حجة الاسلام و المسلمین پیشوایی روز پنجشنبه 21 فروردین 1393 در رادیو معارف به سوالات تاریخی پاسخ گفت: تاریخ ازدواج ام البنین با امام علی(ع) و علت عدم حضور وی در کربلا، علت عدم تغییر مرکزیت اسلام از مدینه به مکه پس از فتح مکه، داستان حضور زید پسر ام سلمه در جنگ جمل، تاریخ تسبیحات حضرت زهرا (س)، شورش فجائه سلمی، جایگاه عمر بن عبدالعزیز در میان بنی امیه، همراهی امام علی(ع) با پیامبر (ص) در جنگها، مختصری از زندگی امام عسکری(ع)، داستان حلف الفضول، پسران امام حسن(ع) حاضر در کربلا، چگونگی غصب فدک، هلال بن نافع و نافع بن هلال، حضرت حمزه(ع) و فرزندانش، وفات حضرت خدیجه(س) و مساله سیب آسمانی، حضور امام باقر (ع) در کربلا، علت تردید خواص شیعیان در یاری حضرت مسلم، فرزند سقط شده امام حسین(ع) در حلب.
1- حضرت ام البنین چه زمانی با امام علی (ع) ازدواج کرد و چند فرزند داشت؟ و چرا در کربلا حضور نداشت؟
تاریخ ازدواج ایشان با امام علی (ع) روشن نیست و در کتاب های ما نیامده است ولی می توان بر اساس برخی شواهد حدس زد.مثلا می نویسند از امام علی (ع) چهار فرزند پسر به نام های ابوالفضل، عبدالله، جعفر و عثمان داشته که بزرگترین آنها حضرت عباس (ع) بوده است که برخی از شواهد نشان می دهد تاریخ ولادت ایشان، سال 26 هجری بوده است. بر این اساس می توان حدس زد این ازدواج، حوالی سال 26 هجری بوده است. ولی این مطلب در تواریخ نیامده است.
در پاسخ به بخش دوم سوال نیز باید گفت که امام حسین (ع) با حدود بیست و چند نفر از اقوام نزدیک خود از مدینه به مکه رفتند و از ابتدا معلوم نبود چه وضعی پیش می آید. امام (ع) حدود چهار ماه در مکه فعالیت می کردند. اهل کوفه که مطلع شدند امام با یزید بیعت نکرده و در مکه حضور دارند نامه نگاری کردند و امام نیز تصمیم گرفتند به کوفه عزیمت کنند. از نظر همراهی با مادر و همسر هم، اصحاب امام حسین (ع) متفاوت بوده اند و برخی مادرشان یا همسرشان بوده است و برخی نیز این گونه نبوده است.
2- مکه چند سال پس از ظهور اسلام فتح شد و چرا آن حضرت بعد از مکه مرکز حکومت اسلامی را از مدینه به مکه تغییر ندادند؟
مکه 21 سال بعد از ظهور و هشت سال پس از هجرت فتح شد. تغییر مرکزیت مدینه به مکه، عملی نبود؛ زیرا حضرت، همراه با دیگر مسلمانان، هشت سال پیش به دعوت مسلمانان مدینه هجرت کرده بودند و در آن جا مستقر شده بودند و زیر ساخت های مرکزیت مدینه فراهم شده بود و شهر مکه هیچیک از آن ها را نداشت.
3- زید پسر ام سلمه، پدرش چه کسی بود و هنگام جنگ جمل چند سال داشت؟
ابو سلمه عبدالله بن عبدالاسد مخذومی پسر عمه رسول خدا (ص) بود که با «برّه» دختر عبدالمطلب ازدواج کرده بود و این ها پسری بنام سلمه داشته اند که به همین مناسبت ابوسلمه و ام سلمه خوانده می شوند. ابوسلمه در جنگ احد زخمی می شود و چندی بعد در مدینه به شهادت می رسد و مدتی پس از آن، همسرش به تزویج رسول خدا (ص) در می آید. بنابراین ام سلمه، ام المومنین است و ارتباط عمیقی با اهل بیت (ع) داشته و اهل بیت نیز به او علاقه داشتند.
آن ها پسر دیگری بنام زید داشتند. نقل می کنند ام سلمه در جنگ جمل، زید را محضر امام علی (ع) که در حال آماده شدن برای عزیمت به بصره بودند آورد و عرض کرد: اگر نبود که خداوند مقرر کرده زنان رسول خدا (ص) در خانه شان بنشینند، من خودم در رکاب شما می آمدم ولی جنگ بر ما حرام است و ما زنان رسول خدا (ص) نباید خانه را ترک کنیم که عایشه ترک کرد و پسرم زید، از جان من عزیزتر است و او را آورده ام تا در رکاب شما بجنگد. سن زید مشخص نیست ولی بصورت تخمینی با توجه به این که پدرش در جنگ احد شهید شده بود می توان گفت حدود سی سال داشته است.
