حجة الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی روز پنج شنبه 17 مهر 1393 به سوالات تاریخی مخاطبان رادیو معارف پاسخ داد: تواتر خطبه غدیر، آیه ابلاغ و مواقعی که قبل از آن پیامبر امام علی (ع) را به جانشینی انتخاب نموده بودند، مراجعه شبانه امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) به درب خانه انصار برای یادآوری مساله غدیر، علت سکوت امام علی (ع) در برابر غصب خلافت، شبهه مسمومیت رسول خدا (ص) توسط زن یهودی و خوردن ذبیحه غیر مسلم، نحوه محاسبه روز شمسی واقعه عاشورا، فرزندان عبدالعظیم حسنی، ریشه وهابیون، سن حضرت خدیجه (س) و رسول خدا (ص) هنگام ولادت حضرت زهرا (س) و قتل عام قبیله بنی قریظه.
1- آیا این مساله صحیح است که خطبه غدیر به صورت کنونی مستند نیست؟
خطبه غدیر یک خطبه بیشتر نبوده است ولی راویانی که آن را نقل کرده اند، برخی کل قضیه را نقل کرده اند، برخی مقداری از آن را و برخی نیز یکی دو خط اصلی را نقل کرده اند که شامل همان جمله معروف «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» می شود.
اصطلاحا به این گونه روایات، متواتر می گویند که ناقلان یک قضیه اینقدر زیاد باشد که عرفا محال باشد با هم تبانی کرده باشند تا چنین دروغی بسازند. خطبه غدیر نیز به حدی از تواتر رسیده است که با اطمینان می توانیم بگوییم در تاریخ اسلام مانند چنین قضیه ای در حد تواتر نداریم یا اگر باشد بیشتر از یکی دو مورد نیست.
گاهی مثال عرفی می زنم که در یک تصادف رانندگی که پیش می آید یک عابر اول حادثه را می گوید و یکی مرحله بعدی می آید که کشته ها افتاده اند و آمبولانس نیز مجروحین را می برد. هر کدام یک قسمت از صحنه را می بینند ولی مسافران از اول تا آخر را دیده اند. کسی که نقل کرده، دروغ نگفته است ولی قسمتی از داستان را دیده است و کسی که در آن صحنه بوده است تمام ماجرا را نقل کرده است.
مرحوم علامه امینی 110 نفر از صحابه را نام برده است که این روایت را نقل کرده اند و شاهد حادثه بوده اند. جمله مذکور، متواتر لفظی است. عجیب است که این واقعه را مورخان نقل نکرده اند و ملاحظه کاری کرده اند که یا جانب علی (ع) را نداشته اند یا مخالف بوده اند. ولی این قضیه به شکل حدیثی در کتاب های ما مانده است که علامه امینی این ها را از کتب حدیثی جمع کرده است و در متواتر بودن این روایت شکی نیست.
طبری کتابی در اثبات صحت سند حدیث ولایت نوشته است ولی معلوم نیست خودش شیعه باشد. دلیل این نگارش این است که حدیث را از فضایل علی می دانسته و این حدیث را صحیح می داند. برخی این احادیث را در ردیف فضایل نقل کرده اند و فکر نمی کرده اند تصور خلافت از آن شود.
یادآوری این نکته نیز لازم است که خود علی در زمان خلافتش در کوفه مناشده کرد یعنی از مردم شهادت خواست که کسانی که در روز غدیر بودند و این جمله را از رسول خدا (ص) شنیدند بلند شوند و شهادت دهند و آن ها نیز شهادت دادند.
2- مگر نه این که رسول خدا (ص) در مراسم و مناسبت های مختلف امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کردند . پس به چه علت خداوند در قرآن کریم می فرماید: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک؟
رسول خدا (ص) از اوایل بعثت در مناسبت های مختلف ولایت امام علی (ع) را ابلاغ می کرد و این به آن معنا است که اگر غدیر نیز نبود ولایت و توصیه به ولایت کرده اند. ولی این مطلب را در غدیر در جمع زیادی این مطلب را بیان فرمودند.
وحی که بر رسول خدا (ص) نازل می شد دو جور بود. یک نوع وحی قرآنی بود که ثبت شده است. برخی نیز وحی بود ولی جزو قرآن نبود و دستوری بود که باید اجرا شود. مثلا حدیث منزلت دستور خدا بود ولی قرآن نبود.
از برخی از احادیث استفاده می شود که در موسم حج از طرف خداوند پیام آمد که در این جمع زیاد، ولایت امام علی (ع) را یک بار دیگر اعلام کند ولی رسول خدا (ص) نگران بود که با مخالفت روبرو می شود. خصوصا نگران سران قریش بود که کارشکنی می کنند و لذا این ابلاغ را به تاخیر انداخت. به غدیر که رسیدند آیه ابلاغ آمد که در آخر آیه نیز می فرماید که اگر چنین نکنی رسالت خود را به پایان نرسانده ای و از آسیب مردم نیز نگران نباش.
