حجة الاسلام و المسلمین استاد مهدی پیشوایی در رادیو معارف به سوالات تاریخی درباره مساله دفن کردن شبانه حضرت زهرا (س) و چند شبهه در این زمینه، محتوای کتاب حیاة القلوب علامه مجلسی و شبهای پیشاور، مساله تیرباران کردن جنازه امام حسن (ع) و دفن نکردن ایشان در کنار قبر پیامبر(ص)، اعتبار کتاب سلیم بن قیس هلالی (اسرار آل محمد)، عمر طولانی سلمان، پیامبر بودن هارون در زمان جانشینی موسی، شخصیت دحیه کلبی، احبار بودن حضرت زکریا و شخصیت حضرت شاهچراغ پاسخ گفت.
پرسمان تاریخی 23 اسفند 1392
1- برخی می گویند مخفی بودن قبر انسان از ویژگی های اسلام است و مخفی بودن قبر حضرت زهرا (س) را از این قسم می دانند و می گویند قبر بسیاری از صحابه نیز مخفی است. درباره دفن شبانه نیز می گویند که برای زنان بهتر است در شب دفن شوند و با این استدلال، شبانه دفن کردن حضرت زهرا را امری طبیعی جلوه می دهند . آیا در اسلام مخفی بودن قبر و شبانه دفن شدن زنان امری مشروع است؟
این مطلب صحت ندارد و از نظر تاریخی نیز جور در نمی آید؛ زیرا قبر زوجات پیامبر (ص) در مدینه و قبرستان بقیع مشخص است. همچنین قبر دختران ایشان و صحابه و بزرگان، قبر مادر پیامبر (ص) در ابواء، قبر حضرت خدیجه (س) قبل از تخریب توسط وهابی ها، قبر ابوطالب و بسیاری قبور دیگر مشخص بوده است. در کتب رجال معمولا تا آن جا که رجال نویسان دسترسی داشته اند محل فوت و دفن صحابه را نوشته اند.
اگر قبر حضرت زهرا (س) نیز مشخص نیست بنا به وصیت ایشان به عنوان اعتراض بوده است تا کسانی که در حق ایشان جفا کرده اند در تشییع و تدفین ایشان شرکت نکنند.
در مورد دفن شبانه زنان نیز چنین چیزی نداریم و اگر کسی چنین ادعایی کند باید مدرک بیاورد که در فلان کتاب چنین نوشته است و اگر استدلال فقهی می کند باید بگوید فلان فقیه چنین می گوید.
2- آیا محتوای کتاب حیاة القلوب علامه مجلسی اعتبار دارد؟ در مورد کتاب شبهای پیشاور و نویسنده آن توضیح دهید.
کتاب حیاة القلوب از کتاب های خوب است و به نظر می رسد علامه مجلسی بعد از کتاب های دیگرش مانند بحار الانوار نوشته است و این کتاب را زمانی نوشته است که به مرحله تسلط بر تاریخ و منابع رسیده است و از کتاب های دیگر کامل تر است. این کتاب سه جلدی است که یک جلد تاریخ انبیاء، جلد دوم تاریخ رسول خدا (ص) و جلد سوم راجع به امامت. متن این کتاب به زبان فارسی است و این از ابتکارات علامه مجلسی بوده است تا برای عامه مردم قابل استفاده باشد؛ با این که روش علمای آن زمان این بوده که کتاب های خود را به زبان عربی می نوشته اند.
کتاب شبهای پیشاور تالیف مرحوم سلطان العلمای شیرازی مربوط به بحث های بین شیعه و سنی در مورد جانشینی پیامبر (ص) و بصورت مناظره است که یک طرف سلطان العلماء و طرف دیگر علمای اهل سنت بوده اند و این مناظره در شبها صورت می گرفته است. این نوشته از کتاب هایی است که اگر کسی بخواهد به دلایل شیعه و اهل سنت در این زمینه آگاهی پیدا کند به این کتاب مراجعه می کند.
3- چه کسانی و با چه انگیزه ای تابوت امام حسن (ع) را تیرباران کردند و مانع دفن ایشان در کنار پیامبر شدند؟ غسل پیامبر چه وقت بعد از رحلت پیامبر رخ داد؟ و چه کسی این کار را کرد؟
عایشه و مروان بن حکم اموی، در راس این کار بودند و از روی مخالفت و روابط تیره ای که داشتند این کار را کردند. عایشه به این بهانه که محل دفن رسول خدا (ص) حجره من است و من اجازه نمی دهم او را در آن جا دفن کنند؛ هرچنداستدلال عایشه درست نبوده است. مروان هم جلو افتاده بود و بنی امیه را بسیج کرد و تیرباران نیز توسط آن ها صورت گرفته بود.
