حجة الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی روز پنجشنبه 11 اردیبهشت 1393 به سوالات تاریخی مخاطبین رادیو معارف پاسخ گفت: منصب داشتن زیاد بن ابیه در حکومت امام علی (ع)، موارد تخریب کعبه، اختلاف سنی محمد حنفیه با حسنین (ع)، موضع ائمه (ع) در برابر اقدامات مختار، داستان درآوردن خلخال از پای زن ذمی، عباس صغیر، نحوه امرار معاش رسول خدا (ص)، ماهیت سازمان وکالت، اهمیت فدک، مساله قدمگاه امام رضا(ع)، مکان فعلی غار اصحاب کهف.
1- آیا زیاد بن ابیه در زمان خلافت امام علی (ع) منصبی داشته است یا نه؟ و اگر داشته است توجیه این مطلب چگونه است؟
زیاد بن ابیه یا زیاد بن عبید، از شخصیت های معروف آن زمان و جزء چهار سیاستمدار عرب (دُهات) بوده است که به هوشمندی معروف بوده اند. تولدش به گونه ای بود که پدرش مشخص نشد و مادرش کنیز شوهر داری بوده است. مشخصا معلوم شد پدر حقیقی اش کیست و بعدها معاویه مدعی شد که او برادر من است که حضرت امام حسین(ع) در نامه ای به او نوشت: زیاد بن ابیه را برادر خود خواندی؛ در حالی که رسول خدا (ص) فرمود: الولد للفراش و للعاهر الحجر؛ فرزند متعلق به آن خانواده و بستر است و نصیب زنا کار، سنگ است.
شوهر آن کنیز، عبید بود که خودش نیز عبد بوده است. در فقه اسلامی آمده است که اگر زن شوهر داری بچه ای به دنیا آورد شرعا به شوهرش ملحق می شود و ظن و گمان به جایی نمی رسد. مخالفینش برای این که اشاره کنند که از چنین بستری بدنیا آمده است به او زیاد بن ابیه گفتند.
او از طرف امام علی (ع) در منطقه فارس کارگزار بوده است. توجیه آن این است که هنوز آن زمان، خلافی از او دیده نشده بود و در آن مدتی که مسوولیت داشت خلافی مرتکب نشده بود. از طرف دیگر اگر فهرست کارگزاران امام علی (ع) را نگاه کنیم می بینیم که این ها در آن زمان، بهترین بوده اند.
2- کعبه چند بار و در چه زمانی خراب شد؟
کعبه هم خراب شده است و هم در مواردی برای بازسازی، آن را خراب کرده اند. یکی از آن ها پیش از زمان حضرت ابراهیم (ع) بوده است. بر خلاف مشهور که معتقدند بنیانگذار کعبه حضرت ابراهیم است این کار را حضرت آدم انجام داده است. کعبه قبل از زمان حضرت ابراهیم خراب شده بود و ایشان آن را تجدید بنا کردند.
مورد دیگر در زمانی که حضرت محمد (ص) 35 ساله بوده، کعبه سقف نداشته است و وسایلی که در آن بوده، رو به خرابی می رفته است. قریش و بزرگان مکه دوست داشتند سقفی بزنند ولی هزینه زیادی داشت. تا این که سیلی از اطراف مکه سرازیر شد و دیوارهای کعبه ترک برداشت. این جا بود که سران مکه جمع شدند و آن را خراب کردند و دوباره با سقف ساختند.
بعضی از خلفا تغییرات ظاهری دادند ولی یک بار دیگر توسط عبد الله بن زبیر بازسازی شد. عبد الله بن زبیر بعد از شهادت امام حسین (ع) در مکه قیام کرد و در آن دوازده سال حکومتش، کعبه را خراب کرد و دوباره ساخت. حجاج بن یوسف ثقفی که به مکه لشکر کشی کرد و مکه را گرفت گفت کعبه ای که عبد الله بن زبیر بازسازی کرده است قبول نیست. بنابراین کعبه بازسازی شده را خراب کرد و دوباره ساخت.
علاقمندان به این بحث می توانند کتاب های مربوط به تاریخ مکه و مسجد الحرام را که انتشارات مشعر منتشر می کند مطالعه کنند.