4- تسبیحات حضرت زهرا (س) توسط چه کسی و از چه زمانی در تعقیبات نماز سفارش شده است؟
در اوایل هجرت و اوایل ازدواج حضرت زهرا (س) با امام علی (ع)، روزی این دو بزرگوار، نزد رسول خدا (ص) رفتند و حضرت زهرا (س) از سختی و سنگینی کارهای خانه شکایت و از ایشان درخواست خدمتگزار کرد. رسول خدا (ص) فرمود: دخترم می بینی که وضع مسلمانان چگونه است؟ در مسجد عده ای قوت روزانه را هم ندارند و با این وضع چگونه به شما خدمتکار بدهم؟ من ذکری را به شما یاد می دهم که آن را بخوانی و حضرت زهرا (س) بعد از نمازها می خواند و قدرتی معنوی حاصل می شد.
5- فجائه سلمی که بود و سرانجامش چه شد؟
کسی بود که به مسلمانان خیانت کرد و ابوبکر در اوایل خلافتش او را کشت. داستان از این قرار است که در اوایل خلافت ابوبکر و بعد از فوت رسول خدا (ص) عده ای از دین برگشتند و به مسلمانان شبیخون می زدند. در آن زمان بود که شخصی بنام فجائه سلمی از قبیله اسلم، نزد ابوبکر آمد و گفت که در اختیار من اسب و اسلحه بگذار تا با آن ها بجنگم. ابوبکر نیز به او اعتماد کرد. او نیت درستی نداشت و حمله کرد و چند نفر از مسلمانان را کشت و فتنه آفرید.
ابوبکر به دو نفر از مسلمانان ماموریت داد تا به سراغ او بروند و برای این کار دو فرمانده تعیین کرد. یکی از فرماندهان در این جنگ کشته شد ولی یکی از آن ها پیروز شد و فجائه را زنده دستگیر کرد و ابوبکر دستور داد هیزمی تهیه کردند و او را سوزاندند.
6- مگر عمر بن عبدالعزیز انسان خوبی نبوده است؟ پس چرا در زیارت عاشورا همه بنی امیه را لعن می کنند؟
عمر بن عبدالعزیز بصورت نسبی در محدوده کارش، عدالت خواهی کرد و فدک را به فرزندان حضرت فاطمه (س) پس داد و سب امام علی (ع) را ممنوع اعلام کرد ولی بهر حال غاصب خلافت بود و به خلافت بقیه بنی امیه راضی بود. از امام جواد در این حد نقل شده است که عمر بن عبدالعزیز، نجیب بنی امیه بوده است.
7- حضرت علی (ع) در چند جنگ با پیامبر خدا (ص) شرکت کرده است؟
در کتاب های تاریخ اسلام آمده است که در تمام جنگ هایی که رسول خدا (ص) شخصا فرماندهی را بر عهده داشته اند امام علی (ع) نیز حضور داشته اند، غیر از جنگ تبوک که بنا به حساسیت مدینه، رسول خدا (ص) فرمود: یا علی! درمدینه یا من باید بمانم یا تو. البته این غیر از ماموریت هایی است که خود امام علی (ع) به بعضی از مناطق اعزام می شد.
8- شمه ای از زندگی حضرت امام حسن عسکری (ع) ذکر کنید و این که با کدام خلیفه عباسی معاصر بوده اند؟
خوب است برخی از کتاب هایی که مربوط به زندگی اهل بیت است همچون منتهی الآمال شیخ عباسی قمی و کتاب سیره پیشوایان تالیف ما را تهیه و مطالعه کنند.
امام عسکری (ع) در سال 232 هجری در مدینه متولد شد. دروان امامت ایشان 6 سال بود و با سه نفر از خلفای بنی عباس به نام های المعتز بالله، المهتدی بالله و المعتمد بالله معاصر بوده اند. ایشان در سال 260 هجری در شهر سامراء، به درجه شهادت رسیدند و در همان خانه مسکونی خودشان در کنار پدرشان به خاک سپرده شدند.
9- حلف الفضول چیست؟
حلف به معنای پیمان و فضول به معنی جوانمردان است. پیمانی بوده که رسول خدا در سنین حدود 20 سالگی در آن شرکت کرد و اساس آن این بوده که از سمتدیدگان و مظلومان در مکه حمایت کنند و حق آن ها را زنده کنند.
