جمعه 10 فروردین 1403 برابر با Friday, 29 March , 2024

گزارش نشست علمی «واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عموم جامعه»

نشست علمی «واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عموم جامعه» توسط انجمن تاریخ پژوهان با همکاری پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.

در این نشست علمی که در روز پنج شنبه 11 مهر 1392 در سالن همایش انجمن‌های علمی حوزه برگزار شد حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین حسینیان مقدم عضو هیأت‌ علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان سخنران و آقای دکتر محمد الله اکبری عضو هیأت‌ علمی جامعة المصطفی العامیه ناقد بودند. حجت الاسلام و المسلمین رمضان محمدی هم به عنوان دبیر علمی نشست حضور داشتند.

حجت الاسلام حسین حسینیان مقدم، عضو هیأت‌ علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با اشاره به شعار «الرضا من آل محمد» گفت: این شعار میتنی بر دو محور «رضا» و «آل محمد» بود که عباسیان بر اساس آن توانستند، از ظرفيت­هاي فکري سياسي و گرايش­هاي ضد اموي بهره­برداري کنند و گروهي را بر ضد خود تحريک نکنند.

ایشان با بیان گروه‌های فعال ضد اموی مانند فاطمیان، علویان، طالبیان و هاشمیان در مقام طرح یک سؤال اظهار کرد: مشخص بودن استراتژی قیام عباسیان برای داعیان دعوت و نیز برای دیگر گروه­های ضد اموی نامبردار در بالا و هم­چنین پرهیز عباسیان از هرگونه همکاری با آن گروه­ها، آیا این باور عمومی را که عباسیان با تحریف مفهومی شعار الرضا من آل محمد، خود را بر مردم تحمیل کردند، نقدپذیر نمی­کند؟

وی برای تبیین بهتر این سؤال پرسش­های دیگری مطرح کردند، از جمله این که:

– اگر لفظ آل­محمد و اهل­بيت در فهم عمومی جامعه منحصر به دخترزادگان رسول خدا(ص) و حداکثر فرزندان امام علی(ع) بود و شامل عباسيان نمي­شد، چرا باید عباسيان شعاري طرح کنند که خود مصداق آن نباشند و در آینده­ی حکومت برای آنان مشکل­آفرین باشد؟

– آیا پس از قدرت­يابي عباسيان، شخصيت­ها و گروه­هاي سياسي به ناديده گرفتن اصلی­ترین شعار انقلاب­شان اعتراض کردند؟

– چه ميزان از طرفداران فاطميان، علويان و طالبیان در اثر اين شعار فريفته و جذب عباسيان شدند؟

– گروه­های علوي، فاطمي و طالبی جذب شده، پس از قدرت­يابي عباسيان چه واکنشي نشان دادند؟

حجت الاسلام حسینیان مقدم در ادامه به بیان قیام­هایی پرداخت که نشان می­داد شعار الرضا من آل­محمد را گروه­های مختلفی سرداده­اند که نه دخترزادگان رسول خدا(ص) بودند، نه از فرزندان امام علی(ع) بودند و نه قصد بازگرداندن خلافت به ائمه اطهار(ع) را داشتند. وی در این خصوص از استمرار شعار الرضا در خاندان عباسی تا قرن چهارم نیز یاد کرد، که فهم عمومی جامعه را نسبت به فراگیر بودن شعار نشان می­داد.

حسینیان مقدم با نقل گزاره­های تاریخی متعددی این سخن را که عباسیان با بهره­وری از این شعار دیگر گروه­ها را فریب داده باشند، مورد تردید قرار داد و در این خصوص به مناظره تند غالب نیشابوری از یاران امام باقر(ع) با نخستین داعی عباسی در مرو (سال­ها پیش از برپایی حکومت عباسی) اشاره کرد. او هم­چنین خبر سلیمان بن سلیط (از اصحاب امام صادق«ع») را تأییدی بر این تردید دانست. برپایه خبر سلیمان، نخست خراسانیان، سراغ محمدعباسی رفته وی را دارای صفات رهبری قیام دیدند و محمد با پشتوانه آنان قیام کرد. از این رو عموم خراسانیان با عدم تمایل به گرایش امامی، در مرگ ابراهیم امام سیاه پوشیدند و فریاد «محمد يا منصور» برداشتند و منظور آنان از محمد، بنیان­گذار قيام عباسی بود.  

 عضو هیأت‌ علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ابراز کرد: نامه ابوسلمه خَلّال برای واگذاري خلافت به امام صادق(ع) از فاطمیان و عُمَر اشرف و عبدالله­بن حسن ازدو تیره علویان و نیز سخنان امام(ع) به عبدالله­بن حسن نشان می­دهد که از سویی شعار عباسیان از ابتدا تا آن لحظه تحریف مفهومی نداشته ولی عبدالله دچار توهم دستیابی به رهبری را داشته است. تصوری که بعد از وی پسرش محمد نفس زکیه آن را پی گرفت.