3- این که حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) شبانه درب خانه انصار می رفتند واقعیت دارد یا خیر؟
این مطلب درست است. البته عمدتا امید به انصار بوده است ولی از بعضی از نصوص تاریخی استفاده می شود که به درب خانه مهاجرین نیز می رفته اند. به خانه آن ها می رفتند و با آن ها بحث می کردند ولی آن ها عذر می آوردند که دیر شده است و این کار به عقب بر نمی گردد و کاری است که صورت گرفته است.
انصار اصلشان یمنی بوده است. دویست سال پیش از ظهور اسلام به مدینه رفته بودند. پس آنها هیچ حساسیتی و حس رقابتی با رسول خدا (ص) و امام علی (ع) نداشتند؛ در حالی که بزرگان مهاجران احساس رقابت می کردند، همان حس رقابت قبیلگی که در مکه داشتند و رسوباتش بعد از اسلام مانده بود.
بعضی از سران مهاجران خودشان را کمتر از علی نمی دانستند. بنابراین امیدی به مهاجران نبود و کسانی که با امام علی (ع) ماندند عمدتا از انصار بودند.
4- آیا خانه نشین شدن امام علی (ع) برای وحدت بود؟
دقیقا برای حفظ وحدت بود و حضرت نگران بود که اگر کار به جنگ بکشد عواقب دارد و اساس اسلام به خطر می افتد و مرتدین جان تازه ای می گیرند و ممکن بود دشمنان خارجی اسلام طمع کنند. این مساله از خطبه شقشقیه حضرت فهمیده می شود.
5- درباره روایت راجع به مسمومیت رسول خدا (ص) که ابن هشام نوشته است، مگر این می تواند صحت داشته باشد که پیامبر ذبیحه غیر مسلم را خورده باشد؟
عرض کردیم که برخی رحلت رسول خدا (ص) را در اثر مسمومیت نوشته اند ولی کیفیت آن را ننوشته اند ولی ابن هشام از زن یهودیه را نقل کرده است. ظاهر قضیه آن است که آن زن ابتدا به صورت ناشناس گوشت را به رسول خدا (ص) داد. حضرت که متوجه شد و میل نکرد و حضرت از این زن استنطاق کرد و آن زن گفت که من خواهر یکی از یهودیان خیبر هستم که شما کشته اید و من نقشه کشیدم و گفتم یا او سلطان است و این گوشت را می خورد و من انتقام خود را گرفته ام و یا این که پیامبر است و مطلع می شود و نمی خورد.
پیامبران در زندگی عادی مطابق ظواهر عمل می کردند و علم غیبشان را دخالت نمی دادند. فقط در این حالت بود که همان لقمه به رسول خدا (ص) خبر داده بود که مسموم است.
6- شهید مطهری می گوید عاشورا در اردیبهشت ماه بوده است در حالی که شما می فرمایید در مهر ماه بوده است.
این مطلب را بر اساس مطالعه و محاسبه ای که کارشناسان انجام داده اند بیان کرده ام. سپهبد محمد باقر حیوی در آن زمان محاسبات نجومی و ریاضی انجام داد و مقاله ای در این زمینه در مجله مکتب اسلام از او چاپ شد که در مجموعه پرسش ها و پاسخ های مذهبی نیز چاپ شده است.
در زمان ما حجت الاسلام و المسلین علی زمانی قمشه ای که استاد برجسته ای در قم است کتابی بنام هیات و نجوم اسلامی نوشت و این مساله را در جلد دوم این کتاب صفحه 226 آورد. همان فرمول تیمسار حیوی را نیز آورده است. ما نیز در تنظیم کتاب مقتل جامع سید الشهداء از آقای علی زمانی خواهش کردیم تا مقاله ای جداگانه بنویسند و طی آن روز و ماه و سال شهادت را به سال شمسی بیاورند. این مقاله در مجله تاریخ در آینه پژوهش نیز چاپ شده است.
7- با توجه به این که شهادت امام باقر (ع) در ایام حج بوده است آیا علت خاصی بوده که ایشان در مکه نبوده اند؟
ائمه نوعا به حج مشرف می شدند و در مورد برخی از ائمه مانند امام حسن (ع) نقل شده است که 25 بار به حج مشرف شده اند. ولی این طور نبوده است که بدون استثناء همه حج ها را بروند ولی این که دلیل خاصی داشته است یا نه؟ من ندیدم.
8- تاریخ وفات حضرت رباب چه زمانی بوده است؟
یک سال بعد از حادثه عاشورا در مدینه وفات کرد ولی روزش مشخص نیست.
9- فرزندان حضرت عبدالعظیم حسنی که بودند و در کجا دفن شده اند؟
در مورد ایشان تنها یک پسر نقل شده است بنام محمد بن عبدالعظیم ولی محل دفنش را ننوشته اند.
10- آیا جریان مستر همفر درباره ایجاد فرقه وهابیت درست است؟
اصل قضیه درست است که انگلیس ها در پیدایش این فرقه دست داشته اند. ولی این که مستر همفر یک شخصیت حقیقی باشد برای من ثابت نشده است. در هر صورت این مطلب می تواند وصف حال باشد. اگر شخصیت واقعی بود زندگی نامه او را نیز می نوشتند.
