جلسه دفاعیه پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان «روش همزیستی مسالمت آمیز امام صادق(ع) با اهل سنت»، روز چهارشنبه 25 اردیبهشت ماه 1392 در مدرسه تاریخ و ادیان مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) برگزار شد.
این پایان نامه نگاشته ی آقای بلنت اوزباش- دانش پژوه تاریخ اهل بیت(ع)- است که با راهنمایی های حجت الاسلام و المسلمین علی آقانوری- عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب- و مشاوره دکتر حسن حسین زاده شانه چی- عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامي واحد دهاقان- انجام شده است. داوری این پایان نامه را نیز آقای سید مرتضی حسینی- پژوهشگر تاریخ و سیره- عهده دار بود.
جلسه دفاعیه با حضور آقای سید مرتضی حسینی(استاد داور)، حجت الاسلام علی آقانوری (استاد راهنما و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان مذاهب)، حجت الاسلام افشاری(نماینده تحصیلات تکمیلی مدرسه تاریخ و ادیان) و جمع قابل توجهی از دانش‌پژوهان و طلاب رشته ی تاریخ برگزار شد.
گزارش دانش پژوه از پایان نامه
این جلسه با تلاوت آیاتی از قرآن مجید و خیرمقدم گویی حجت الاسلام والمسلمین افشاری آغاز و با ارائه گزارش مختصری از سوی دانش پژوه پیگیری شد.
بلنت اوزباش- نویسنده پایان نامه- گزارش خود را با تشکر و قدردانی از اساتید راهنما و مشاور خود، دیگر اساتید یاری کننده دانش پژوه جناب آقایان دکتر صفری و دکتر الله اکبری، رئیس محترم مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) و همچنین مدیر انتشارات کوثر در استانبول- حجت الاسلام و المسلمین عباس کاظمی- آغاز کرد.
وی سپس، به ضرورت موضوع پایان نامه خود پرداخت و تصریح کرد زندگی شیعیان در کنار برادران اهل سنت در کشورهای مختلف اسلامی، ایجاب می کند که نسبت به روش همزیستی با اهل سنت تفکر شود و بهترین تفکر و اندیشه در این زمینه، تفکری است که ناظر به سیره ائمه اطهار(ع) باشد. از این جهت موضوع این پایان نامه اهمیت و ضرورت پیدا می کند که با توجه به سیره امامان شیعه که بهترین الگوهای رفتاری ما هستند، ارائه روش می کند.
نویسنده پایان نامه ی «روش همزیستی مسالمت آمیز امام صادق(ع) با اهل سنت»، اظهار داشت در این پایان نامه روش همزیستی امام صادق(ع) با اهل سنت بررسی شده است تا بیان کند که آن حضرت(ع) با هریک از اقشار مختلف اهل سنت یعنی عامه ی اهل سنت، عالمان اهل سنت و حاکمان اهل سنت چطور رفتار می کردند.
او در توضیح ساختار و دستاوردهای تحقیق خود گزارش داد که این پایان نامه پنج فصل دارد:
فصل اول، توضیح مفاهیم و بررسی اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عصر امام صادق(ع)، از آن جهت که تاثیر اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بر نحوه تعامل امام صادق(ع) با اهل سنت در نظر گرفته شود.
فصل دوم، به بهره گیری از روش معاشرت احسن در سیره امام صادق(ع) پرداخته که ناظر به همزیستی ایشان با عامه اهل سنت است. در این راستا، توصیه های آن حضرت به روابط خانوادگی، اجتماعی، عاطفی و اخوت دینی با اهل سنت را ذکر کرده است.
فصل سوم، به روش نقد علمی و مناظره امام صادق(ع) در همزیستی با عالمان اهل سنت پرداخته و مناظرات امام با سفیان ثوری، ابوحنیفه و ابن ابی لیلی را بیان می کند.
فصل چهارم، روش تقیه و مدارا را مطرح می کند و انواع تقیه اجتماعی، سیاسی و علمی را در کنار مدارای امام با اهل سنت ارائه می دهد.
فصل پنجم، یعنی فصل پایانی پایان نامه هم به روش امر به معروف و نهی از منکر و مواجهه پرداخته است.
