گاه پژوهشگران و مسئولان فرهنگي دچار غفلت هاي بزرگي مي شوند که علت آن، عدم رعايت اولويت ها در تحقيق است. يکي از اين اولويت ها، اهتمام ويژه به پژوهش در اصول عقايد و مطالعه درباره زندگي و شخصيت امامان به ويژه برخي از اين بزرگواران است. به عنوان نمونه، اطلاعات بسياري از قشر هاي فرهيخته جامعه مانند دانشگاهي و حتي حوزويان درباره ائمه اي چون: امام جواد، امام هادي و امام عسکري(ع) بسيار اندک است و شايد از چند صفحه تجاوز نکند. گمان نشود که از اين امامان، اطلاعات کمي در دسترس است؛ زيرا وقتي به منابع رجوع مي کنيم، از کثرت مباحث مربوط به آنان حيرت زده مي شويم.
البته اين به معناي نفي کوتاهي يا تعمد تاريخ نگاران و راويان در ثبت وقايع مربوط به اين برگزيدگان الهي نيست. به حتم اگر فضاي آن عصر توأم با خفقان حکّام ستمگر نبود، معلومات ما درباره آنان بسيار بيش از حالا بود. با اين همه، در همين کتاب هاي موجود و در دسترس، مطالب بسياري است که از آنها بي خبريم.
يکي از آثار در خور تقدير که گام بلندي در جهت معرفي امام علي النقي(ع) است، «موسوعة الامام الهادي(ع)» است. اين مجموعه چهار جلدي به همت حجج اسلام سيد ابوالفضل طباطبايي، شيخ مهدي اسماعيلي، سيد محمد موسوي، شيخ عبدالله صالحي و تحت اشراف جناب حضرت سيد محمد حسيني قزويني تهيه و تدوين و در سال 1424 در چهار مجلد منتشر شده است. در اين مقاله، بعد از معرفي اجمالي کتاب و فصل ها و باب هاي آن، گزيده اي از مطالب اين کتاب را ذکر مي کنيم.
موسوعه الامام الهادي(ع)
در مقدمه کتاب درباره اسلوب تحقيق و نگارش کتاب آمده است:
1. از جمله اهداف ما در نگارش اين دايرة المعارف، بررسي موضوعات کلامي، فقهي، تاريخي و خبر آن برحسب کلام امام(ع) بوده است. بر اين اساس، هر حديث را به طور کامل در باب مخصوص به آن گردآورده و در پاورقي به منابع آن اشاره کرده ايم.
2. احاديث را از قديم ترين مأخذ گرفته و دامنه دارترين متن ها را برگزيده و در پاورقي به ساير طرق حديث و مصادر و موارد اختلافش اشاره کرده ايم.
3. اغلاط و اشتباهات صورت گرفته در نقل متن يا سند حديث را برطرف ساخته ايم.
4. برخي از عبارت هاي احاديث مبهم و واژه هاي مشکل آنها را با استفاده از کتب معتبر لغت، روشن کرده ايم.
5. با استفاده از قرائن رجالي و غير آن، معصوم مورد نظر در احاديث مضمر را که در آنها نام معصوم مزبور ياد نشده، مشخص ساخته ايم.
6. در برخي از احاديث، نام معصومي که حديث از او نقل شده، دقيقاً مشخص نيست؛ مثل ابوالحسن که مشترک ميان امام کاظم و امام رضا و امام هادي(ع) است. ما در موسوعه به رفع اين ابهام پرداخته ايم.
7. ما در اين مجموعه متعرض تصحيح يا تضعيف سند احاديث نشده ايم.
اين مجموعه چهار جلدي داراي نه باب است و هر باب شامل فصل هايي مي شود. باب اول: درباره نسب و احوال امام است؛ مانند: تاريخ ولادت، اسامي، شمايل، مادر، همسران، فرزندان، اقوام، سنّ و مدت امامت و شهادت ايشان و… .
باب دوم: درباره فضايل امام هادي(ع) طي شش فصل ذيل است:
1. نصوص بر امامت؛ 2. نصوص بر امامت و مناقب؛ 3. فضايل و نشانه هاي امامت؛ 4. کرامات و معجزات و امور خارق العاده اي که از امام هادي ظاهر شد.