پیش از ظهور اسلام مردم عربستان بصورت قبیلگی زندگی می کردند و حکومت مرکزی در آن منطقه وجود نداشت. در همه کشورها معمولا دولت ها در اختلافات و شکایت ها ها مداخله می کنند ولی آن زمان چنین دولتی وجود نداشت و مردم بصورت قبیلگی زندگی می کردند و هر قبیله حافظ منافع افراد قبیله خودش بود و این حمایت نیز بی چون و چرا بود. بنابراین در چنین وضعی اگر افراد غریبه ای وارد آن منطقه می شدند و می خواستند زندگی کنند حامی نداشتند. لذا پدیده ای بنام حلف ایجاد شد؛ به این معنا که کسانی که از دور می آمدند به قبیله ای وابسته می شدند تا حمایتشان را بر عهده بگیرد؛ مثلا یاسر و سمیه اهل یمن بودند که به قبیله بنی مخذوم پناهنده شدند و به همین دلیل به عمار، حلیف مخذوم نیز می گویند.
داستان حلف الفضول از این قراراست که روزی شخصی از قبیله بنی زبید یا قبیله دیگر، متاعی داشت و به مکه آورد و در معرض فروش گذاشت. عاص بن وائل بن هاشم سهمی، پدر عمرو عاص کالا را از او گرفت و پولش را نداد. به این دلیل که فروشنده غریبه بود هر چه کرد نتوانست طلب خود را بگیرد. از روی ناچاری بالای کوه ابوقبیس در نزدیکی مکه رفت و باصدای بلند اشعاری خواند و خطاب به مردم و بزرگان مکه گفت: برسید به داد کسی که از وطنش دور و مورد ظلم واقع شده است و هیچ کس نیست که از او حمایت کند.
این، زمانی بود که عده ای از بزرگان مکه، کنار مسجد الحرام نشسته بودند و صدای او را که شنیدند ناراحت شدند و گفتند این وضع درست نیست و باید کاری کرد. لذا در خانه عبد الله بن جرعان جمع شدند و آن جا همپیمان شدند تا هر کس در مکه مورد ظلم واقع شود همگی از او حمایت کنند. می گویند که حضرت محمد در آن زمان 20 ساله و تنها عضو جوان آن پیمان بود. آن ها اولین کاری که کردند سراغ عاص بن وائل رفتند و حق آن فرد را از او گرفتند.
10- در مورد شخصیت میمونه دختر امام حسن مجتبی (ع) توضیح دهید.
در میان دختران امام حسن (ع) دختری بنام میمونه نقل نشده است. ممکن است از امامزاده هایی باشد که منسوب به امام باشند. گاهی امامزادگانی را که نواده امام هستند مستقیما به امام منسوب می کنند.
11- کدامیک از پسران امام حسن (ع) در کربلا شهید شدند؟
سه پسر امام حسن (ع) به نام های ابوبکر، قاسم و عبدالله در کربلا شهید شدند. ولی پسر دیگری بنام حسن مثنی داشتند که در عاشورا مجروح شد ولی زنده ماند و او را معالجه کردند و شخصی از قبیله مادرش که در سپاه عمر سعد بود واسطه شد و او را نکشتند. حسن مثنی یعنی حسن دوم؛ به این دلیل که همنام پدرش بود با این نام او را معرفی می کنند.
12- تاریخ و چگونگی غصب فدک را بیان فرمایید.
فدک را به فاصله کمی بعد از رحلت رسول خدا غصب کردند؛ حتی برخی نوشته اند که ده روز بعد از رحلت وکلا و کارگران حضرت را از فدک بیرون کردند و اعلام کردند که جزو اموال عمومی و بیت المال است.
13- سرنوشت هلال بن نافع چه شد؟
دو نفر در جریان عاشورا حضور دارند که در کتاب های تاریخی نامشان با هم اشتباه می شود. آن کسی که جزو سپاه امام حسین (ع) بود و شهید شد، نافع بن هلال بود و آن کسی که جزو سپاه عمر سعد بود و قضایایی از شهادت امام حسین (ع) نقل کرده، هلال بن نافع است.
نافع بن هلال در مسیر امام حسین (ع) از مکه به کربلا به اردوی امام پیوست. او از کسانی بود که بعد از ممنوعیت آب فرات در هفتم محرم همراه با حضرت ابوالفضل (ع) و عده ای دیگر، سواره و پیاده رفتند و آب از فرات تهیه کردند و به خیمه ها آوردند. در آن جا محافظان، نافع را شناختند و به او گفتند: خودت آب بخور، ولی ممانعت کرد و گفت که آمده ایم آب ببریم.