حجت الاسلام حسینیان افزود: به احتمال توهم عبدالله و پسرش و در ادامه خبر ابوالفرج اصفهانی، مبنی بر بیعت هاشمیان با عباسیان، از عوامل اصلی باور مورخان شده که عباسیان با تحربف شعار الرضا، خود را بر جامعه اسلامی تحمیل کردند. ایشان با نقد محتوایی خبر ابوالفرج، نقش گرایش­های خاندانی و مذهبی وی را در تاریخ­نگاری درخور تحقیق دانست و افزود به احتمال گرایش زیدی وی در نقل چنین خبری بی­تأثیر نبوده است.

 وی در ادامه با توجه به منابعی مانند تاریخ یعقوبی و انساب الاشراف سبب قیام شریک­بن شیخ مهری و زیادبن صالح را ستمگری عباسیان دانست، نه این که در ابتدا به خلافت فرزندان امير المؤمنين على(ع) دعوت کرده و در پرتو نام آنان خود را به جامعه تحمیل نموده باشند. وی در تأیید نظر این دسته از مورخان از سال قیام شریک و زیادبن صالح بهره گرفت و گفت: قیام این دو تن، پس از آشکار شدن چهره خشن عباسی و یکی دو سال پس از برپایی حکومت سفاح بوده است، نه در ابتدای خلافت او.

دکتر حسینیان در ادامه نشست به فراگیر بودن مفهوم «آل محمد» در فهم عمومی مردم اشاره کرد و گفت عباسیان با استفاده از این فهم عمومی بود که شعار الرضا را مطرح کردند. وی خاستگاه این فهم عمومی را در ادبیات قرآنی و گفتمان شیعی و سنی بررسی کرد و افزود: پیشینه فهم عمومی از واژه آل محمد را می­توان حتی در عصر امام علی(ع) نیز جستجو کرد. این گفته امام(ع) که «ما اهل­بیت هستیم و دیگران با ما قابل قیاس نیستند» نشان از اصرار دیگران به فراگیر بودن این مفهوم حتی در عصر امام(ع) است. البته برخی اهل سنت نیز انحصار آل محمد را در مفهوم خاص در مواردی مانند آیه تطهیر و دعاها و اذکار پذیرفته­اند. با این حال در میان عموم مردم جامعه هم­چنان فراگیر بودن مفهوم آل محمد رایج بوده و از این رو عباسیان، طالبیان و هاشمیان را، در یک رتبه، از مصادیق آل محمد شمرده می­شدند.    

&&&&&

در ادامه دکتر محمد الله­اکبری، عضو هیأت‌ عالمی جامعة المصطفی، در نقد صحبت‌های حجت السلام حسینیان مقدم اظهار کرد: منابع و مستندات تاریخ از نظر اعتبار و اسناد در یک رتبه قرار ندارد، ما چقدر می‌توانیم از اخباری که در تاریخ آمده است به علم و تاریخ واقعی دست یابیم؟

الله اکبری اظهار کرد: در همه دوره‌ها عباسیان پادشاهان و موالی آن‌ها عجمی(غیر عرب) بودند؛ نقیبان و دعوت‌کنندگان عباسی هم غالباً غیر عرب بودند.

وی افزود: روش اکثر حکومت‌ها این است که بعد از برپایی و استقرار حکومت به نظریه‌پردازی و تئوری پردازی می‌پردازند؛ حکومت عباسی هم بعد از استقرار حکومت نظریه‌های خود را بیان کرده است.

عضو هیأت‌ علمی جامعة المصطفی بیان کرد: کسانی که در مورد یک حکومت کتاب می‌نویسند، کسانی هستند که سیئات و بدی‌های حکومت را پنهان و محاسن حکومت آن زمان را بیان می‌کنند.

الله اکبری گفت: از سال 100 تا 120 هجری قمری نهضت عباسی پنهانی است و به جزء سه قیام زید و قیام پسر زید و قیام عبدالله اموی قیام دیگری صورت نگرفته است.

 عضو هیأت‌ علمی جامعة المصطفی بیان داشت: خراسانی‌ها و ایرانی‌ها خواستار خروج از سلطه عرب بودند به خاطر همین کسانی که علیه بنی‌امیه شعار می‌دادند به آن‌ها می‌پیوستند مانند ایرانی‌ها در قیام مختار و اشعث.

وی اظهار کرد: بین شیعه کوفی و شیعه خراسانی تفاوت وجود دارد و برخی آن‌ها فقط علاقه به آل محمد داشتند؛ منافع مشترک آن‌ها این بود که باهم متحد بشوند و از حکومت بنی‌امیه خارج بشوند؛ بنی‌عباس به خاطر این خراسان را انتخاب کرد که دور از حکومت بنی‌امیه باشد؛ و مردم خراسان از منازعه فاطمی، علوی و طالبی بی‌خبر بودند و مثل‌های بسیاری در تاریخ برای این امر است.

الله اکبری در پایان گفت: سؤال ما این است که مردم از این شعار چه می‌فهمیدند؛ نه اینکه روایان و تاریخ‌دانان از این شعار چه می‌فهمند؟ آیا باید حرف کسانی که مدعی داخل بودن آل محمد هستند، بپذیریم؛ یا اینکه عموم مردم آن‌ها بپذیرند که داخل آل محمد هستند؟

شایان ذکر است که ادامه بحث در مورد «واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عموم جامعه» به جلسه دیگری موکول شد.

 

لینک کوتاه مطلب: https://tarikhi.com/?p=18910

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

چهار × پنج =

آخرین مطالب