آن گونه که علمای ما مشخصا مرحوم طبرسی در «اعلام الوری» نوشته اند: رسول خدا (ص) روز دوشنبه از دنیا رفت و امام علی (ع) غسل و کفن ایشان را با همراهی بعضی از افراد بنی هاشم عهده دار شد. این در حالی بود که سه نفر از مهاجران و تعدادی از انصار در سقیفه مشغول گفتگو برای جانشینی ایشان بودند.
علی (ع) بر جنازه پیامبر نماز خواند ولی از دفن دست کشیدند و مسلمانان ده ده تا بر ایشان نماز می خواندند و دفن پیکر ایشان به روز سه شنبه تعویق افتاد و ایشان را در این روز دفن کردند.
جایی که رسول خدا (ص) دفن شد حجره مسکونی حضرت بوده است و بعد از این که از دنیا رفتند در بین صحابه اختلاف نظر شد که در کجا دفن کنیم؟ امام علی (ع) فرمود: پیامبران خدا هرجا که از دنیا رفتند همان جا دفن می شوند. آن ها نظر حضرت را پذیرفتند و ایشان را در همان جا دفن کردند.
4- کتاب اسرار ال محمد سلیم بن قیس هلالی تا چه اندازه معتبر است؟ خود شخصیت سلیم بن قیس صحت تاریخی دارد؟
سلیم بن قیس هلالی عامری از اصحاب امام علی (ع) و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و از تابعین بوده است. وی کتابی جمع آوری کرده بوده که در آن از سلمان، ابوذر، مقداد و شخصیت هایی که صحابی بوده اند مطالبی عمدتا درباره سقیفه و بعد از سقیفه نقل کرده است.
او این کتاب را همراه داشته است تا آن که در زمان قدرت حجاج بن یوسف ثقفی تحت تعقیب قرار گرفت و فرار کرد و به خانه شخصی به نام ابان بن ابی عیاش پناه برد و مدتی در آن جا زندگی کرد. ابان که تنها راوی این کتاب است و دیگران از او نقل کرده اند می گوید: من در آن زمان جوان بودم. سلیم، مردی عابد و زاهد و نورانی بود و بسیار از سلیم تمجید می کند. او می گوید: یک روز مرا خواست و گفت که من می میرم و چنین کتابی دارم ، چون شما حق به گردن من دارید به شما می دهم و داستان کتاب را برای او بازگو می کند و از او می خواهد که از آن مراقبت کند و محتوای این کتاب را فقط در اختیار اشخاص مورد اطمینان قرار دهد.
اگر از نظر کتاب لحاظ کنیم اولین کتابی است که قضیه شهادت حضرت زهرا (س) در آن نقل شده است. ولی سلیم اولین راوی نیست و راوی اولی داستان شهادت حضرت زهرا (س) سلمان است . البته همین قضایا با تفاوت هایی از عبد الله بن عباس هم نقل شده است.
در اعتبار این کتاب، جای حرف و حدیث بسیار دارد و محل بحث است. این کتاب موافقین و مخالفینی از علما دارد ولی بزرگان ما مانند محقق تستری در کتاب «قاموس الرجال» در ماده سلیم وارد بحث می شود و نهایتا در یک جمع بندی به عنوان یک کارشناس در چند خط می فرماید: اصل این کتاب صحیح است ولی تخلیط و تدلیس در آن روی داده است.
بعدها در این کتاب، روایات دیگری داخل شده است؛ مثلا آمده است که وقتی ابوبکر می خواست بمیرد صحبت هایی راجع به حقانیت علی (ع) به پسرش محمد بن ابی بکر کرد؛ در حالی که محمد هنگام مرگ پدر سه سال داشته است و معلوم است که این مورد جعل شده است. یا این که می گوید ائمه سیزده نفر هستند و معلوم است که در آن دست برده شده است.
از نظر سندی می گویند تنها راوی کتاب همین «ابان بن ابی عیاش» است و خود رجال نویسان شیعه او را توثیق نمی کنند. مدافعین جواب می دهند اگر محتوای یک حدیث جوری باشد که در کتاب های دیگر باشد و غیر عادی نباشد حتی اگر از نظر سندی مشکل داشته باشد قابل تایید است.
5- با توجه به این که نقل شده که سلمان عمر طولانی داشته است پس چرا خبری از ایشان در تاریخ و مخصوصا در زمان عاشورا خبری از ایشان نیست؟ انگار بعد از سقیفه خودشان را کنار کشیده اند. این گم شدن در تاریخ علتش چیست؟
بیشتر عمر سلمان پیش از ظهور اسلام بوده است و تاریخ وفات او را سال 36 قمری می نویسند و می گویند در زمان خلافت عثمان زمانی که حاکم مدائن بوده از دنیا رفته است و هم اکنون نیز قبرش در مدائن و جزو زیارتگاه های عراق است. پس در زمان خلفای قبلی و چندین دهه پیش از عاشورا از دنیا رفت.