3- در مورد محمد بن حنفیه و اختلاف سنی اش با حسنین (ع) بفرمایید.
مادرش بانویی بنام خوله بود و چون از قبیله ای بنام بنی حنفیه بود، او را محمد حنفیه نامیدند. از نظر سنی از امام حسن (ع) و امام حسین (ع) کوچک تر بوده است. حوالی سال 12 یا 14 هجری بدنیا آمد. می گویند سال 81 یا 83 در سن 69 سالگی از دنیا رفته است.
4- با توجه به این که حدیث رحم الله مختار را داریم آیا اعمال مختار مورد تایید ائمه بوده است؟
ائمه (ع) او را به نیکی یاد کردند و در کتاب های تاریخی آمده است. کتابی بنام ماهیت قیام مختار نوشته حجة الاسلام و المسلمین رضوی اردکانی را معرفی می کنم که در اول کتاب، دیدگاه ائمه و علما را درباره مختار آورده اند.
اقدامش مورد تایید امام سجاد (ع) بوده است ولی بنا به ملاحظات سیاسی آن زمان صلاح نبود که امام سجاد (ع) علنا و آشکارا از قیام او حمایت کند؛ زیرا در صورت شکست هزینه زیادی داشت. می گویند رابط بین مختار و امام سجاد (ع) محمد بن حنفیه بود.
قابل ذکر است که برخی از کارهایی که به مختار نسبت داده اند صحت ندارد و او مورد ترور شخصیت قرار گرفته است؛ بگونه ای که شخصیت بدی از او ترسیم کرده اند. ائمه (ع) اصل قیام مختار و انتقام او از قاتلان کربلا را مورد ستایش قرار دادند.
5- درآوردن خلخال زنان که امام علی(ع) به آن اشاره کردند در چه جنگی بوده است و فرمانده آن که بود؟
بعد از جریان حکمیت، این کار، نه تنها گرهی از کار مسلمانان نگشود بلکه آن را کورتر کرد و جبهه امام علی (ع) تضعیف شد و هر چه زمان پیش می رفت جبهه معاویه تقویت می شد.
معاویه سپاهیانی ترتیب می داد که به مناطق قلمرو حکومت امام علی (ع) شبیخون بزنند و مردم را بترسانند تا به این نتیجه برسند که پیروی از علی (ع) این هزینه ها را دارد.
آن ها به زن و مرد رحم نمی کردند. می گویند بسر بن ارتات در یک شبیخون، سی هزار نفر را کشت. به قدری این مساله زیاد بوده و تکرار شده است که یکی از مورخین بنام ابراهیم ثقفی کوفی اصفهانی (م283ق) کتاب مستقلی درباره این غارات، به همین نام نوشته است.
از جمله این غارات همین شبیخون است که بر اساس آن، معاویه ماموریتی به «سفیان بن عوف غامدی» داد و او حرکت کرد و هرچه سر راه خود می دید ویران می کرد. تا این که به به شهر مرزی انبار (در قسمت شرقی فرات) رسید. آن زمان ماموران امام علی (ع) غفلت کردند و از پانصد نفر محافظی که شهر داشت سیصد نفر به مرخصی رفته بودند و به کوفه بازگشته بودند و تنها دویست نفر محافظ در آن شهر ماند.
آن ها پاسگاه مرزی را خالی کرده بودند. سفیان هم حمله کرد و مطلع شد که تنها دویست نفر مانده اند. در جریان این حمله غارت و قتل کردند و کارگزار امام علی (ع) را کشتند تا آن که این خبر ناگوار به امام علی (ع) رسید و حضرت قوایی فرستاد که متاسفانه به آن دسترسی پیدا نکردند؛ زیرا آن ها بصورت برق آسا عمل می کردند و تنها لطمه می زدند و بر می گشتند.
