یکشنبه 5 فروردین 1403 برابر با Saturday, 23 March , 2024

اتفاقات تاریخی و فرهنگی عصر جواد الائمه(ع)+جدول

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به اینکه در دوران امام جواد(ع) پای فلسفه به مباحث کلامی باز شد، گفت: شاخص‌های علم کلام در عصر امام جواد(ع) بالنده شد زیرا در این دوره پرتلاطم‌ترین تولیدات حوزه کلامی را شاهد هستیم.

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، نشست «بافت و شرایط فرهنگی عصر امامت حضرت جواد الائمه(ع)» از سلسله نشست‌های بازخوانی سیره چهارده معصوم(ع) با حضور  «احمد پاکتچی» عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در شب شهادت امام جواد(ع) در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد.

در ابتدای نشست پاکتچی با اشاره به اینکه سعی خواهد کرد از دریچه یک روش علمی به بازخوانی بافت و شرایط فرهنگی عصر امامت حضرت جواد الائمه(ع) بپردازد، اظهار داشت: از آنجایی که امام جواد(ع) در سن هشت سالگی به امامت رسید و در عنفوان جوانی در سن 25 سالگی به شهادت رسید، در این میان افرادی که با امام هم عصر بودند را می‌توان در قالب سه نسل در بازده زمانی سال 185 تا 210، 210 تا 235 و 235 تا 260 هجری قمری تقسیم کرد که به نوعی در زمان حیات خویش از وجود مبارک امام نهم بهره گرفته‌اند.

وی با اشاره به اینکه هر گفتاری که تاریخ اتفاق می‌افتد به تنهایی هیچ ارتباطی با هم ندارند، افزود: وقتی این گفتارها که ظاهراً هیچ ارتباطی با هم ندارند را انتخاب می‌کنیم و کنار هم قرار می‌دهیم، متوجه ارتباط معنادار آن‌ها می‌شویم، به همین منظور در بررسی دوران امام جواد(ع) با این مسأله توجه شده است.

*فرهنگ و تمدن در عصر امام جواد(ع)

ناظر دانشنامه ده جلدی امام رضا(ع) در ادامه به برش‌های از زندگی جوادالائمه پرداخت و «فرهنگ و تمدن» نخستین گفتاری بود که در دوران زندگی امام جواد(ع) به آن اشاره کرد:

 

ردیف تاریخ(ه.ق) رویداد توضیحات
1 172 تأسیس دولت ادارسه در مغرب  
2 184 ابراهیم ادلب در افریقیه  
3 205 بازگشت به تکریم شمایل‌ها در مسیحیت شرقی جهان مسیحیت در این زمان به سمت تکریم شمایل پیش رفت که در این شرایط موج مخالفت‌ها در جهان اسلام نسبت به این موضوع را شاهد بودیم.
4 206 عهد طاهر به پسرش عبدالله هنگام امارات بدرقه نمونه‌ای از یک سیاست‌نامه ایرانی
5 206 استقلال دولت طاهریان  
6 211 امر مأمون به ممنوعیت ذکر معاویه به نیکی  
7 212 – 212 ـ اظهار قول به خلق قرآن توسط مأمون و تفضیل امام علی(ع) بر همه صحابه (حمایت از معتزله و شیعه) مأمون از یک سو از اعتدال و تشیع حمایت می‌کند!
8 217 تأسیس بیت‌الحکمه در بغداد در آنجا قرار بود که متون‌های دیگر به زبان عربی ترجمه شود، به نوعی یعنی به فرهنگ‌های دیگر اهمیت دادن
9 218 ماجرای مِحْلِه ادامه ماجرای قول قرآن و نحوه برخورد سلبی و تفتیش عقاید مردم
10 218 کثرت گرفتن ناگهانی گرایش به خرمدینی به گزارش ابن اثیر در این سال در همدان و اصفهان و شهرهای  دیگر بلاد فارس گرایش به دین خرمدینی‌ها رخ داد. «بابک خرمدین» در دوره ولادت امام جواد(ع) و تا  شهادت امام جواد(ع) فعال و مطرح بوده است، در واقع گرایش به بابک خرمدین در بازتاب سرکوب کردن فرقه «محله» توسط مأمون بوده است،‌چرا که وی فکر می‌کرده با سرکوب کردن «محله» می‌تواند مردم را مسلمان‌تر کند، در حالی که موجب رفتار برعکس مردم و گرایش به خرمدرینی شد.