11- ریشه وهابیون از کجا است؟ آیا در زمان خلافت امام علی (ع) بودند؟
آن ها معتقدند هر کس شیعه را بکشد به بهشت می رود. شیعه را از یهود و نصاری بدتر می دانند. ولی این ها در زمان امام علی (ع) نبودند. اگر آن ها را تشبیه به خوارج می کنند به این معنا نیست که در زمان امام بوده اند ولی شباهت های زیادی به خوارج دارند.
ریشه تاریخی آن ها به احمد بن تیمیه که در قرن هشتم در شام زندگی می کرده بر می گردد. پدر معنوی آن ها است ولی وهابیت به این شکل که رو به پیشرفت رفت و قدرت پیدا کرد و یک فرقه شد، از قرن دوازدهم توسط شخصی بنام محمد بن عبدالوهاب در حجاز پیدا شد. وهابیون را به اعتبار پدر محمد، وهابی می نامند. البته آنها خودشان را وهابی نمی دانند بلکه سلفی می خوانند. به این معنا که می گویند ما تابع سلف صالح یعنی صحابه و تابعین هستیم.
محمد بن عبدالوهاب که کتابهای ابن تیمیه را خوانده بود علاقمند شد و سعی کرد عقاید او را اجرا کند. البته نقطه اختلاف ابن تیمیه با سایر علمای اهل سنت که با آن ها درگیر بود دو سه مورد بیشتر نبود ولی محمد بن عبدالوهاب اختلاف را به حدودا پانزده مورد رساند و هر کسی را در این موارد با آن ها مخالف باشد کافر می دانند، نه این که بگویند اشتباه می کند. مثلا زیارت برای قبور انبیاء و صالحان را شرک می دانند. نماز خواندن کنار قبر، قبه درست کردن روی قبر، توسل، اعتقاد به شفاعت را شرک می دانند.
12- یک کتاب درباره سیره و روش امام رضا (ع) و خط مشی سیاسی و مناظرات ایشان را معرفی کنید.
کتاب مناسبی که می توان معرفی کرد کتاب زندگی سیاسی هشتمین امام تالیف استاد سید جعفر مرتضی عاملی ترجمه سید خلیل خلیلیان از انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی است. آستان مقدس رضوی هم هشت جلد کتاب منتشر کرده است که در هر جلد آن بخشی از زندگی امام رضا (ع) را معرفی کرده اند.
13- سرگذشت جابر عبد الله انصاری چه شد و در کجا دفن شده است؟
می نویسند در سال 78 قمری در مدینه از دنیا رفت و در همان شهر مدفون شد.
14- زمان تولد حضرت زهرا (س) رسول خدا (ص) و حضرت خدیجه (س) هر کدام چند سال داشتند؟ آیا حضرت خدیجه (س) غیر از حضرت زهرا (س) فرزند دیگری داشت؟
بنابر نظر مشهور رسول خدا (ص) در سن 25 سالگی با حضرت خدیجه (س) ازدواج کرد و حضرت زهرا (س) پنج سال بعد از بعثت حضرت متولد شد. بنابراین ایشان در سن 45 سالگی رسول خدا (ص) بدنیا آمده است. اما سن حضرت خدیجه (س) مورد اختلاف است و نمی توان بصورت مشخص معین کرد که ایشان در آن زمان چه سنی داشته است؟
بنابر مشهور، حضرت خدیجه (س) فرزندان دیگری هم داشته اند. سه دختر بنام های زینب، ام کلثوم و رقیه و پسری بنام قاسم داشتند که رسول خدا (ص) به مناسبت آن پسر، کنیه ابوالقاسم گرفتند. حضرت خدیجه (س) دو فرزند به نام های طیب و طاهر هم داشتند ولی بعضی می گویند یک نفر است که دو لقب داشته است و برخی نیز معتقدند دو نفر بوده است.
15- قبیله بنی قریظه در زمان کدام پیامبر بوده است و چرا قتل عام شدند؟
زمان رسول خدا (ص) بوده است. در جنگ خندق خیانت کردند و جریان مفصلی دارند. پیمان بسته بودند که با دشمن مسلمانان همکاری نکنند ولی خیانت کردند و با سپاه احزاب اعلام همکاری کردند. در داخل مدینه عملیات تروریستی انجام دادند و به مشرکان آذوقه می رساندند. یکی از بندهای آن پیمان این بود که اگر پیمان را نقض کردند جان و مال و ناموسشان به حضرت مباح است و حضرت هر جور که خواست می تواند آن ها را مجازات کند.
بر اساس آن پیمان رسول خدا (ص) دستور داد مردان جنگی شان را بکشند و بازماندگان دستگیر شوند و اموالشان نیز ضبط شود.
در کتاب تاریخ اسلام ما نیز به صورت تفصیل به این مساله پرداخته شده است.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