ارزیابی استاد داور از پایان نامه
سید مرتضی حسینی- استاد داور- در آغاز مطالب خود، اظهار خرسندی کرد که داوری پایان نامه ای را عهده دار است که موضوعش در حیطه علاقمندی و بخشی از حوزه تخصصی اوست. سپس، به بیان نقاط قوت این پایان نامه از دیدگاه خود پرداخت و گفت: نخستین امتیاز و ویژگی این پایان نامه بدیع بودن عنوان و موضوع آن است. او اظهار داشت با اطلاعات محدودی که دارم می دانم حدود 85 پایان نامه در موضوع امام صادق(ع) در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و حتی دکترا دفاع شده است، اما این موضوع در بین پایان نامه های دفاع شده ای که دیده ام، به چشم نمی خورد. نکته قابل توجه اینکه در موارد متعددی با تکرار موضوع مواجهیم؛ مثلاً پایان نامه های متعددی درباره سیره اخلاقی و سیاسی امام صادق(ع) به چشم می خورد، یا اینکه جوانب مختلف یک موضوع مثلاً درمورد شاگردان و اصحاب آن حضرت(ع) پایان نامه های متعددی دفاع شده یا در حال نگارش است، ولی در موضوع «روش همزیستی مسالمت آمیز امام صادق(ع) با اهل سنت» پایان نامه ای به چشم نمی آید. این استاد داور، انتخاب چنین موضوع بدیعی را ناشی از دقت نظر استاد راهنما، استاد مشاور، دانش پژوه و گروه آموشی مربوطه دانست و درخور ستایش قلمداد کرد.
دومین امتیاز این پایان نامه از نظر این استاد داور، همخوانی آن با نیازهای امروز جهان اسلام است؛ او استخراج روش همزیستی مسالمت آمیز را نیاز امروز قاطبه ی جهان اسلام دانست و پایان نامه «روش همزیستی مسالمت آمیز امام صادق(ع) با اهل سنت» را گامی در راستای پاسخگویی به این نیاز برشمرد.
وی سومین امتیاز این اثر را نیز تناسب و تطابق پایان نامه با نیازهای منطقه ای دانش پژوه دانست. آقای حسینی در ادامه موارد دیگری را نیز در زمره امتیازات پایان نامه معرفی نمود که عبارتند از: 1. شیوایی و روانی قلم نویسنده(با توجه به این که زبان فارسی، زبان دوم نویسنده است.)، 2. تتبع متناسب با توانمندی نویسنده، 3. پایبندی به نگاه تقریبی در سرتاسر پایان نامه(هم موضوع تقریبی است و هم نویسنده در گزارشگری خود پایبند به نگاه تقریبی باقی مانده است).
این استاد داور پس از بیان ویژگیهای برجسته پایان نامه مذکور، به ارائه نقدها و انتقادات وارد بر این اثر پرداخت. او انتقادات خود را در دو دسته ی ساختاری و محتوایی بیان نمود و تصریح کرد: عمده انتقادات من، انتقادات ساختاری است و به لحاظ محتوایی، این پایان نامه نسبتاً انتظارات لازم از یک پایان نامه ی کارشناسی ارشد را برآورده کرده و عملکرد قابل قبولی داشته است.
او انتقادات ساختاری خود را با فقدان بررسی مفاهیم مرتبط آغاز کرد و اظهار داشت: بهتر بود مفاهیمی چون مدارا، تقریب، تعامل و نظایر آن به طور اختصار بررسی و رابطه و نسبت آنها با همزیستی از نظرگاه نویسنده روشن می شد. ایشان، مفهوم شناسی ارائه شده را در برخی موارد دچار اطناب مملّ و نیازمند اصلاح دانست.
