عنوان پایان نامه: بررسی تاریخی زندگانی امام حسن مجتبی(ع) بعد از صلح
نگارنده: سید قاسم موسوی
مرکز عالی: جامعه المصطفی العالمیه / مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)
رشته: تاریخ اسلام با گرایش تاریخ اهل بیت(ع)/ مقطع: کارشناسی ارشد
استاد یا اساتید راهنما: حجه الاسلام والمسلمین یوسفی غروی
استاد یا اساتید مشاور: دکتر محمد الله اکبری
تاریخ دفاع: تابستان 1387 / تعداد صفحات: 156
چکیده:
سؤال اصلی محقق محترم فعالیت های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی امام مجتبی(ع) بعد از صلح با معاویه تا شهادت آن بزرگوار است. به نظر محقق بسیاری از نویسندگان از پرداختن به این مهم غافل مانده اند.
فرضیه تحقیق:
نویسنده معتقد است امام حسن(ع) در راستای عمل به صلح نامه انتقال معارف حفظ یکپارچگی مسلمین و سرپرستی شیعیان و پیروان علی(ع) بوده است.
روش تحقیق:
روش تحقیق توصیفی با بررسی اسناد و مدارک تاریخی میباشد. نویسنده سعی نموده منابع دست اول را مورد توجه خاص خود قرار دهد، البته از بررسی دیگر منابع نیز غافل نشده است.
قلمرو تحقیق:
به لحاظ زمانی عصر امام مجتبی(ع) در فاصله صلح با معاویه تا شهادت آن حضرت و به لحاظ مکانی عراق و حجاز مورد توجه پژوهشگر می باشد.
نویسنده در فصل اول به تبیین مفاهیم کلی و بررسی منابع زندگانی امام حسن مجتبی(ع) قبل از صلح و بعد از آن پرداخته، در فصل دوم فعالیت های سیاسی آن حضرت را با توجه به صلح، احتجاجات با معاویه و یاران او همچنین توضیحات آن گرامی به یاران خودش بررسی کرده، فصل سوم را به تشریح فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آن حضرت اختصاص داده و در فصل چهارم فعالیت های فرهنگی و تربیتی و علمی مورد توجه بوده است.
در فصل اول محقق محترم در این فصل ابتدا به تبیین مفاهیمی چون امام، امامت از منظر قرآن و سنت پرداخته سپس واژه هایی چون: صلح و بررسی تاریخی را توضیح داده است. پس از آن اجمالی از زندگی امام مجتبی(ع) را بیان کرده و در آخر سیره امام را در کتب تاریخ عمومی چون: اخبار الطوال، یعقوبی، طبری، تجارب الامم مسکویه، الکامل ابن اثیر و… بررسی نموده، منابع شیعی مثل: ارشاد مفید، شرح الاخبار مغربی، مناقب شهر آشوب، کشف الغمه علی ابن عیسی نیز از توجه وی دور نمانده است. در پایان از منابعی مانند: الامامه و السیاسه ابن قتیبه، انساب الاشراف، مقاتل الطالبین و شرح نهج البلاغه بهره برده و مطالب مفیدی را در باره آن حضرت نگاشته است. صلح آن گرامی حقایق پنهان زندگانی آن حضرت در دوره رسالت، خلفا و امام علی(ع) همراه با خلافت، شهادت، وصیت و دفن امام مجتبی(ع) گفتار پایانی این فصل است.
در فصل دوم محقق محترم به فعالیت های سیاسی امام با تبیین مسئله صلح و مواد مهمی چون: عمل به سنت، امنیت عمومی، عدم توطئه علیه شیعیان، انتقال حکومت به امام مجتبی(ع) پس از معاویه، و توضیحات آن حضرت به یاران خودش همچنین کنترل خوارج و تندروان توسط امام، اعتراضات امام به معاویه، پسر عثمان، عمروعاص، ولید ابن عقبه، عتبه ابن ابی سفیان و مغیره ابن شعبه از فراز های دیگر این فصل است. در آخر نویسنده مواضع سیاسی امام حسن(ع)، سخنرانی های آن حضرت علیه معاویه در غصب حکومت و وضعیت شیعیان تحت فشار بنی امیه را بررسی نموده است.
در فصل سوم محقق گرامی فعالیت های اجتماعی و اقتصادی امام را در دو بخش آورده است. ابتدا فعالیت های اجتماعی امام را به عنوان پناهگاه مردم، کمک رسانی، تقسیم اموال، بخشش، انفاق، تربیت، آزاد کردن بندگان و گذشت و احسان را توضیح داده سپس فعالیت های اقتصادی ایشان در سرپرستی اوقاف باقیمانده از عصر رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه زهرا(س) را در کمک به مردم و شیعیان توضیح داده، همچنین چاه های آب، مزارع آن حضرت را که عموم مردم از آن بهره می بردند مورد توجه قرار داده است. نکته قابل توجه در فعالیت های امام تحت پوشش قرار دادن ضعیفان، شیعیان و خاندان نبوت است.
در فصل چهارم پژوهشگر ارجمند، فعالیت های فرهنگی امام مجتبی(ع) را پی گرفته است. در این فعالیت ها ابتدا به تربیت آموزش نیروهای کارآمد اشاره می کند. کسانی که از آن حضرت بهره علمی داشته اند، به گروه های متفاوت تقسیم کرده است. در گروه اول افرادی چون: احنف ابن قیس، اصبغ ابن نباته، جابر ابن عبدالله انصاری و … در گروه دوم: ابوالاسود دوئلی، ابو جوزی، اسحاق ابن یسار و … را نام می برد. سپس به مبارزات فرهنگی آن حضرت با معاویه در برخورد با بدعت ها، جاعلان حدیث، منکرات علنی می پردازد. بعد از آن نقش هدایتی آن حضرت را در مردم داری، مباحث علمی، سخنان اخلاقی، اشعار، مواعظ پی می گیرد و در پایان به نتیجه گیری کلی می پردازد.
واژگان کلیدی:امام حسن(ع)، فعالیت های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، صلح، تربیت، فرهنگ اصیل اسلامی.
