.
نخستین گام، نام سوره های قرآن است؛ هرچند توقیفی نیست و ممکن است خود مسلمانان این نام را بر سوره ها نهاده باشند. این نشان دهنده ذهنیت های مخاطبان قرآن است که از مضمون آیه یک پدیده تاریخی برداشت کرده اند. از بین 114 سوره قرآن که هر کدام یک نام و برخی چند نام دارند حداقل بیست سوره را داریم که نامشان بگونه ای به تاریخ گره خورده است؛ سوره هایی مانند آل عمران، یونس، هود، یوسف، ابراهیم، کهف، مریم، انبیاء، قصص، روم، لقمان، احزاب، سبأ، جاثیه و قریش. هر کدام دارای نام خانواده، مکان، شخصیت مثبت یا منفی هستند و در نگاه اولیه یک ششم سوره های دارای نامی تاریخی هستند.
گام دوم، مواردی است که قرآن مخاطبان خود را به مطالعه تاریخ فراخوانده است. مثلا حداقل دو مورد به سیر در زمین برای مطالعه تاریخ، دعوت کرده است: «قُلْ سيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمين» نمل/69، «قُلْ سيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبين» انعام/61، « أَ فَلَمْ يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ» یوسف/139. این دعوت قرآن به توجه به تاریخ، ذوق و علاقه به تاریخ را در مخاطب ایجاد می کند. در مواردی با مشتقات «رأی» دعوت به توجه به تاریخ می کند: «أَ لَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ ما لَمْ نُمَكِّنْ لَكُم» انعام/6. این پرسش توبیخی است؛ یعنی چرا نمی روید و بنگرید؟
گام سوم اهتمام قرآن به تاریخ که در مخاطب ایجاد شوق مطالعه تاریخ می کند سنت های تاریخی است که در دهه های اخیر مورد توجه اندیشمندان بخصوص شهید صدر و شهید مطهری قرار گرفته است. قرآن، مساله قانونمندی را حلقه اصلی تاریخ می داند و آن را تحویل پذیر نمی داند. اهتمام قرآن به این قانونمندی بسیار زیاد است و موارد مهمی را از جمله نزاع همیشگی حق و باطل و از بین رفتن باطل و باقی ماندن حق به عنوان قانونمندی و سنت تاریخ ذکر می کند.
گام چهارم، داده های و اطلاعات تاریخی در قرآن است. کسی که قرآن می خواند و وظیفه دارد در آن تدبر و فهم کند حجم قابل توجهی از اخبار پیشینیان و رویدادها و گزاره های تاریخی در قرآن آمده است که قسمتی از آن ها به اقوام مانند قوم لوط و هود و موسی و عیسی و اصحاب کهف، اصحاب اخدود، آل فرعون، آل هامان، آل هارون، آل ابراهیم و آل یعقوب توجه دارد. همچنین توجه به رویدادها همچون نابودی قوم سبأ یا طوفان نوح که ماهیت کاملا تاریخی دارد. یا اخبار سرزمین ها و مناطق مختلف که در قرآن آمده است.
گام پنجم، ذکر نام و سرگذشت چهره های نقش آفرین در تاریخ در قرآن است که مهم ترین آن ها شخص پیامبر اسلام است که برای فهم این مساله نیاز به توجه به سیره پیامبر (ص) و نقل قرآن در آن واقعه داریم.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