این قضیه را ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از همین کتاب الغارات نقل کرده است و شکوه امام علی (ع) نیز در خطبه 27 نهج البلاغه آمده است. حضرت از کوتاهی یاران خود شکوه می کند و در وسط های خطبه می فرماید: شما کوتاه آمدید و به منطقه شما حمله کردند و جنایت آفریدند و شما به موقع عمل نکردید. این همان فرد غامدی است و سپاه او به شهر انبار حمله کردند و حسان بن حسان بکری را کشتند. باقیمانده نیروهای مسلح را نیز عقب زده است. به من گزارش رسید که آنها متعرض دو زن بی دفاع شده اند که یکی مسلمان و دیگری ذمیه بوده است. زیور آلات اینها را از آن ها کنده اند. این دو زن بیگناه هیچ پناهی نداشته اند. این ها ظالمان با دست پر با این همه جنایت برگشته اند و هیچ کدام زخمی برنداشته اند.
این جریان زمانی بوده است که عراقی ها خسته شده بودند و به موقع از خودشان تحرک نشان نمی دادند.
6- در کتاب ناسخ التواریخ آمده است که امام علی (ع) دو عباس داشته است و عباس صغیر در شب تاسوعا شهید شد، طریق شهادت او چگونه است؟ در کتاب شهادت نامه امام حسین (ع) نوشته آقای ری شهری نوشته است که امام علی دو فرزند بنام حسین داشته است که نه تا پسر داشته و در کربلا شهید شده اند.
ناسخ التواریخ این مطلب را نقل کرده است ولی صحت ندارد. دلیلش این است که علمای قدیم ما مانند شیخ مفید در «الارشاد» و شیخ طوسی در «اعلام الوری» زمانی که فرزندان امام علی (ع) را ذکر می کنند از عباس صغیر یاد نمی کنند و اصولا شب عاشورا کسی از یاران امام حسین (ع) شهید نشد؛ چون جنگی نشد. همچنین باید توجه داشت تمامی مطالب کتاب ناسخ التواریخ صحیح و معتبر نیست. در این مورد، نظر ما همان است که در کتاب مقتل جامع سید الشهداء نوشته ایم.
درباره دانشنامه امام حسین (ع) نیز که فرمودند اکنون در دسترس ندارم تا اظهار نظر کنم.
7- نحوه امرار معاش حضرت رسول (ص) چگونه بوده است؟ آیا عرف آن زمان اجازه می داد که حضرت مانند افراد عادی کار کنند و از صاحب کار اجرت بگیرند؟
در بدو هجرت رسول خدا (ص) حضرت ابتدا (شش ماه تا یک سال به اختلاف اقوال) مهمان ابوایوب انصاری شد و کسب و کار عادی نداشتند. در این مدت عمدتا برای حضرت هدایایی می آوردند و مخصوصا یکی از ثروتمندان انصار بنام حارثة بن نعمان که خانه اش را در اختیار امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) قرار داد معمولا ضیافت می داد و حضرت رسول را به خانه اش دعوت می کرد و گاهی اوقات از اصحاب صفه و فقرای مسلمان هم همراه حضرت به خانه او می آمدند.
تا آن که گشایشی در بدر حاصل شد و غنایمی نصیب مسلمانان شد و حضرت، خمس غنایم را برداشت و منبع درآمدی بوجود آمد و در سال سوم هجرت که جنگ احد پیش آمد یکی از یهودیان بنی نضیر بنام «مخیریق» مسلمان شد و دارایی زیادی داشت و گفت که اگر کشته شدم تمام اموال من در اختیار رسول خدا (ص) قرار گیرد. یک روز بعد از مسلمانی اش به جنگ احد رفت و شهید شد و اموال او به رسول خدا منتقل شد و حضرت بعدها آن اموال را وقف اهل بیت کرد.
مسلم است که حضرت برای امرار معاش خویش کار نمی کرد چون وقتی برای این کار نداشت.
حجة الاسلام و المسلمین نور الله علیدوست کتابی بنام منابع مالی اهل بیت (ع) نوشته است که علاقمندان می توانند به آن مراجعه نمایند. در آن کتاب اثبات شده که هم رسول خدا (ص) و هم ائمه (ع) بعدی تنها از اموال عمومی استفاده نمی کردند بلکه اموال شخصی نیز داشته اند و قسمتی از آن ها از باب هدایا بوده است.