 

وی با اشاره به اینکه تاریخ تشکیل حکومت ملی در لیست فرهنگ قرار می‌گیرد، ادامه داد: در عرصه فرهنگی دوران امام جواد(ع) با چند واقعه مهم روبرو هستم،‌ از جمله «گسترش گرایش ملی و احیای فرهنگ ملی فرهنگ‌های دیگر»؛ مانند ظهور و بروز خرمدینی‌ها،‌ عهد طاهر به فرزندش عبدالله و تکریم شمایل توسط مسیحیان، «رد پای محله و مداخله دولت در اعتقادات مردم» که در زمان مأمون عباسی سنگ بنای این جریان زده شد، همچنین «توجه بیش‌تر به غریبه‌ها» که عمدتاً مسلمان نبودند.

*اتفاقات تاریخی عصر جوادالائمه(ع)

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به اینکه یکی از مشکلات عباسیان، قیام‌های علوی بود، خاطرنشان کرد: در دوره‌ای مأمون برای اینکه قیام‌های علوی را سرکوب کند، از یک شخص علوی برای ولایتعهدی خود بهره جست، البته باید در زندگانی ائمه معصومین(ع) به خصوص امام صادق(ع)، ‌امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) توجه داشت که این بزرگواران از حمایت علوی‌ها برخوردار بودند.

وی با بیان اینکه کاریزمای شخصیت امام موسی کاظم(ع) عاملی برای حمایت زیدیه از این امام همام بود، افزود: اما امام جواد(ع) با اینکه در کودکی به امامت رسیدند و در جوانی هم به شهادت رسیدند، فقط گروهی که اعتقاد به امامیه داشتند، ایشان را قبول داشتند، اما آن گروهی که قائل به عرفی بودن امام-مانند زیدیه- بودند، جایگاهی برای امام جواد(ع) قائل نبودند.

پاکتچی همچنین به سیر تاریخی عصر امام جواد(ع) اشاره کرد که در ادامه می‌آید:

 

ردیف تاریخ(ه.ق) رویداد توضیحات
1 193  آغاز خلافت امین  
2 198 قیام‌های متعدد علوی علوی‌ها حرکت عباسی را به چالش کشیدند.
3 198 ‌آغاز خلافت مأمون در اینجا باید پرسید که چرا مأمون به این نتیجه رسید که یک علوی را ولیعهد کند!
4 204 آمدن مأمون به بغداد آغاز دوره امام جواد(ع)، ایجاد تغییر رویه در حمایت از علوی‌ها
5 206 غزا با جزیره سودانیه (منطقه آفریقیه)  
6 207 قیام علوی در یمن  
7 209 مرگ میخائیل بن جو رجیس پادشاه روم با روی کار آمدن امپراتوری جدید، بلافاصله زمینه جنگ با جهان اسلام فراهم شد.
8 210 تسلط مأمون بر مصر  
9 210 مرگ شهریار بن شروین فرمانروای طبرستان و تسلط مازیار بر آن  
10 210 کامل شدن فتح کرت  
11 215 جنگ مأمون با روم  
12 219 ادامه جنگ با روم و فتح هرقله (آسیای صغیر) نخستین فتح مأمون در خارج از جهان اسلام
13 218 آغاز خلافت معتصم  
14 219 قیام علویان در طالقان خراسان  
15 220 بنای سامرا حکومت بازی مانند بغداد که خود را در ناامنی می‌دیده است، ساخت سامرا بیانگر نوعی تشنج فضای داخلی حکومت است که برای ایجاد امنیت بیشتر به احداث شهر نظامی می‌زند.