این که بعد از رحلت رسول خدا ایشان کنار کشید، برعکس است؛ زیرا شواهد و گزارش زیادی از پایداری سلمان در کنار امام علی (ع) و در دفاع از حریم ولایت و امامت داریم. همین گزارش که راجع به سلیم نقل کردیم از سلمان نقل شده است. سلیم به نقل از او می گوید: امام علی (ع) عده ای طرفدار خواست که از من حمایت کنید. چهل نفر یا بیشتر اعلام آمادگی کردند و لی آن ها عقب کشیدند و ما چهار نفر ماندیم؛ من، ابوذر، مقداد و زبیر.
مسلم است او یکی از کسانی است که در روزهای اول با ابوبکر بیعت نکرد. یعقوبی از قول سلمان نقل می کند که او به اصحاب سقیفه گفت: کردید و نکردید. یعنی مساله جانشینی رسول خدا را انجام دادید ولی کار درستی نکردید.
6- حضرت نوح چندسال عمر کردند؟ آیا همه مردم عادی هم سن زیاد داشتند و سلمان فارسی چقدر عمر کرد؟
قرآن مجید می فرماید: حضرت نوح (ع) 950 سال مشغول دعوت و تبلیغ رسالت بوده است و طبعا عمرش بیشتر از این بوده است. نوشته اند سلمان بین 250 تا 300 عمر کرده است. همچنین این مطلب که عمر مردم آن زمان طولانی بوده است نیاز به مطالعه زیاد دارد.
7- هنگام نزاع حضرت موسی (ع) با هارون هنگام بازگشت از کوه آیا هارون پیامبر بوده یا بعدا پیامبر می شود؟
البته نمی توان گفت نزاعی صورت گرفته است؛ بلکه حضرت موسی خشمگین شد و گفت که چرا گذاشتی این گونه شود؟ و هارون نیز عذر خواست ولی بر می آید که در آن زمان هم پیامبر بوده است و زمانی که حضرت موسی (ع) به میقات رفت هارون جانشین او بود.
8- دحیه کلبی عاقبتش چه شد و در بحث خلافت امام علی (ع) جزو کدام گروه بود؟
قبیله اش کلب و از اصحاب رسول خدا (ص) و انسانی بسیار خوش سیما و زیبا بوده است. نقل شده است که گاهی جبرئیل امین که محضر رسول خدا (ص) می رسیده، به صورت دحیه کلبی مجسم می شده است و چون این قضیه تکرار می شد بعضی وقت ها مسلمانان محضر رسول خدا (ص) که می رسیدند وارد نمی شدند؛ زیرا نمی دانستند این فردی که نشسته، فرشته وحی است یا دحیه کلبی صحابی؟
در کتاب های رجال که مربوط به زندگانی صحابه است زندگی او هم آمده است و کسی است که وقتی رسول خدا (ص) برای سران آن روز دنیا نامه فرستاد و دعوت جهانی خود را شروع کرد نامه حضرت به قیصر روم را دحیه کلبی برد.
فوت او را در زمان خلافت معاویه نوشته اند و در جریان سقیفه هیچ رد پایی از ایشان نیست که از کدام دسته بوده است.
9- نام زنی که از کنیزان ام الفضل بود و دلش به حال امام جواد (ع) سوخت و خواست به ایشان آب بنوشاند ولی وقتی خدمت امام رسید ایشان شهادت رسیده بودند چه بود؟
اصل این قضیه را اولین بار است که می شنوم و این مساله را در هیچ جایی ندیده ام تا چه رسد به این که اسم آن زن چه بوده است.
10- حضرت زکریا از احبار بود یعنی چه؟
احبار به عالم بزرگ یهود می گویند و حبر یعنی عالم بزرگ دینی و احبار هم جمعش است. این که به حضرت زکریا احبار بگویند، من در جایی ندیده ام.
11- در مورد حضرت شاهچراغ توضیح دهید.
وی برادر امام رضا (ع) و از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است ولی اگر سوابق ایشان را بخواهند مطالعه کنند کتاب هایی را که درباره امامزادگان نوشته شده است مطالعه کنند.
یکی از پژوهشگران سال ها در مورد امامزاده ها تحقیق کرده است و امامزاده های هر استان را در قالب یک کتاب قطع پالتویی نوشته و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آن را چاپ کرده است.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