از دیگر انتقادات این استاد داور، کم توجهی به پیشینه بحث بود. وی ادعا کرد که به پیشینه بحث توجه جدی نشده است و ضرورت کار ایجاب می کند کارهایی که نزدیکتر به این موضوع هستند، بررسی شوند و وجه تمایز آنها با این پایان نامه مشخص گردند. کارهایی نظیر پایان نامه «همزیستی مسلمانان با کفار از دیدگاه قرآن»، که در سال 1385 در مجتمع آموزش عالی فقه دفاع شده و نیز کتاب «مدارای بین مذاهب»، نوشته حجت الاسلام سید صادق حسینی که فصلی از آن به مدارا از دیدگاه ائمه شیعه اختصاص دارد و گفتار و رفتار ائمه به ویژه امام صادق(ع) را در رابطه با مدارا و همزیستی با پیروان دیگر مذاهب اسلامی بررسی می کند.
استاد داور پس از بیان انتقادات ساختاری متعدد دیگر، به انتقادات محتوایی معدودی اشاره کرد و اظهار داشت: در برخی موارد استخراج های صورت گرفته، استخراجهایی با تکلّف و شاقّ هستند و کمترین سازگاری را با حدیث مربوط دارند و حداقل اینکه استدلالها باید پرورش بیابند. در مواردی هم روایتی ذکر می شود و پس از استدلال، دلالتی استخراج می شود، درحالی که استدلال تمام نیست. در مواردی به خصوص، در امر به معروف و نهی از منکر و مواجهه دیدگاههای فرقه ها، مطالب با نقد علمی مبانی کلامی که در فصول قبل ذکر شده، تداخل می یابد و قرار گرفتن آنها ذیل امر به معروف نوعی تکلّف به نظر می رسد.
استاد راهنما
حجت الاسلام و المسلمین آقانوری پس از تشکر از دقت نظر استاد داور بیان کرد: برخی از اشکالاتی که جناب آقای حسینی وارد کردند راجح است یعنی اگر آنگونه که بیان شد نوشته می شد بهتر بود و برخی دیگر اشکالاتی هستند که می پذیریم و دانش پژوه باید به آنها توجه کند. ایشان، تصریح کرد همانطور که استاد محترم داور فرمودند این پایان نامه موضوع نو و بدیعی دارد و موضوعاتی که قبلاً کمتر تکرار شده باشند، نگارششان هم مشکلات بیشتری فراروی نویسنده شان قرار می دهد و این نو بودن موضوع را می توان جابر ضعفهای احتمالی هم شمرد.
استاد راهنمای «روش همزیستی مسالمت آمیز امام صادق(ع) با اهل سنت»، داشتن ساختار منظم را یکی دیگر از نقاط قوت این پایان نامه شمرد که در کنار ارائه مصادیق و نمونه های تاریخی از سیره امام صادق(ع) و پرهیز دانش پژوه از کلّی بافی و کلّی گویی پایان نامه را به اثری قابل توجه تبدیل کرده است. وی تاکید کرد: این پایان نامه محصول تلاشهای مداوم شخص دانش پژوه است که با وجود مشکلات و محدودیتهای مختلف، نگارش این پایان نامه را به پایان رسانده است.
نویسنده کتاب «امامان شیعه و وحدت اسلامی» افزود: موضوع و بحث این پایان نامه از بحثهای روزآمد و لازم است و هرچقدر هم تکرار شوند و پایان نامه های مختلف در ابعاد مختلف آن نوشته شود، جای تکرار را دارد. او اضافه کرد: شایسته است به جای پرداختن به موضوعات علمی صرف، این گونه موضوعاتی که کاربردی تر هستند مورد توجه قرار بگیرند و اینگونه کارها حتی تکرارشده و حتی کارهای ضعیف آن هم بهتر از کارهای قوی دیگری است که کاربرد کمتری دارد. حجت الاسلام علی آقانوری گفت: امروزه باید بحث تقریب و همزیستی با اهل سنت نهادینه شود.
امتیاز هیئت داوران
پایان نامه «روش همزیستی مسالمت آمیز امام صادق(ع) با اهل سنت»، نوشته‌ی بلنت اوزباش، در رشته تاریخ اهل بیت(ع)، با راهنمایی حجت الاسلام و المسلمین علی آقانوری(عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب)، مشاوره آقای دکتر حسن حسین زاده شانه چی(عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامي واحد دهاقان) و داوری سید مرتضی حسینی(پژوهشگر تاریخ و سیره) از سوی هیئت داوران نمره 19 را دریافت کرد.