 

*ظهور چهره‌های شاخص کلامی در عصر امام نهم/ ورود فلسفه به مباحث کلامی در زمان جوادالائمه(ع)

وی با اشاره به تفاوت دوره امام جواد(ع) با دوران ائمه پیشین، گفت: یکی از مسائل مهم و جدید در این دوره که ربطی به دوره امام صادق(ع) و امام موسی کاظم(ع) ندارد و حتی می‌توان گفت در دوران امام رضا(ع) هم نبوده است،‌ ظهور و بروز مکتب «اهل سنت و جماعت» در دوران امام جواد(ع) بوده است.

عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی با بیان اینکه شاخص‌های علم کلام در عصر امام جواد(ع) رویش کردند و برای نخستین بار فلسفه وارد مباحث کلامی شد، خاطرنشان کرد: در این دوره پر تلاطم‌ترین تولید حوزه کلامی را شاهد هستیم، چرا که ظهور مکاتبی نظیر بغداد و مصری هستیم، در این شرایط اگر امامی فعالیت می‌کرد، باید توانایی پاسخگویی هجمه آن‌ها را داشته باشد که امام جواد(ع) بسیار توانمند از عهده این مهم بر آمد.

وی در ادامه به معرفی چهره‌های کلامی که در حوزه علوم اسلامی در دوران امام جواد(ع) بودند، پرداخت:

 

ردیف تاریخ(ه.ق) عالم
1 190 وفات تقریبی ضرار بن عمرو متکلم شاذ معتزلی
2 200 وفات اصم متکلم شاذ معتزلی
3 210 وفات بشر بن معتمر متکلم معتزلی
4 213 (قول اشهر) وفات ثمانة ‌بن اشرس متکلم معتزلی
5 215 وفات معمر بن عباد متکلم معتزلی
6 218 218 ـ وفات بشر مریسی متکلم حنفی نزدیک به معتزله
7 225 تألیف «العقیده» توسط محمد بن عکاشته کرمانی در عقاید اهل سنت و جماعت
8 225 وفات ابراهیم نظام متکلم معتزلی
9 226 وفات ابوالهذیل علاف متکلم معتزلی
10 226 وفات ابوموسی مردار متکلم معتزلی و بانی مکتب بغداد
11 230 وفات تقریبی حسین نجار متکلم معتزلی ـ جبری
12 234 وفات جعفر بن مبشر متکلم معتزلی
13 236 وفات جعفر بن حرب متکلم معتزلی
14 240 وفات ابوجعفر اسکافی متکلم معتزلی
15 240 وفات ابن کلاب از متکلمان اهل سنت و جماعت
16 243 حارت محاسبی از متکلمان اهل سنت و جماعت
17 245 وفات حسین کرابیسی از متکلمان اهل سنت و جماعت
18 247 وفات ابوعیسی وراق، متکلم جنجالی معتزلی ـ شیعی
19 253 وفات خشیش بن اصرم نسایی صاحب «عقیده‌نامه» اهل سنت و جماعت
20 255 وفات عمر بن بحر جاحظ، متکلم معتزلی

پاکتچی در انتهای سخنانش گریز کوتاهی به جایگاه فقه میان اهل سنت در زمان امام جواد(ع) و فعالیت‌ عالمان حدیث در رواج مسندها و تصنیف‌ها در این دوران پرداخت و ابراز داشت: گاهی مؤلف مجموعه حدیثی را بدون ترتیب به رشته تحریر در می‌آورد، به عبارتی دیگر نویسنده کتاب اعتقادی به ترتیب ندارد و مخالف ترتیب است که از جمله مصنف‌نگار‌ان عصر امام جواد(ع) می‌توان به «ابی شیبه»، «ابو عبید قاسم بن سلام» و «ابو عبید قاسم بن سلام» اشاره کرد.

انتهای پیام/

 

منبع: خبرگزاری فارس.

لینک کوتاه مطلب: https://tarikhi.com/?p=18920

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نوزده − پنج =

آخرین مطالب