باب سوم: درباره سيره فردي و اجتماعي امام (اتمام جلد نخست).
باب چهارم: درباره عقايد که مشتمل بر چهار فصل است: فصل نخست: روايات مربوط به توحيد؛ فصل دوم: روايات مربوط به نبوت؛ فصل سوم: روايات مربوط به امامت؛ فصل چهارم: روايات مربوط به معاد.
باب پنجم: درباره احکام فقهي در 23 فصل، به اين قرار ترتيب يافته است: مقدمات فقه، طهارت، نماز، روزه، زکات، خمس، حج و زيارت، جهاد و تقيه، نکاح و احکام اولاد، طلاق، وقف ها و صدقه ها، دين و قرض و ضمان، وصيت، اجاره، شفعه و لقطه، بيع و تجارت، بندگان، ارث، خوردني و آشاميدني ها، زينت و تجمّل، قسم و نذر، قضاوت و شهادت، حدود و قصاص و ديات.
باب ششم: درباره قرآن و دعاها (پايان جلد دوم).
باب هفتم: مشتمل است بر روايات امام هادي(ع) در زمينه مواعظ اخلاقي، پزشکي، اشعار امام و ذکر پاره اي از اشعار درباره امام.
باب هشتم: مناظرات علمي و مکاتبه هاي امام و نامه هاي ايشان.
باب نهم: روايات امام هادي(ع) از پدران خود و ديگران.
بخش پاياني درباره احاديث مشتبه و کساني است که امام هادي(ع) به گونه اي آنها را مدح يا مذمت کرده و نيز درباره کذّابان و افراد مورد وثوق امام، وکلا، نايبان امام و شعراي مورد توجه ايشان است. (پايان جلد سوم).
جلد چهارم درباره 395 تن از اصحاب و شاگردان امام هادي(ع) است. در آخر جلد چهارم، فهرست هاي فني که براي محققان کارايي دارد، و مآخذ و مصادر کتاب آمده است که بالغ بر 265 مورد است.
زمان و مکان ولادت
امام هادي(ع) در سال 212 يا 213 يا 214 هجري[1]، در دومين يا سومين يا سيزدهمين روز از ماه رجب ولادت يافت[2] و برخي نيمه يا 27 يا آخرين روز ذيحجه را روز ولادت دانسته اند.[3]
ولادت هادي امت در محلي به نام «صربا» يا «صريا» در سه مايلي مدينه بوده است. اين محل به دست شريف حضرت موسي بن جعفر(ع) احداث شده بود.[4]
حضرت هادي در سال 220 هجري، در حالي که فقط شش سال و چند ماه داشت، مسئوليت خطير امامت را عهده دار شد.[5] مدت امامت ايشان حدود 33 سال بود.[6]
مادر امام(ع)
مادر حضرت، کنيزي به نام سوسن بود.[7] امام هادي(ع) در توصيف مادر خود فرمودند: «مادرم به حق من عارف بود. او از بهشتيان است، و هيچ گاه شيطان رانده شده، گرداگردش نبود، و دست هيچ گردنکش معاندي به او نرسيد. مادرم تحت نظر خداوندي بود که به خواب نمي رود و او از مادران صديقين و صالحين کمتر نيست[8]».
ديگر نام هايي که براي مادر گرامي آن حضرت عنوان کرده اند، عبارت است: سمانه، سمانه مغربيه، سيده، غزاله مغربيه و … .[9]
پي نوشت ها
[1] . موسوعة الامام الهادي، ج1، ص19.
[2] . همان، ص19.
[3] . همان.
[4] . همان، ص22و23.
[5] . همان، ص77و78.
[6] . همان، ص80و81.
[7] . همان، ص45.
[8] . اصل عبارت امام(ع): « مکلوءة بعين الله التي لاتنام و لا تتخلف عن امهات …».
[9] . موسوعة الامام الهادي، ج1، ص47 ـ49.
منبع: فرهنگ كوثر،تابستان 1386، شماره 70.