8- سازمان وکالت که در منابع تاریخی آمده است و مربوط به زمان ائمه قبل از امام زمان (ع) است و در عصر امام هادی گسترش بیشتری پیدا کرده بود چیست؟
وکالت، تشکیلاتی بسیار سازمان یافته و منسجم بوده است. این سازمان از زمان امام صادق (ع) شکل گرفت. ایشان در مناطقی که مراکز تجمع شیعه بوده است نمایندگانی منصوب می کرده است که شیعیان را سرپرستی می کردند و وجوه متعلق به امام را جمع آوری می کردند و سوالات فقهی و شرعی شیعیان را پاسخ می گفتند و نامه های آنان را محضر امام می فرستادند و متقابلا جواب می گرفتند و تحویل می دادند.
به این افراد وکیل می گفتند. به تدریج به حسب اقتضاء زمان، در دوران ائمه بعدی توسعه پیدا کرد؛ مخصوصا ائمه اخیر بسیاری از کارها را نمایندگانشان انجام می دادند؛ از جمله زمان امام هادی (ع) که دوره توسعه سازمان وکالت بود.
معنای منسجم بودن این است که وکلاء درجه بندی و تقسیم وظایف داشته اند. برخی مسوولیت مالی و برخی مسوولیت علمی و سر نماینده ها اختیارات بیشتری داشتند. وکلای کوچک زیر نظر وکیل ارشد فعلایت می کردند و مستقیما با امام در ارتباط نبودند بلکه از طریق نماینده ارشد بوده است.
علاقمندان برای کسب اطلاع بیشتر می توانند به کتاب سازمان وکالت نوشته حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد رضا جباری مراجعه نمایند.
9- چرا باغ فدک این قدر برای حضرت زهرا (س) مهم بوده است؟
اهمیت فدک از این نظر نبوده که نان و آب ایشان قطع می شود. امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) کسانی نبودند که در مقابل قطع شدن آب و نان این گونه سر و صدا کنند. سوال دیگر و اساسی تر این است که آن هایی که غصب کردند چرا این قدر اصرار بر گرفتن آن داشتند؟
فدک را گرفتند و گفتند جزء بیت المال است. آیا به این معنا است که اگر نمی گرفتند کسری بودجه می آوردند؟ این قدر در درآمد بیت المال موثر بود؟
جواب مشترک این سوال ها این است که آن ها می خواستند بنیه اقتصادی جبهه علی (ع) را تضعیف کنند. می دانستند که درآمد آن در اختیار امام علی (ع) قرار می گرفت و ایشان در جبهه مخالف آن ها بودند. یکی از راه هایی از میان برداشتن حریف این است که از لحاظ اقتصادی او را تضعیف کنند.
انگیزه حضرت زهرا (س) نیز این بود که نباید جبهه امام علی (ع) تضعیف شود. از طرف دیگر کار آنها بدعت بزرگی بود. آن ها حدیثی از قول رسول خدا (ص) نقل کردند که ما انبیاء چیزی به ارث نمی گذاریم و هر چه از ما باقی ماند صدقه و از بیت المال است. حضرت زهرا (س) به این مطلب اعتراض داشتند که چگونه خداوند در قرآن می فرماید که سلیمان از داود ارث برد. ولی شما در مورد پدر من می گویید به ارث نگذاشته است؟ و چنین مطلبی را به او نسبت می دهید؟
10- قدمگاه امام رضا در نیشابور و سنگ جای پای امام رضا که در آن جاست صحت دارد؟ یا به عنوان یادبود است؟
از نظر تاریخی مسلم است که یکی از منازلی که امام رضا (ع) در آن جا توقف کرده اند شهر نیشابور است و کراماتی از ایشان صادر شده است ولی این که چیزهایی که الان هست در آن زمان نیز بوده است؟ کتابی در این زمینه و قدمگاه های این مسیر با عنوان «جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع)» توسط آقای جلیل عرفان منش از انتشارات آستان قدس رضوی نوشته شده است.
11- غار اصحاب کهف در کدام کشور است؟
چند جا ادعا می شود ولی شواهد و بررسی ها نشان می دهد جایی که الان در کشور اردن است و به صورت بقعه و مسجدی در کنار آن ساخته شده است صحت دارد. نشانه هایی که قرآن برای این غار ذکر می کند مانند نحوه طلوع و غروب خورشید و تابیدن آن به داخل غار، با همین غاری که در کشور اردن است تطبیق می کند.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