وی در روز عاشورا جانانه جنگید. نقل می کنند تیرهایش را نشانه گذاشت و رجز خواند که با تیر نشان دار شما را می زنم تا بدانند این تیر نافع بن هلال است. در نهایت 12 نفر از سپاه عمر سعد را کشت و زخمی شد و بازوهایش شکست. او را نزد عمر سعد بردند و آن جا او را کشتند.
درباره سرنوشت هلال بن نافع چیزی نداریم ولی گزارشی از برخی از صحنه های عاشورا از او نقل شده است.
14- درباره زندگانی حضرت حمزه و فرزندانش مختصری توضیح دهید.
حمزه بن عبدالمطلب عموی رسول خدا (ص) ومعروف به شجاعت و حامی مهم ایشان بود که در جنگ احد به درجه شهادت رسید. وی بعد از شهادتش ملقب به سید الشهدا شد. او از زمانی که در مکه مسلمان شد به شدت از پیامبر (ص) حمایت کرد و در جنگ احد نیز شجاعت فوق العاده به خرج داد و به وسیله وحشی با پرتاب نیزه به شهادت رسید.
تاریخ از ایشان تنها یک دختر را به نام های مختلف امامه، اماره و امه الله نقل می کند که سرپرستی او را شوهر خاله اش جعفر بن ابیطالب به توصیه پیامبر (ص) بر عهده گرفت. سلمی همسر حمزه دارای سه خواهر بود که هر کدام همسر افراد برجسته ای در صدر اسلام بودند. سلمی همسر حمزه، لبابه همسر عباس بن عبدالمطلب، میمونه همسر پیامبر (ص) که در سفر صلح حدیبیه با ایشان ازدواج کرد و اسماء همسر جعفر بن ابیطالب.
15- می گویند حضرت خدیجه در شعب ابیطالب فوت کرده است. با توجه به این که معراج پیامبر بعد از این جریان بوده است مساله انعقاد نطفه حضرت زهرا(ص) و داستان دادن سیب بهشتی به پیامبر چگونه قابل توجیه است؟
در روایات داریم که خدا در جریان سفر معراج، سیبی بهشتی به رسول خدا عنایت کرد و رسول خدا بعد از بازگشت، مدتی آمیزش نداشتند و پس از آن، سیب را تناول کردند و نطفه حضرت زهرا (ص) از آن جا منعقد شد. در پاسخ به این سوال باید گفت که حضرت خدیجه بعد از شعب در سال دهم از دنیا رفت ولی تاریخ معراج مشخص نیست و به شدت مورد اختلاف است. معراج را نیز تکرار شده ذکر کرده اند و این گونه نبوده که یک بار رخ داده باشد.
16- آیا امام باقر (ع) در صحنه عاشورا حضور داشتند؟
ایشان در عاشورا حضور داشتند و با توجه به این که تاریخ ولادت ایشان را سال 57 هجری نقل کرده اند ایشان در آن زمان چهار سال داشته اند.
17- چرا شیعیان یعنی خواص، حضرت مسلم را یاری نکردند و او را تنها گذاشتند؟
جواب این سوال به این آسانی نیست و ما در کتاب «مقتل حضرت سید الشهدا» در قضیه حضرت مسلم به تفصیل بحث کرده ایم. آن چه از مجموع شواهد استنباط می شود این است که سران شیعیان کوفه، غافلگیر شدند و قدرت تصمیم گیری از آن ها سلب شد. گویا در ذهن این ها این بوده که حضرت مسلم نماینده امام حسین (ع) بود که برای امام حسین بیعت بگیرد و ما هم بیعت کردیم اما آیا هنوز که امام حسین (ع) نیامده است ما اجازه داریم بجنگیم و آدم بکشیم؟ استنباط می شود چنین چیزهایی در ذهنشان بوده است؛ خصوصا با آمدن عبیدالله نیز نتوانستند به یک جمع بندی برسند.
18- شنیده امام حسین (ع) پسری داشته که در راه شام فوت کرده است؟
گویا مقصودشان محسن سقط است. در کتاب ها آمده است که هنگامی که اسرا را به شام می بردند در کنار حلب توقف کردند و در آن جا بچه ای از فرزندان امام حسین (ع) سقط شد و در همان جا فوت کرد یا بچه ای که همراهشان بوده فوت شد. در غرب حلب در دامنه کوه جوشن جایی است که مشهور به «مشهد السقط» شده است که این مطلب در بعضی از کتاب ها مانند کتاب معجم البلدان یاقوت حموی در ماده حلب آمده است.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
